Ma`ruzalar matni



Yüklə 0,54 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə7/12
tarix07.01.2024
ölçüsü0,54 Mb.
#207835
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   12
1685356218 (6)

O’quv savollari. 
1. O’zbekiston Respublikasi jinoiy qonunchiligining umumiy hususiyatlari. 
2. Harbiy jinoyat haqida umumiy tushuncha va uning turlari. 
O’zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlarida xizmat qilayotgan harbiy 
xizmatchilar Vatanni ishonchli himoyalash uchun halq tomonidan yuklatilgan 
javobgarlikni chuqur his etadi. Askarlar harbiy mahoratini takomillashtirishda, 
texnika va qurollarni egallashda, harbiy tayyorgarlikda ziyraklik bilan ish 
qilmoqdalar. Lekin bizning armiya muhitida harbiy tartibni buzadigan ayrim harbiy 
xizmatchilar uchrab turadi.
Ular o’zboshimchalik bilan xizmat joyidan ketib qolish, qismlarni o’zicha 
tashlab ketish hollarini sodir qilmoqdalar, harbiy majburiyatlardan bo’yin 
tovlaydilar, xujjatlarni soxtalashtiradilar ham.
SHuning uchun bu huquq buzarliklar bilan kurashish yoki oldini olish 
harbiy qismda huquqiy tartibni mustahkamlashning sharoitlari yaratishning muhim 
sharti hisoblanadi. 
Davlatimizda, Harbiy qismda sodir etiladigan jinoyatlar bilan kurashish 
amaldagi jinoiy qonunchilikka qat`iy mos ravishda amalga oshiriladi. 
Jinoiy qonunchilik umum davlat qonunchiligidan iborat. Ularga O’zbekiston 
Respublikasi jinoiy qonunchilik asoslari, sodir etilgan davlat jinoyatlariga jinoiy 
javobgarlik tog`risida qonun va boshqa turdagi jinoyatlarga javobgarlikni 
belgilaydigan qonunlar (pora olish, zo’rlash, bezorlik va mayda o’g`irlik qilish va 
boshqalar). 
Jinoiy qonunchilikning vazifasi O’zbekistoning ijtimoiy tuzilishini, 
fuqarolarning iqtisodiy, mulki, shaxsiy, huquq va erkinliklarni jinoiy tajjavuzdan 
himoyalashdir. Bu vazifani amalga oshirishda jinoiy qonunchilik tomonidan qanday 
ijtimoiy havfli harakatlar jinoyat deb hisoblanishi va jinoyat sodir qilgan shaxslarga 
nisbatan qollaniladigan jazo choralari qat`iy belgilab qo’yilgan. 
Jinoyat Kodeksi umumiy va alohida qisimlardan iborat. Umumiy qisim 
jinoiy qonunchilikning asoslariga muvofiq, jinoiy javobgarlikning umumiy nizom va 
asoslarini belgilab beradi. Alohida qismning meyorlarida jinoyat sodir qilgan 
shaxslarga nisbatan qo’llaniladigan jazo choralarining alohida turlari belgilab 
qo’yilgan.
O’zbekiston fuqarosi va O’zbekiston Respublikasida fuqaroligi bo’lmagan 
shaxslarning O’zbekiston Respublikasi hududida, shuningdek chet elda sodir qilgan 
jinoyati uchun O’zbekiston Respublikasi jinoiy qonunlar bo’yicha, chet el fuqarolari 
O’zbekiston Respublikasida sodir qilgan jinoyati uchun O’zbekiston qonunlari 
bo’yicha javobgarlikka tortiladilar.
Harbiy hizmatdagilar davlat va umum jinoiy jinoyatlarini sodir qilganliklari 
uchun davlatning boshqa fuqarolari bilan umumiy asosda, sodir qilgan harbiy 
jinoyatlari uchun harbiy jinoiy javobgarlik to’g`risidagi qonun bo’yicha jinoiy
javobgarlikka tortiladilar.
Jinoyat va jazo harakatlari bu harakatlarni sodir qilish vaqtida amal qiladigan 
qonun tomonidan belgilanadi.


