Mashinalarni loyixalash asoslari


-ma'ruza: Konstruksion mashinasozlik po`latlari



Yüklə 1,73 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə13/17
tarix18.04.2023
ölçüsü1,73 Mb.
#99901
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   17
163578 (1)

6-ma'ruza: Konstruksion mashinasozlik po`latlari. 
Ma'ruzaning rejasi: 
1. 
Uglerodli konstruksion po`latlar. 
2. 
Oddiy sifatli uglerodli po`latlari. 
3. 
Sifatli uglerodli po`latlar. 
4. 
Legirlangan konstruksion po`latlar. 
5. 
Ishqalanish yemirilishga bardosh beradigan (austenitli) po`latlar 
6. 
Korroziyabardosh (zanglamas) po`lat va qotishmalari 
7. 
Olovbardosh po`latlar va qotishmalar 
Tayanch so`zlar va iboralar. 
Uglerodli po`lat tamg`alari, sifatli konstruksion po`lat, legirlangan po`latlar tamg`alari,
sementatsiyalanadigan po`latlar, yaxshilash, prujina ressor po`latlari. 
Konstruksion po`latlar deb, mashinasozlikda va inshootlarni ko`rishda detallar va 
konstruksiyalarni yasash uchun qo`llaniladigan po`latlarga aytiladi. Bunday po`latlar uglerodli 
yoki legirlangan bo`lishi mumkin. Konstruksion po`latlarda uglerod miqdori 0,5-0,6% dan ko`p 
emas, ammo, ba'zi bir paytlarda hattoki 0,8-0,85% ga ham yetishi mumkin. 
Hozirgi zamon mashina detallari ko`pincha yuqori dinamik kuch ta'sirida, katta 
kuchlanish hamda past temperaturalarda ishlaydi. Bunday sharoit materialni mo`rt yemirilishiga 
olib keladi, natijada mashinani ishonchli ishlash muddatini kamaytiradi. Shuning uchun, statik 
sinash natijasida aniqlangan yuqori mexanik xarakteristikalardan tashqari, yuqori konstruksion 
mustahkamlikka ham ega bo`lishi kerak, ya'ni real sharoitda qo`llaniladigan detallar hamda 
konstruksiyalarni mustahkamligi yetarli bo`lishi kerak, to`satdan hosil bo`ladigan yuqori 
kuchlanishga qarshilik ko`rsata olishi kerak. Konstruksion materiallar yaxshi texnologik 
xossalarga ham ega bo`lishi kerak: bosim ostida material yaxshi ishlanishi kerak (prokatlash, 
bolg`alanish, shtamplash va h.k.) va yaxshi kesib ishlanishi kerak, jilvirlanishda mayda darzlar 
hosil bo`lmasligi kerak, toblash chuqurligi yetarli bo`lishi kerak va qizdirilganda yuza qismida
uglerod kamaymasligi kerak, toblanganda deformatsiyalanmasligi hamda darzlar hosil 
bo`lmasligi kerak va h.k. Qurilish inshootlarida ishlatiladigan po`latlar esa yaxshi 
payvandlanish xususiyatlariga ega bo`lishi ksrak. 
Uglerodlar konstruksiya po`latlar, tarkibidagi zararli elementlar (P, 5) miqdoriga qarab 
oddiy sifatli va sifatli bo`ladi. Oddiy sifatli po`latlarga nisbatan arzon va shuning uchun uni ko`p 
qo`llanidadi. Ularni yirik quyma shaklida ishlab chiqariladi, shuning uchun likvatsiya katta 
bo`lishi mumkin. Hamda metall bo`lmagan elementlar ham bo`ladi. Ana shu hammadan keyin 
bir qator issiq holda olingan prokatlar ishlab chiqiladi (bochkalar, xivichlar, shpellerlar, 
ugolniklar. listlar,nokonkalar). Bundan yarimfabrikatlardan qurilish inshootlaridan 
payvandlangan konstruksiyalar hamda mashina detallari yasaladi. Bunday materiallardan 
tayyorlangan detallarga qo`shimcha termik ishlov ham beriladi. Oddiy sifatli po`latlar 3 guruhga 
bo`linadi: A,B hamda V guruhga. Bumday bo`linishga asos qilib, garantiya xususiyatlari olingan.
