Mamleketlik universiteti jumanov m. A

denesindegi suw balansi, 
olar 
osip, rawajlanip atirgan ekologiyaliq sharayatqa baylanisli. 
Onnan, suwdagi suw otlan ham basqa joqan darejeli osimlikler 
igalliqti piitkil denesi menen sinirip aladi, jer-hawa ortahgmdagi 
osimlikler de igalliqti (jawm, duman, qiraw) piitkil denesi yamasa 
ayinm bolimleri menen sinirip aladi. Lishaynikler ozleriniii 
qurgaq awirligman 2-3 ese kop igalliq tutadi. Moxlar ozlerinin 
rizoidlan, basqa osimlikler - tam irlan arqali yaki amawli 
iykemlesken organlan arqali topiraqtagi igalliqti sinirip aladi.
Osimlikler taminndagi kletkalarda bir neshe atmosferaga ten 
bolgan siniriw kiishi boladi. Misali, togay tereklerinde 30 atm. 
atirapinda, shop-osimliklerde 20-40 atm., shol ham adir 
osimliklerinde 60 atmosferaga shekem bolip, bul kiish topiraqtagi 
igalliqti sinirip ahwga imkan beredi.
Topiraqtagi igalhq onm bolekshelerine baylanisli. Belgili, 
ekologiyaliq tiisinik boymsha dala igalligi yaki tabiyiy igalhq ham
108

---

osimliklerdin boliwma alip keletugin lgalliq ortasmdagi shegara 
sindiriletugin osimlik denesine otetugm lgalliq esaplanadi 
(13-siiwret).
30—
3"
'W;
3"
X
10
-
D a la iz g a r h a Г
VX
X-*
XX
XXKXXx x x x x x
>: Ч X \ 4
x*
■
,
*
X X X X х
'Xх
X-V
l S A X ^ X n
X х
РаччЫ ; ig aihcj 
%%X 
^ - v v X X X X X * * * * *
'
Sotivv iaallifi \i
Qum
T
t
>0
50
Ш
SO
.2 0
10
0
lias
Quirt)? 
topiraq
13-suwret. Toriraqtin mexanikaliq qurami (Kovda, 1973)
6
simlik taminndagi titksheler, kletkalan atmosfera basimi 
birligine ekvivalent halda topiraqtagi igalhqti sinirip aladi.
Topiraqtagi kapillyar basim 1/3 atmosferahq kush penen jer 
jiizinen bir qansha shuqirdagi topiraq boleksheleri arasindagi 
igalhqti uslap turadi. Topiraqtm igalhqti uslap turatugin kushi, 
suw us tin in 3 m balentlikke koteretugm ktishke ekvivalent 
delinedi.
Osimliklerdin tamir sistemasmdagi igalhqti siniriw kushi bir 
qansha ulken bolganligi sebepli, lgalliq tamirdan osimlik 
japiraqshalarma jetip baradi ham natiyjede 
100
m den artiq 
koteriledi. Kopshilik halatlarda osimliklerdin siniriw kushi 15 
atm. ga j etedi, topiraqta igalhqti uslaw kushi bolsa 15 atm. dan 
kem. Sonm ushm da lgalliq osimlik tamirlan arqali siniriledi. 
Eger topiraqtagi 
lgalliq 15 atm. dan artiq kush penen uslap 
turilsa, igalhqti osimlik sinirip ala almaydi, natiyjede ol soliydi 
ham nabit boladi. Bunday lgalliq osimlikti solitiw igalhgi 
delinedi.
109

---

14-suwret. Har-qiyli sharayatlarda osimliklerdin tamir sistemasi 
(M. S. ShahthamB. A. Tixomirov, 1963):
A -