31 
Harakatning jazolanishi va jazoni engillashtirishini belgilaydigan qonun, 
e`lon qilinmasdan oldin bo’lgan ishlarga ham joriy etilish kuchiga ega. 
Harakatning jazolanishi va jazoni kuchaytirishni belgilaydigan qonun 
bunday kuchga ega emas. 
Jinoy javobgarlikka va jazolanishga jinoiy qonunlarda ko’rsatilgan qasddan 
yoki ehtiyotsizlikdan ijtimoiy havf harakatlarini sodir etgan ayiblanuvchi shaxslar 
tortiladi.
Qonunga muvofiq sud qarorsiz hech kim jinoiy javobgarlikka tortilmaydi. 
Jinoyat qonunida ko’rsatilgan jinoyat tarkibining hamma hususiyatlaridan iborat 
ijtimoiy havf harakatlarining sodir etilishi O’zbekiston Respublikasi qonunchiligi 
bo’yicha ijtimoiy javobgarlikning yagona asosi bo’lib hizmat qiladi. SHaxs 
harakatida jinoyat tarkibida hamma hususiyatlarning bo’lishi bu harakatni jinoyat 
qonunining muvofiq keladigan moddasi bo’yicha belgilashga imkon beradi. Jinoyat 
qonunida ko’zda tutilgan ijtimoiy tuzilishga, iqtisodiyot, mulkchilik, shaxs, 
O’zbekiston Respublikasi fuqarolarining huquq va erkinliklariga, shuningdek 
huquqiy tartibga tajovuz qiladigan ijtimoiy havf harakatlaridir. 
Jinoyat belgilari bo’lib, ijtimoiy havf harakatlar, huquqqa zid, aybdorlik va 
harakatning jinoiy jazolanishi. 
Ijtimoiy havf jinoyatning muhim moddiy belgisidir, u qonun tomonidan 
himoyalanadigan manfaatlarga, ijtimoiy munosabatlarga ziyon keltirishdan iborat. 
Jinoyat qonuni meyoriga muvofiq bo’lgan ijtimoiy havfga ega, jinoyatchi 
shaxs – sodir etgan harakatining havfliligini anglasak va undan kelib chiqadigan 
havfli asoratlarni oldindan ko’ra bilganda, bu harakatlar huquqqa qarshi harakatlar 
bo’ladi. 
SHahsni aybdor deb topishning muhim sharti bo’lib, uning o’z jinoyatlari 
uchun qonun oldida javob bera olishi va ma`lum yoshga etganligi, jinoyat sodir 
qilish vaqtida 16 yoshga to’lgan aybdor shahslar jinoiy javobgarlikka tortilishi 
mumkin. O’z jinoyatlari uchun qonun oldida javob bera olmaydigan shahs deb
ijtimoiy havf harakatini sodir etish vaqtida ruhiyatining nosog`lomligi tufayli o’z 
harakatlarini tushunmagan yoki ularni boshqaraolmagan shaxs tan olinadi. Bunday 
shaxsga nisbatan sudlar tomonidan tibbiy choralar qo’llaniladi. 
Jinoyatni mast xolda sodir etish jinoiy javobgarlikdan ozod qilmaydi, 
umumiy qoidalarga ko’ra, mastlik javobgarlikni og`irlashtiradigan holat deb tan 
olinad. 
2. Harbiy jinoyat haqida umumiy tushuncha va uning turlari. Harbiy jinoyat 
deb, sodir etilganligi uchun qonun tomonidan jinoiy jazo qo’llanilishi mumkin 
bo’lgan harakatlar tan olinadi.
Jinoiy jazo jinoyatni sodir etishda aybdor deb topilgan shaxsga sud 
tomonidan qo’llaniladigan majburiy davlat chorasidir. Jazo faqat sodir etilgan jinoyat 
uchun jazolash emas, balki aybdor deb topilganlarni mehnatga halol munosabatda 
bo’lish, qonunlarni aniq bajarish, demakratik tuzum qoidalariga hurmat ruhida 
tuzatish va qayta tarbiyalash, shuningdek aybdorlar va boshqa shaxslar tomonidan 
yangi jinoyatlar sodir etishning oldini olish hamdir. SHuni takidlash joizki, 
jazolashda jismoniy azoblash, inson qadrini poymol qilish maqsad qilib qo’yilmaydi. 
Jinoyat sodir etgan shaxslarga quyidagi jazo turlari qo’lanishi mumkin: 


