Mashgʻulot turi: amaliy 3-mavzu: Gapda shakl va mazmun. Kesim. Mavzu rejasi

366-mashq. Matnni o‘qing. Gaplarning kesimini topib, fe’l kesim va ot kesim guruhlariga ajratib yozing.

Ko‘cha yuziga katta, dang‘illama uy tushgan-u, hali bitmagan edi. Ko‘chadan o‘tganlar: “Yaxshi uy bo‘larkan-u…” deyishar, uning ko‘p­dan beri chala yotganini ko‘rib: “Biroq ko‘chaning husnini buzib tur­gani yomon bo‘libdi-da”, – deb achinardilar.

Bilmasangiz bilib oling, ko‘cha husnini buzib turgan bu uy Husan­larniki edi. Mana, bugun uyning kam-ko‘stini tuzatish uchun hashar­chilar kelishgan. Ular ora­sida kechagina Husanning o‘zi borib chaqirib kelgan Iso bobo ham bor. Iso bobo shu qishloqda imorat ustasi. U kam­gap, o‘nta gapirganingda zo‘rg‘a bitta og‘iz ochib javob qaytaradi. Xushi kelib tursa, sergap bo‘lib ketadigan odati ham bor. Boshqa ha­shar­chilar tomda o‘zlari bilan o‘zlari ovora. Ular deyarli yoshlar edi. Nima ham bo‘ldi-yu, hasharchilar o‘z o‘g‘illarini maqtay ketishdi. Biri o‘g‘lini odobli desa, biri o‘g‘lini qo‘rqmas, kuchli deb maqtar edi. Ba’­zan ular tomdan:
– Nima deysiz, Iso bobo, shundaymi? – deyishsa, Iso bobo ham hech mulohazaga bormay, ensasi qotib:
– Shunday! – deb qo‘ya qolardi. (N. Fozilov)

367-mashq. Gaplardagi kesimni aniqlab, sodda kesim va murakkab kesimga ajratib yozing. Murakkab kesimlarni murakkab fe’l kesim va murakkab ot kesim­ga ajratib, tuzilishini tushun­tiring.

1. Bu yer bo‘lsa dengiz sathidan ikki-uch ming metr baland, havo ancha siyrak. (S. Anorboyev) 2. Ertalab soat yettilarda yotoqxona oldiga usti yopiq yuk mashinasi keldi. (S. Siyoyev) 3. Charos allaqanday o‘y­chan, jizzaki bo‘lib qoldi. (O‘. Hoshi­mov) 4. Baland, serbezak shiftda, oltin suvi yugurtirilgan kuchli zanjirda kattakon qandil hisobsiz chiroq­lari bilan gavharday tovlanib turar edi. (M. Ismoiliy) 5. Ahmad Husayn yana bir necha kun uydan qo‘zg‘almadi. Uning ermagi yolg‘iz kitoblar bo‘l­di. (Oybek) 6. Omon mustaqil fikrli, cho‘rtkesar, uzoqni ko‘ra ola­digan, tad­birkor, yaxshi do‘st edi. (S. Karomatov) 6. Biroq hayotning ravon yo‘lidan ko‘ra so‘q­­­­­­­mog‘i ko‘p. (S. Karomatov) 7. Yer! Qanday boysan, saxiysan, go‘zalsan. (R. Fay­­ziy) 8. Qimirlagan jon yo‘q emish. Behishtday bir olam emish. (T. Murod) 9. Sharofatxon bir katta kosada semiz qo‘y go‘shtidan pishirilgan sho‘rvadan keltirdi. (Oybek)10. Qish­loqda birovdan kaltak eyish azal-azaldan er yigit uchun or sanaladi. (N. Nor­qobilov) 11. Saroy vaziri podsho huzurida o‘zini sokin va beta­kalluf tutgan hakimni birinchi marotaba ko‘rishi edi. (M. Osim) 12. Arra ham qilichdekkina ekan. (X. To‘x­taboyev) 13. Boshlang‘ich ta’lim bilim­lar poydevori hisoblanadi. (“Fan va turmush” jurnalidan) 14. O‘qish tugarmidi? O‘la-o‘lguncha o‘qish kerak. (Uyg‘un)