Ma’ruzalar matni 1-Mavzu. «Iqtisodiy ta’limotlar tarixi» fanining predmeti va o‘rganish usuli reja

4. JAHONShUMUL IQTISODIY MUAMMOLAR

Hozirgi davrda jahonda 200 dan ortiq davlat mavjud, ularning soni sobiq SSSRning parchalanishi, Yugoslaviyaning bo‘linishi va boshqalar tufayli keskin oshdi. Shundan 188 davlat BMT a’zosidir. Bu tashkilot tuzilganidan buyon (1945 yil 24 oktabr) o‘ziga xos yakun yasaldi va quyidagilar e’tirof etildi: BMT a’zolari soni 51 tadan 188 ga o‘sdi, dunyo aholisi esa shu davr mobaynida 2.5 milliarddan 6,1 milliardga yetdi (o‘sish 3,5 milliard), yalpi milliy mahsulot (yoki xalq boyligi) 7 trillion AQSh dollaridan deyarli 30 trillion dollarga yetdi, ya’ni 4 martadan ko‘proq o‘sdi. 1995 yilning martida Kopengagenda BMT tashabbusi bilan ijtimoiy rivojlanish masalalari bo‘yicha xalqaro konferensiya bo‘ldi, unda 150 dan ortiq davlat (oliy maqom) rahbarlari ishtirok edilar. BMT Bosh kotibi B. Bo‘tros Foliy (1997 yildan BMT Bosh kotibi tinchlik bo‘yicha Nobel mukofoti laureati Kofi Annan) o‘z nutqida so‘nggi yillarda kambag‘allar va boylar o‘rtasidagi tafovut kuchayib, 1960 yildagi nisbat 13:1 dan hozirgi o‘n yillikda 60:1 ga yetdi, deb aytdi. Hozirgi davrda bu nisbiy 75:1 Sayyoramizning 1.5 milliard aholisi (27.3 foiz) og‘ir iqtisodiy ahvolda kun kechirmoqda, ochig‘ini aytganda esa och-yalang‘ochdir. Bunday differensiatsiya xavfli oqibatlarga olib kelishi mumkin. Undan tashqari, dunyoda ekologik muammo kuchayib bormoqda. Sog‘liqni saqlash (SPID va boshqa yuqumli kasalliklar), narkobiznes masalalari tobora avj olmoqda.

O‘zaro iqtisodiy va ayniqsa savdo munosabatlarining nafi hammaga ayon bo‘lishiga qaramay, davlatlar o‘rtasidagi munosabatlar odatda garmoniya asosida emas, balki qarama-qarshiliklar asosida rivojlanmoqda. Boy va kambag‘al mamlakatlar o‘rtasida savdodan tushadigan daromadlarni taqsimlashda kelishmovchiliklar kuchayib bormoqda. 4-jadvalda jahondagi mamlakatlarda daromadlar taqsimoti keltirilgan (Jahon banki ma’lumotlari).
Lekin keyingi davrda ilgari qoloq bo‘lgan davlatlarning ayrimlari olib borilgan to‘g‘ri iqtisodiy siyosat tufayli rivojlanish, taraqqiyot yo‘liga kirib oldilar, ularning soni tobora oshib bormoqda. Ularning ayrimlari Lotin Amerikasida (Braziliya, Argentina, Meksika), ko‘pi janubi-sharqiy Osiyodadir («to‘rt ajdaho») - Koreya Respublikasi, Tayvan, Syangan va Singapur, bular qatoriga