32 
1. Asosiy ozodlikdan mahrum qilish, intizom bataloniga jo’natish (tezkor 
hizmat harbiylari uchun), mehnat tarbiya muassasiga jo’natish, ozodlikdan mahrum 
etilmasdan tuzatish ishlari, jamoatchilik ayblovi kabilarni qo’llash mumkin. 
2. Mulkning qo’shimcha musodara qilish, harbiy unvon (maxsus unvon) dan 
maxrum etish. 
3. Ma`lum lavozimni egallash huquqidan yoki ma`lum faoliyat bilan 
shug`ullanish huquqidan mahrum etish, jarima solish, lavozimidan bo’shatish, 
etkazilgan ziyonning o’rnini to’ldirish vazifasini yuklash. 
Jazolashning ayrim chorasi sifatida to’la bekor qilish yoki umrbod qamoq 
jazosi qo’llaniladi. Bu jazo o’ta og`ir, xavfli jinoyatlar (Vatanga hiyonat qilish, 
ayg`oqchilik, maqsad yo’lida odam o’ldirish, katta miqdordagi o’g`irlik va 
boshqalar. 
Ozodlikdan mahrum etish 6 oydan 20 yilgacha muddatga belgilanadi, og`ir 
jinoyatlar qilganda e`sa qayta jinoyat sodir qiluvchi havfli shahslarga qonun 
bo’yicha tayinlanadi 
Bu jazo ahloq tuzatish kolloniyalarida, (AKT-umumiy, kuchaytirilgan, qat`iy 
va alohida tartibdagi kolloniyalarda va ayrim hollarda qamoqlarda o’taladi. Balog`at 
yoshiga etmaganlar (Ozodlikdan mahrum etilganlar) jazoni mehnat – ahloq tuzatish 
kolloniyasida (MAK) o’taydilar. Kolloniya hukumida belgilanadi.
Jazoning barcha turlari Jinoyat Kodeksining me`yorlariga muvofiq 
belgilanadi. Sud shaxsiy jazo belgilaydi. Sud sodir etgan jinoyatni ijtimoiy havf 
darajasini, aybdor shaxsni, javobgarlikni engillashtiradigan va og`irlashtiradigan 
holatlarini hisobga olib, jazo chorasini belgilaydi. 
Amalda jinoiy qonunchilik jinoiy javobgarlikda jazodan ozod etish
huquqining bajarilishini jazodan ozod etish, huquqning bajarilishini orqaga surish, 
vaqtdan oldin shartli ozod etish va mehnatga jalb etish imkonini nazarda tutadi.
Harbiy hizmatdagilar davlat va umumiy jinoiy jinoyatlarni sodir etganlari 
uchun O’zbekiston Respublikasining boshqa fuqarolari bilan umumiy asosda jinoiy 
javobgarlikka tortildilar. Harbiy hizmatdagilarning hizmatni o’tash tartibiga qarshi 
sodir etgan jinoyatga javobgarlik O’zbekiston Respublikasi jinoyat kodeksi 
tomonidan belgilanadi. 
Jonoyat qonunchiligining umumiy nizomlari harbiy jinoyatchilikka to’la 
ta`luqlidir.
Harbiy jinoyatlar deb, jinoyat kodeksida nazarda tutilgan harbiy 
hizmatdagilar hizmatni o’tash davrida o’rnatilgan tartiblarga qarshi sodir e`tilgan 
jinoyatlar, shuningdek, harbiyga majburlarning yig`ini vaqtida sodir etgan jinoyatlar 
hisoblanadi. 
Harbiy jinoyatning zarur sharti bolib O’zbekiston Respublikasi Harbiy 
qonunda belgilangan hizmatni tartibiga qarsi harakatning yo’nalganligi hisoblanadi. 
Harbiy hizmatchilarning shaxsiy hayoti va salomatligini xizmatdagilarning 
masalalari odam o’ldirish, davlat va huquqiy mulkka qarshi sodir etilgan jinoyatlari 
harbiy jinoyatlar qatoriga kirmaydi. 
Harbiy jinoyatning bajaruvchisi bo’lib faqat harbiy xizmatdagilar, ya`ni 
xizmatni o’tayotgan va Harbiy qonunda yig`inlarida qatnashish vaqtida harbiyga 
majburlar bo’lishi mumkin.


