Ma’ruzalar matni 1-Mavzu. «Iqtisodiy ta’limotlar tarixi» fanining predmeti va o‘rganish usuli reja

T.R.Maltus «Nufus qonuni»ning matematik ifodasi

Aholining o‘sishi	Geometrik progressiya	1,2,4,8,16,32,64, 128 va hokazo
Tirikchilik vositalarining o‘sishi	Arifmetik progressiya	1,2,3,4,5,6,7,8,9,10
200 yildan so‘ng	Aholining o‘sishi 256 marta	Tirikchilik vositalari 9 marta
300 yildan so‘ng	Aholining o‘sishi 9096 marta	Tirikchilik vositalari 13 marta

Tirikchilik vositalariga nisbatan doimo tezroq ko‘payishga intilishi «aholining nufus qonuni»dir, bu qonun jamiyat paydo bo‘lgandan buyon mavjud bo‘lib, doim va qudratli harakatdadir. Aholining ortiqcha qismi zarurat tufayli ochlik, yalang‘ochlik va qirilishga mahkum etilgan.

Maltusning fikricha, qashshoqlikning asosiy va doimiy sababi, boshqarish tarzi yoki mulkning notekis taqsimlanishiga xech ham bog‘liq emas; bu jarayon «tabiiy qonunlar va insoniy xirs» tabiatning nochorligi va insoniyatning favkulodda tez ko‘payishi bilan bog‘liqdir. Shu sababli xalq o‘z azob-uqubatlari uchun o‘zini o‘zi ayblashi kerak». Uni to‘g‘rilashga xech qanday inqilob va sotsial islohotlar yordam bera olmaydi. Bunda faqat bir to‘g‘ri yo‘l bor - bu aholi sonini qisqartirish. O‘ta ko‘payishning oldini olish vositasi, chorasi sifatida «ahloqiy chidam» (kambag‘allar nikohdan o‘zlarini tiyishlari, kech turmush qurishlari), og‘ir mehnat yoki turli baxtsizliklar (ochlik, qashshoqlik, kasallik, epidemiya, urush va boshqalar) taklif etiladi.
Maltusning fikricha, tabiiy biologik instinktga ko‘ra insoniyat ko‘payish imkoniyatiga ega va doimo shunga intiladi, ammo jonIVor va o‘simliklar qarama-qarshi ravishda bu jarayonni cheklash imkoniga ham ega bo‘lib, xayvonot dunyosidan ajralib turadi. Quyidagi jadvalda ana shu imkoniyatlar aks etgan.