Guruh A po`latni mexanik xossalarini garantiyasi ta'minlangan. Markadan sof qancha ko`p 
bo`lsa, shuncha uglerod ko`p, demak shuncha mexanik xossalari yaxshi. Bunday po`latlar, 
qanday holda ishlab chiqilgan bo`lsa, shundayligicha ishlatilishi kerak, ya'ni bosim ostida
ishlatilishi, payvandlash hamda toblash mumkin emas, chunki bunday guruh B bunday po`latlar 
kimyoviy xossalari garantiyalangan bo`lib, markalashda "B" harfidan boshlanadi. 
Guruh V bunday po`latlar ham ximiyaviy ham mexanik xossalari garantiyalangan bo`lib, 
markalashda oldiga "V" harfi qo`yiladi. Bu po`lat mexanik xossalarigi ko`ra "A" guruhiga, 
ximiyaviy xossalariga ko`ra "B" guruhiga to`g`ri keladi. B hamda V guruhlardagi po`latlarni 
qayta ishlashda qizdirish (paypandlash, termik ishlash, bosim ostida ishlash) usullari bilan qayta 
ishlash ximtarkibini bilish kerak. 
Payvandlanadigan konstruksiyalarmi yasashda tinchlantirilgan yoki yarim tinchlantirilgan 
ham uglerodli po`latdan foydalaniladi. Payvandlanadigan konstruksiyalar uchun termik


eskirtirishga (bo`shatishga) moyilligi muhim ahamiyatga ega. Egib ishlanadigan, hamda, egib 
o`qni to`g`irlanadigan (pravka) detallar uchun esa deformatsion eskirtirish katta ahamiyatga ega. 
V guruhidagi po`latlar maxsus maqsadlarda ishlatiladi (ko`prik hamda kema qurilishida, qishloq
xo`jalik mashinasozligida va h.k.) va uning uchun ishlab chiqishda maxsus ishlanish texnik 
sharoiti belgilanadi.
Oddiy sifatli po`latni mexanik xossalarini termik ishlash yo`li bilam oshirish mumkin
(Prokatlanadigan temperaturadani toblash yoki normallash), hamda issiqlayin prokatlanayotgan 
paytda termik ishlash yo`li bilan ham ortirish mumkin. Masalan 8-10 mm qalinlikdagi Sm3 
po`latini oquvchanlik chegarasidagi mustahkamligi suvda sovutish yo`li bilan 1,5 marta oshirish 
mumkin, quyida yuqori plastiklik saqlanib qoladi (o= 15-26%).Agar TMI qo`llansa 
mustahkamlik 2-3 marta plastiklik asa 1,5-2 marta ortali. 
Shimolda ishlayligan konstruksiyalar va mashinalar uchun po`latni mo`rt holatiga o`tadigan
temperatura chegarasi juda katta ahamiyatga ega bo`ladi. Sovuqda sinish chegarasi 
marten usuli bilan olinadigan ko`pchilik qaynayotgan po`latlar uchun nol gradusni tashkil qiladi,
tinchlantirilgan po`lat uchun esa -40°C gacha borishi mumkin. Shuning uchun shimol sharoitida 
qaynayotgan yoki yarim qaynayotgan po`latlarni qo`llash mumkin emas. Tinchlangan
po`latlarni sovuqda sinish temperaturasi chegarasini 60°-100°C yoki normalizatsiya
ham bersa bo`ladi. Demak shimolda ishlayotgan qurilish inshootlari va mashinalar
detallarini toblab bo`shatilgan holda ishlatish kerak ekan va faqat tinchlantirilgan po`lat 
ishlatilishi kerak. Ko`prik kranlari uchun, shimol sharoitida ishlash uchun zararli elementlar 
miqdorini ham chegaralab quyiladi. Sifatli kontruksion po`latlar oddiy sifatligiga qaraganda 
zararli qo`shimchalardan ancha tozalangan bo`ladi, fosfor va oltingugurt miqdori 0,03-0,04% 
dan oshmaydi, metall bo`lmagan qo`shimchadar ham kam bo`ladi. Mashinasozlik sanoatiga 
metallurgiya sanoati tomonidan prokat polatidagi pokovka yoki boshqa profildagi yarim fabrikat 
holatida chiqariladi. Bunday po`latlar 08, 10, 15, 25, .85 deb markalanib, bu sonlar esa po`latda 
uglerod miqdori 0,01 aniqlikda ekanligini ko`rsatadi (GOST 1050-74). Masalan, po`lat 20 da 
uglerod miqdori 0,20%, po`lat 40 da esa 0,40% ekanligini ko`rsatadi. 
Agar sonlardan keyin po`latni achitish darajasi ko`rsatilmasa, bu po`latlar tinchlantirilgan 
po`latlar xisoblanadi, qayshayotgan yoki yarim qaynayotgan po`latlar bo`lsa, sonlardan keyin 
«КП», «СП»
ko`yiladi,
masalan, 08 КП, 20 СП. Qaynayotgan po`latlar tinchlantirilgan po`latlarda kremniyning miqdori
yo`qligi yoki juda kamligi (<0,07%) bilan farq qiladi, yarim tinchlantirilgan po`latlarda esa 
martenli miqdori <0,17% legirlanadi. 
Keltirilgai GOST 1050-74 bo`yicha sifatli po`latlar metallurgiya sanoati termik 
ishlanmasdan chiqariladi (issiq prokatlangan normalizatsiya yoki bog`langan) Shuning uchun 
mexanik xossalari normallangandan keyingi holat bilan belgilanadi Lekin sanoatning talabi 
bo`yicha bundan po`latlarni mexanik xossalarining garantiyasi toblab so`ngra bo`shatilgandan 
keyin, bog`langandan keyin termik ishlangan holatda (yumshatilgan yoki yuqori bo`shatish 
bog`langan holatda ham aniqlangan bo`lishi mumkin). 
Sifatli konstruksion po`latlar mexanikadan ko`p qirrali sohalarda ishlatiladi, chunki 
uglerod miqdori va termik ishlash guruhiga qarab mexanik texnologik xissalarini keng 
boshqarish mumkin. Kam uglerodli po`latlarni ishlatish usuliga qarab ikki guruhga bo`lish 
mumkin. Bunday po`latlar issislayin prokatlangan hamda normallangan holatda ham ishlatilishi 
mumkin. Ular yaxshi plastiklikka ega bo`lib, yaxshi shtamplanadi,hamda yaxshi payvandlanadi. 
Bunday po`latlardan uncha yuqori mustahkamlik talab etmaydigan detallar tayyorlashda (gayka, 
vtulka va h.k.) ishlatiladi. 
O`rta uglerodli po`latlar 30,35,40,45,50 yuqori mustahkamlikka ega bo`lishi bilan ajralib 
turadi. Bunday po`latlardan tayyorlangan detallarga yaxshilash, yuza toblash hamda normallash 
termik ishlov berish mumkin. 
Yuqori uglerodli po`latlar (60,65,70,75,80,85) hamda marganes miqdori ko`paytirilgan 
yuqori uglerodli po`latlar (620 G, 65 G va 70 G) asosan prujina ressor tayyorlash uchun 


qo`llaniladi. Bunday po`latlarga toblash bilan o`rta uglerodli bo`shatish beriladi. Normallangan 
hamda Bunday po`latlardan stanok shpindellari, prokatlash stanogi uchun vallar tayyorlanadi. 
Legirlangan po`latlar, markasida son va harflar ko`rsatilgan bo`lib, ular po`latning ximiyaviy 
tarkibini xarakterlaydi. Po`lat tarkibiga ataylab kirgizilgan ximiyaviy elementlarni markada 
belgilash uchun maxsus GOST 4543-71 mavjud. Ana shu GOSTga binoan ximiyaviy elementlar 
quyidagicha belgilanadi: Xrom X. Nikel N, Marganes G, Krsmniy - S, Molibden M, Volfram V, 
Titan T, Vannadiy F, Alyuminiy 1O, Med chD, Niobid B, Bor S. Kobalt K. Ana shu harflardan 
keyin turgan butun sonlar elementning miqdorini bildiradi. Agar harfdan keyin son bo`lmasa, 
ana shu legirlovchi element 1% dan ancha kam yoki 1% ga yaqinligini ko`rsatadi. Shu harflariga 
bo`lgan son esa uglerodi 0,01 aniqlikka miqdorini ko`rsatadi.
Ba'zi bir sanoatga mo`ljallab chiqariladigan po`latlarda markalashda boshida ham harf 
qo`llaniladi. Masalan, Sh va x k. Standart bo`lmagan, hali izlanishda bo`lib, kam ishlov 
chiqarilayotgan po`latlar asosan "Elektrostad" zavodida ishlab chiqarilayotganligi uchun EI 
(elektrostal issledovatelskaya) deb belgilanib, keyin tartib nomeri qo`yiladi. Masalan, EI 415, EI 
716 va h. k. Agar po`latlar tekshirushdan (izlanishdan) muvaffaqiyatli o`tsa. uni yuqorida qayd 
qilingan GOST bo`yicha tarkibiga ko`ra belgilanadi. 