33 
Jinoyat kodeksida nazarda tutilgan harbiy jinoyatlar hizmatni o’tash 
tartibining barcha tomonlariga tajavuz qiladi, bu esa harbiy jinoyatlarni quyidagi 
guruhlarga ajratish imkonini beradi:
A) Boysinish tartibiga va harbiy sharafga amal qilishga qarshi jinoyatlar. 
Ularga bo’ysinmaslik, buyruqlarni bajarmaslik, boshqa qarshilik ko’rsatish, tahdid 
qilish, qo’l ostidagilarni haqoratlash va nizom qoidalari bo’yicha o’zaro 
munosabatlarining buzilishi.
B) Hizmatni o’tash tartibiga qarshi jinoyat, o’zboshimchalik bilan qism, 
hizmatni o’tash joyini tashlab ketish, qochoqlik o’ziga ziyon etkazish yoki boshqa 
yo’llar bilan harbiy hizmatdan bosh tortish, jangovar navbatchilikni o’tash 
qoidalarini buzish, ichki navbatchilik qoidalarini buzish: 
V) Harbiy mulkni saqlash va ishlatish tartibini buzish, harbiy mulkni 
yuqotish yoki yaroqsiz holga keltirish, yo’q qilish yoki ziyon etkazish, qurol, 
shuningdek havfli modda va buyumlarni qo’lash qoidalarini buzish, mashinalarni 
qayd va ishlatish qoidalarini buzish, uchishga tayyorgarlik va uchish qoidalarini 
buzish, kema boshqarish qoidalarini buzish. 
G) Harbiy lavozim jinoyatlari lavozimni suv iste`mol qilish, hizmatga 
ma`suliyatsizlik bilan qarash. 
Bo’ysinish tartibiga rioya qilmaslik, eng og`ir jinoyatlardan biri hisoblanadi, 
ya`ni boshliq buyurig`ni bajarishdan bosh tortish, qasdan buyruqqa boysinmaslik 
O’zbekiston Respublikasining Jinoyat Kodeksining 279 moddasida asosan ikki 
yilgacha xizmat bo’yicha cheklash yoki bir yilgacha intizomiy qismga yuborish bilan 
jazolanadi agar o’sha qilmish bir guruh shahslar tomonidan sodir etilgan bo’lsa , 
og`ir oqibatlarga sabab bo’lsa – uch yildan besh yilgacha ozodlikdan mahrum qilish 
bilan jazolanadi. O’sha qilmish jangovar vaziyatda sodir etilgan bo’lsa – besh yildan 
o’n besh yilgacha ozodlikdan mahrum qilish bilan jazolanadi.
Buyruqni bajarmaslik (280-modda) buyruqni ehtiyotsizlik orqasida 
bajarmaslik ko’p miqdorda zarar etkazilishi yoki og`ir oqibatlarga sabab bo’lsa ikki 
yilgacha xizmat yuzasidan cheklash yoki bir yilgacha intizomiy qismga yuborish 
bilan jazolanadi. O’sha qilmish jangovar vaziyatda sodir etilgan bo’lsa besh yildan 
o’n yilgacha ozodlikdan mahrum qilish bilan jazolanadi. Engillashtirilgan hollarda 
intizom nizom qoidalari qo’llaniladi, boshliqqa qarshilik ko’rsatish (281- modda) 
harbiy jinoyat sifatida boshliqqa shuningdek harbiy xizmat yuzasidan o’ziga 
yuklatilgan vazifalarni bajarayotgan boshqa shahsga qarshilik ko’rsatish yoki uni 
mazkur vazifalarni buzishga majbur etish 2 yilgacha xizmat bo’yicha cheklash yoxud 
1 yilgacha intizomiy qismga yuborish yoxud 5 yilgacha ozodlikdan mahrum qilish 
bilan jazolanadi. Bunday harakatlar jangovar vaziyatda sodir etilgan bo’lsa 5 yildan 
15 yilgacha ozodlikdan mahrum qilish bilan jazolanadi. Boshliqni qo’rqitish 282-
modda jangovar vaziyatda boshliqni o’ldirish yoki zo’rlik ishlatish bilan qo’rqitish, 
bunday harakat amalga oshirilishi uchun etarli asoslar mavjud bo’lsa-3 yildan 5 
yilgacha ozodlikdan mahrum qilish bilan jazolanadi. 
Badanga shikast etkazish. 
Boshliqni do’pposlash badaniga engil yoki o’rtacha og`ir shikast etkazish u 
harbiy xizmant yuzasidan o’z vazifalarini bajarganligi munosabati bilan yoki 
bajarayotgan vaqtda sodir etilgan bo’lsa 3 yilgacha xizmat bo’yicha cheklash yoki 1 
yilgacha intizomiy qismga yuborish yoxud 5 yilgacha ozodlikdan mahrum qilish 
bilan jazolanadi. Badanga og`ir shikast etkazish bir guruh shaxslar tomonidan yoki 


34 
qurol ishlatib sodir etilgan bo’lsa 5 yildan 15 yilgacha ozodlikdan mahrum qilish 
bilan jazolanadi. YUqoridagi harakatlar jangovar vaziyatda sodir etilgan bo’lsa 10 
yildan 15 yilgacha ozodlikdan mahrum qilish bilan jazolanadi. Boshliqning o’z 
vazifalarini bajarishda xizmat mavqeini suviste`mol qilishi, yoki vakolati doirasidan 
tashqariga chiqishi harbiy xizmatchi yoki boshqa fuqarolarning huquqlari yoki 
manfaatlariga jiddiy ziyon etkazilshiga sabab bo’lsa 3 yilgacha xizmat 

Yüklə 0,54 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   12




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin