Ma`ruza-1 I. Energiya tejamkorlik haqida umumiy tushunchalar

Birinchi yo‘nalip! — ishlab chiqarilayotgan tayyor mahsulotga to‘g‘ri keladigan energiya miqdori qiymatini kamaytirish, ya’ni organik va yadro yoqilg‘i, elektr va issiqlik energiyalarini iqtisod qilishdan iboratdir. Buning uchun quyidagilarni amalga oshirish maqsadga muvofiq bo‘ladi:

• 
  texnologik va ishlab chiqarish intizomini yuqo- ri darajaga ko‘tarish va energiya resurslaridan te- jamkorlik bilan foydalanish;
  
• 
  issiqlik va energiyani ishlab chiqarish, uza- tish, o‘zgartirish, saqlash va iste’molchilarga tarqatishdagi sodir bo‘ladigan isrofgarchiliklar- ni kamaytirish;
  
• 
  asosiy energetik va texnologik qurilma va majmualarni yangilash, qayta qurish va zamonaviy energiyani tejovchi qurilma va majmualar bilan almashtirish;
  
• 
  sanoatning kam energiya sarf bo‘ladigan tarmoq- larini rivojlantirish, mashinasozlik mahsulotla- ri sifatini hamda ishlash mudtsatlarini oshirish, materiallar sarfini kamaytirish, energiya tejam- korligiga qaratilgan ishlab chiqarishning ichki boshqaruv tizimlarini takomillashtirish.
  

Ikkinchi yo‘nalish — energetika ishlab chiqarish tizimlarining o‘zini va energetika balansini ta- komillashtirish, ish unu.mdorligini oshirish, shu- ningdek, qimmat va noyob materiallarning o‘riini bosadigan, nisbatan arzon va noyob bo‘lmagan materi- allar bilan almashtirish natijasida ensrgetika xo‘- jaliklarida iqtisodiy samaradorlikka erishish. Qo‘shimcha energoresurslardan foydalanish natija- sida ishlab chiqarilayotgan mahsulotning sifati, ishonchliligi va ishlash muddatining oshishi yoki is te’molchilarning talablarini qondiradigan yangi mahsulotlarni ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘yish, meh- nat muhofazasi va ish sharoitlarini yaxshilash, in- sonlarning turmushini yaxshilash va ekologik muhit- ga bo‘ladigan salbiy ta’sirlarni kamaytirish kabi natijalarga intilib, iqtisodiy samaradorlikka erishish uchun zarur bo‘lgan harakatlar ham shu yo‘na- lishga kiradi. Iqgisodiy samaradorlik qilinadi- gan sarflardan yuqori bo‘lgan holdagina, bunday sa’y- harakatlar energiya tejamkorlik yoki resurs tejam- korlik xarakteriga ega bo‘la.di.
Iste’molda bo‘lgan mahsulotlar o‘rniga qo‘shimcha energiya sarf qilib va mos materiallar ishlab chiqa- rib, bu yangi materiallarni ishlab chiqarishda qo‘llash energiya resurs iqtisodiga va ishlab chiqariladigan xarajatlarni kamaytirishi natijasida iqtisodiy samaradorlikning oshishi, sarf bo‘lgan qo‘shimcha energiya iarxidan yuqori bo‘lsagipa, bu xarajach )ner- giya tejamkorligiga kiradi
Epsrgmya gsjamkorligi smssati ishlab chiqarish ppmg umumpi I amarldorli! ipi oshmrish vositasi si- (|)a'1 ida 'Igrmg] ishla(> chpqarish va iste’molchilar- Ipmm (»umdlm upumli fopdalapishlarigacha bo‘lgan ()archa k» 1m kulaoddlgi harakatlarni o‘z ichiga oladi.
Aamiya 111i!11 issiqlik va elektr energiyaga bo‘lgan haqpqiy >htisji, uning hayot tarzi, iqlimiy sharo- iti na gsxmik rivojlanish darajasi bilan belgila nadi. Elektroresurslarning eng oxirgi bo‘g‘inidagp o‘zgartirilgan so‘nggi energiyaning bevosita gschmo logik kurilma va majmualarda, maishiy hlsgll kl transportda qo‘llanishi bilan esa jampyapppi I I raqqiy etganlik darajasi belgilanldm
Ishlab chiqarishning energiyaga bo‘lgan ehtiyoji- ni o‘zgartirish uchun jamiyatning noenergetik ish- lab chiqarish kuchlariga ta’eir qilmoqkerak. Iste’- molchilarning energiyani iqtisod qilishi tom ma’- nodagi energiya tejamkorligini bildiradi, ya’ni xalq xo‘jaligining haqiqiy energiya sarfi miqtso- rini kamaytirish demakdir.
Ishlab chiqarishning barcha sohalarida energiya tejamkorligiga erishishda fan va texnikaning roli beqiyosdir. Ya’ni energiya tejamkor texnolo- giya va jarayonlarning ishlab chiqarishda qo‘llani- lishi, albatta, ilmiy izlanishlarning natijasi bo‘lmog‘i kerak. Jumladan, elektr energiyadan unumli foydalanish, avvalambor, elektryuritmalarda energiya tejamkor motorlarni qo‘llash, yuklanish- larni rostlash, yuklanish darajasiga qarab iste’- mol qilinayotgan aktiv va reaktiv quvvatini rostlash, quvvat isrofini kamaytirish, optimal boshqarish va shu kabi o‘nlab dolzarb masalalar yechimini topish faqat ilmiy izlanishlar va konstruktorlik faoliyatlari bilan bog‘liqdir.