Legirlangan po`latlar kam uglerodli bo`lishi mumkin (0,1-0,3% S) 15X, 20X, 3OX, 
25XGM, 3OXGT, 20XNZA, 18X2NNMA va h.k. Bunday po`latlar sementatsiyalangandan 
keyin toblash bilan past temperaturali bo`shatish beriladi. Bunday po`latlardan tishli 
g`ildiraklar, kulachoklar, vallar va shunga o`xshash detallar tayyorlanadi. Bunday po`latlar 
yuqori mustahkamlikka ega bo`lish bilan bir qatorda, yaxshi plastiklikka, qovushqoqlikka, 
hamda, darzlarning tarqalishiga qarshilik ko`rsatishi bilan farq qiladi. Bunday po`latlarning 
ishqalanib yemirilishiga ham qarshiligi katta bo`ladi. Yuza qattiqligi HRC 58-63 bo`lishi bilan 
o`rta qismining qovushqokligi yaxshi o`rta uglerodli legirlangan po`latlar 40X, 50X, 40XI,
40XNMA, 3OXNZMA termik ishlangandan keyin (yaxshilash) yuqori mustahkamlikka
ega bo`ladi. Bu po`latlar toblanganda oquvchanlik chegarasi yuqori ko`tarilishi bilan
birgalikda yaxshi qovushqoqlik holatini saqlab qoladi. Shuning uchun bu po`latlar statik 
nagruzkada ishlaydigan detallar bilan bir qatorda, dinamik nagruvkada ishlaydigan detallar ham 
tayyorlanadi (vallar, shtoklar, shatunlar va h.k.) 
Po`latlar kompleks legirlangan usuli bilan yuqori mustahkamlikka ega bo`lgan po`latlarni 
hosil qilish mumkin. 3OXGSNA, 40XGSNZVA, 40XN2SMA, 3OX2GSN2VM, 3OX5MSFA. 
Taqqoslash uchun quyilagi misolni keltirish mumkin: 
Marka
Mexanik xossalari
MPa
MPa
δ 
γ 
Ан 
(КСИ) 
МД/м2 
Izox
Ст3 
380-400 
210 
23 


Normallangandan 
keyin
30 
500 
300 
21 
50 
0,8 
Toblangandan keyin
30 ҲГТ 
1500 
1300 

40 
0,6 
30 ҲГСНА 1580/1620 1670/152 13/15 
50/53 
0,55/0,62
Yuqori marganesli austenit po`latlari toblangandan keyin austenit strukturasiga bo`ladi, 
bu esa o`z yo`nanilishda yuqori qovushqoqlikni ta'minlashdan, zarb va yuqori bosimda 
ishqalanib yeyilishiga qarshiligi ortadi. 
Austenit qovushqoq struktura bo`lib, zarbiy nagruzkada detall ishlayotgan paytda
naklyop xosil bo`lib, mustahkamligiga va sinishga qarshilik ortadi. Ledeburit po`laglar ham, 
tarkibida xrom karbid bo`lganligi uchun siqilishga qarshiligi katta: X12, X12M, X12Ф, X12ФИ. 
Korroziyabardosh po`latlar deb, elektrokimyoviy korroziyaga (havoda, yer massasida, 
kislota, ishkor, tuz eritmalari, dengiz suvida) bardosh beradigan po`latlarga aytiladi. 
Korroziyabardosh po`latlardan yuqorida qayd qilingan muhitda ishlaydigan mashina va 


uskunalarni detallari va konstruksiyalari tayyorlanadi. Kam legirlangan po`latlarni 
korroziyabardoshligi uncha katta emas, temperatura oshgan sari po`latni zanglash darajasi ortadi. 
Po`latlarni legirlash usuli bilan zangbardoshligini oshirish mumkin. Legirlovchi elementlarni
optimal tarkibini tanlash usuli bilan, shunday kompozitsiyani hosil qilish mumkinki, bunday 
po`lat umuman agressiv muhitda zanglamasligi mumkin. Po`latda xrom miqdori 12% gacha 
bo`lsa zangbardoshligi oshib boradi. Xrom miqdori qo`shilsa, po`latning zangbardoshligi ortib, 
kislotalarda bemalol turg`un bo`ladi. Xrom-nikelli po`latga qo`shma molibden qo`shilsa sulfit 
muhitida po`latning turgunligi ortadi. Qo`shimcha ravishda mis qo`shilsa kislotaviy muhitda 
turg`unligi ortadi. Legirlovchi elementlarni turi va miqdoriga qarab normal sharoitda struktura 
har xil bo`lishi mumkin: martensitli, ferritli yeki austenitli. Masalan martensit klassidagi 
po`latlar: 2X13, 3X13, 4X13, 1X17N2, 9X18, 1X16N4B. Ferrit klassidagi po`latlar: 0X13, 
0X14, X17, OX17T, X25T, X28. Austenit klassidagi zangbardosh po`latlar: OX22N5T, 
1X21N5T, X28AN. 
Prujina ressor po`latga qo`yiladigan talablar shundan iborat bo`lishi kerakki, bu po`latlar ishlash 
davrida ozgina bo`lsa ham elastik deformatsiyalanmasligi kerak, ya'ni plastik deformatsiyaga 
katta qarshilik ko`rsatish kerak, mustahkamligi yaxshi bo`lgan holda chidamligi katta bo`lishi 
kerak, mo`rt emirilishiga qarshiligi katta bo`lib relaksatsiyasi turg`un bo`lishi kerak. Shunday 
xossalarga ega bo`lishi uchum po`latda uglerod miqdori <0,5 dan katta bo`lishi kerak, 
toblangandan keyin o`rta temperaturali bo`shatish berish kerak. Uglerodli prujina po`latlari 
uchun termik ishlangandan keyin oquvchanlik chegarasidagi kuchlanish δ 0,2≥800МПа bo`lishi 
kerak. Bunday po`latlar katta toblanuvchanlikka va toblash chuqurligiga ega bo`lishi kerak. 
Toblangandan keyin detalni butunlay ko`ndalang kesim bo`yicha martensit strukturasi bo`lishi 
kerak, toblangandan keyin diffuzion parchalanish martensit bo`lsa (ferrit, perlit) 
yoki qoldiq austenit bo`lsa, elastiklik xususiyatiga ta'sir ko`rsatadi. Donachalar qancha 
mayda bo`lsa, kichkina ilashishish deformatsiyaga shuncha qarshiligi katta bo`ladi. Yuza 
qismida uglerod kamayib ketsa, hali prujina elastikligi va chidamligi kamayadi, ko`ndalang 
kesim kichik bo`lgan prujinalar kam ishqalanishga ishlaydi, shuning uchun ular uglerodli 
po`latlardan tayyorlanishi (65,70,75,85). Nisbiy ko`ndalang kesim katta (6=5-8 ml) bo`lgan 
prujinalar yasalsa, ularni yog`da sovutish kerak.
Birinchi tur mo`rtlik chegarasidai yuqorida bo`shatish beriladigan legirlangan 
po`latlardan ko`ndalang kesimga nisbatan katta bo`lgan prujinalar yasaladi. Bunda( legirlangan 
po`latlar tarkibida bu elementlar donachalarni maydalashga, toblash chuqurligini oshirishga 
hamda relaksatsiyaga qarshiligini oshirishga yordam beradi. Sanoatda kremniyli prujina- ressor
po`latlari keng qo`llaniladi 55C2, 60C2A, 70CЗA. Kremniy toblash chuqurligini
oshirish bilan bir qatorda, bo`shatish davrida martensitni parchalanishini to`xtatadi,
hamda ferrit fazasini mustahkamlaydi. Kremniyli po`latlar oquvchanlik chegarasidagi 
kuchlanish katta bo`ladi, yaxshi prujina xossalariga ega bo`ladi. Lekin kremniyli po`latlarda 
uglerodni quyishicha moyilligi katta, po`latni termik ishlaganda yuza qismida uglerod 
miqdori kamaysa, prujina xossalariga yomonlashadi, grafitni hosil bo`lishiga ham moyilligi
katta, bu ham prujina xossalarini yomonlashtiradi.
Agar po`latni qo`shimcha ravishda marganes, volfram, nikel bilan legirlangan bu kamchiliklar
bartaraf bo`lib, toblash chuqurligi oshadi va umuman prujina xossalari oshadi. 60C2XФA, 
65С2ВA po`latlari yuqori toblash chuqurligiga ega, relaksatsiya turg`unligi katta, yirik
prujina va ressorlar tayyorlash uchun qo`llaniladi. Elastik elementlar agar dinamik kuch ta'sirida
ishlasa, qo`shimcha ravishda nikel bilan legirlanadi. 
