Ma’ruza-1 : Iqtisodiy va ijtimoiy geografiyaning hozirgi zamon mazmuni tarkibiy tuzilishi va vazifalari

- tijorat geografiyasi- uning vujudga kelishi buyuk geografik kashfiyotlar 

bilan bog’liq. Geografik kashfiyotlar davrida mustamlaka va qaram davlatlar vujudga 

keldi, shuningdek, dengiz transporti rivojlantirish va boshqa omillar, davlatlararo 

savdo-sotiq ishlarini olib borishga tijorat geografiyasini vujudga kelishiga sababchi 

bo’ldi. 

N.D. Kondratevning "uzun to’lqinlar" nazariyasi. Dunyo  xo’jaligining 

uzoq muddatli rivojlanish shkalasidagi o’rnini aniqlashda 1892-1928 yillarda rus 

iqtisodchisi N.D. Kondratev tomonidan birinchi marta katta bosqichlar nazariyasi 

"uzun to’lqinlar" taklif etildi. Dunyo xo’jaligi rivojlantirishda 3 ta katta bosqichlarni, 

-industriyalashgacha bo’lgan rivojlanish, industriyalash bosqichi, industriyalashdan 

keyingi rivojlanish bosqichini va 3 ta birinchi, inkkinchi va uchinchi sanoat 

inqiloblarini hamda "uzun to’lqinlar"davrini, ya’ni N.D. Kondratev belgilagan 5 

davrni ko’rsatib o’tishi mumkin. 

4 ta "uzun to’lqin"ga teng keluvchi birinchi va ikkinchi sanoat inqilobi davrida 

qo’yidagi yetakchi mavzuga ega bo’ldilar. 

1-davrda to’quvchilik, xunarmandchilik 

2-davrda ko’mir ishlab chiqarish, qora metaplurgiyani yaratish, tikuvchilik 

3-davrda-metallurgiya, kimyo va og’ir mashinasozlik. 

---

 

7 

4-davrda avtomatika, elektronika, organik kimyo,  mamlakatning turli 

tarmoqlari. 

N.Kondrativning 4 ta davri industriyalash bosqichiga to’g’ri keladi. 5-davr, -

rivojlangan davlatlarda industriyalashning keyingi rivojlanish bosqichiga to’g’ri 

keladi va uchinchi sanoat inqilobini anglatadi. Ushbu davrda elektronika, lazer 

texnikasi murakkab biotexnologiya va gen injeneriyasi kabi tarmoqlar yetakchi 

(tarmoqqa) mavqega ega bo’ladi. 

N.D. Kondratevning fikricha, "uzun to’lqin"lar endogen harakterga ega, ya’ni u 

bozor iqtisodiy xo’jaligiga xos bo’lib, ushbu xo’jalikning o’z-o’zini tartibga solishi 

uchun sharoit yaratadi. 

Fanning asosiy yo’nalishlari: 

1.Iqtisodiy geografiya yo’nalishi,  quyidagilarni  o’z  ichiga  oladi:  sanoat 

geografiyasi,  qishloq  xo’jalik  geografiyasi,  transport  geografiyasi, qurilish 

industriyasi, tabiiy resurslar va ulardan foydalanish geografiyasi. 

2.Sotsial iqtisodiy geografiyasi: Unga quyidagilar kiradi: aholi va aholi punktlari 

geografiyasi, shaharlarning geografiyasi, Geourbanistika ham deb ataladi, qishloq 

joylari geografiyasi (Rur urbanistik), aholiga xizmat ko’rsatish geografiyasi, savdo, 

maorif, madaniy-maishiy, tijorat, meditsina geografiyasi (servis). 

3. Sotsial geografiya yo’nalishi: tibbiyot (nozo geografiya) geografiyasi, rekratsion 

va turizm geografiyasi. 

4.Din geografiyasi 

5.Jinoyat geografiyasi. 

6.Giopsixologiya-xudud: aholisining ruxiy holatini, aholini xulq atvorini o’rganadi. 

Menkantenizm ta’limoti ,XV asrda vujudga kelgan. U birinchi bank tizimini  

tashqi qilgan. Menkantinizm so’zi italyan so’zidan olingan bo’lib, «savdogar» degan 

ma’noni bildiradi. Uning asoschisi Jon Lok. 

Geografiya jamiyatlari: 1821 yil-Parijda, 1830 yil-Londonda, 1828 yil-

Berlinda, 1845 yil-Rossiyada  tashqi etilgan. 

         Mavzuni mustahkamlash uchun savollar:  

1.   Iqtisodiy va sotsial geografiya fanining o’rganish ob’ekti, maqsadi va vazifalarini 

gapiring? 

2. Fanning asosiy tamoyillarini tushuntiring? 

3. Fanning asosiy tadqiqot usullari qanday? 

4. Iqtisodiy va sotsial geografiyaning vujudga kelishi shart-sharoitlari? 

5. Kondrativni uzun to’lqinlar nazariyasini tushuntiring? 

                    Tavsiya etilgan adabiyotlar 

 1.Чистобаев А.И., Шарыгин М.Д. Экономическая и социальная география.  Л., 

1990  

 2.Максаковский В.П. Историческая география мира. -М., 1999. 

 3.Саушкин Ю.Г. Изобранные труды. – Смоленск, 2001. 

 4.“Географиянинг  асосий  муаммолари” ўқув  курси  бўйича  тайёрланган  ўқув 

услубий мажмуа. 

 5.Солиев  А., Махамадалиев  Р. Иқтисодий  ва  социал  географиянинг  асосий 

муаммолари. Ўқув қўлланма. -Т., 2002. 

6. Goudie A.  P’hysische Geograhfie. Germany. 2002.  

---

 

8 

7.Nicholas Clifford, Shaun French and Gill Valentine. Key Methods in 

Geography. 2010. 

8.Kulke E. Wirtschafts - geograhfie. -Munxen – Zurich: «Ferdinand  

9.Hagget P. Geograhfie. –Bonn: «Cornelsen», 2001.  

10.  Bradschaw M. World regional geograhfi. –Boston: «Mc Graw – Hill», 2000.  

     

 

 

            Mavzu -2 : Hududiy mehnat taqsimoti   muammolari.