Avtomobil ressorlarini ta`mirlash uchun 50XГA po`lati ko`p ishlatiladi. Bu po`lat 
uzining tsxiologik xususnyatlari ji?atidan kremniyli po`latdan ustun turadi. Prujinalari uchun esa
50XФA qo`llaniladi, chunki bu po`lat toblash uchun qattiq qizdirilgan taqdirda ham uglerodi 
kuyib ketmaydi. Lekin bu po`latni toblash chuqurligi uncha ko`p emas, shuning uchun 
ko`ndalang kesim 5-6 mm bo`lgan simdan prujina yasaladi. Agar marganes bilan qo`shimcha 
legirlansa, toblash chuqurligi orqali (50XГФA), legir marganes po`latni zarbiy qovushqoqligini 
kamaytiradi 


Sharikopodshipnik po`latlardan podshipnik shariklari va roliklari tayyorlanadi. Ko`pincha
sharikopodshipniklarni ishdan chiqishiga sabab shariklarni sinib ketishi yoki podshipnik
elementlarini sinishidan, yuzalar charchash natijasida yemirilishidan sodir bo`ladi. 
Shariklarni va ichki yoki tashqi xalqalarni tayyorlash uchun yuqori uglerodli xromli po`lat 
qo`llaniladi. 111X15 (0,95-1,0,5% C), 1,3-1, 65% Cг). Ko`ndalang kesim katta shariklarni 
tayyorlash uchun esa ШX15СГ{,95-1,0,5% С. 0,9-1,2 MP, 0,4-0,65% va 1,3-1,65% Сг) po`lat 
qo`llaniladi, chunki bu po`latni toblash chuqurligi katta. Bu po`latlar katta qattiqlikka ega bo`lish 
bilan bir qatorda, kontakt mustahkamlikka ham katta va yoyilishiga chidamlidir. 
Sharikopodshipnik po`latlariga quyiladigan talablardan bittasi, bu po`latlarda metall bo`lmagan 
qo`shimcha bo`lmasligi kerak. Karbit notekis tarkalmagan bo`lishi kerak. Shuning uchun bu 
po`latlar elektroshlak yoki vakuum usulida olinadi. Agar podshipnik material elektroshlak usuli 
bilan olinsa, markani oxpriga "Ш" harfi quyiladi, agar vakuum yoy usuli bilan olingan bo`lsa, 
"ВД" harfi qushiladi. (Masalan ШX15Ш, ШX15Д). Bunday po`latlar prutok (vig), truba, lenta 
holida chiqariladi. Yumshatgandan keyin mayda donachali perlitdan iborat bo`ladi. Bunday 
struktura yaxshi texnologik xossalarni ato etadi, kesib ishlash oson bo`ladi, plastik
deformatsiyalash ham oson ham yaxshi shtamplanadi, yumshatilgandan keyin qattiqlik НВ 170 
207 {1720-2070 MPa) tashkil qiladi. Xalqalar, shariklar va roliklar tayyorlangandan keyin 840-
860°C gacha qizdirilib yog`da (30-60°C) shtamplanadi va 150-170°C qizdirib bo`shatiladi. 
Bo`shatishdan keyin 25-30°C gacha sovutilsa qoldiq austenitni miqdori bir muncha kamayadi, 
o`lchamlari turg`unligi oshadi. 
Yuqori dinamik nagruzkada shtamplangan sharikopodshipniklar uchun 
sementatsiyalanadigan po`latlar ishlatiladi. 20X2Н4A, 18X1T. 1200-3500 mm chuqurlikda gaz 
muhitida sementatsiyalangandan keyin yuqori temperaturani bo`shatish beriladi. sianda toblash 
bilan 160-11700 berilsa yuza qatlamini qattiqligi HRC 35-45 bo`ladi. 
Sera ko`p bo`lganligi uchun qirindi bilan hamda keskich bilan detal kesish o`rtasidagi 
ishqalanish koeffisientini kamaytiradi. Uglerodli avtomat po`latlari A harfi bilan belgilanib, 
sonlarda 0,01 aniqlanib uglerod miqdori ko`rsatiladi A12, A20, A3O, A35. Bu po`latlar 
unumdorligi katta bo`lgan avtomat hamda yarimavtomat stanoklarida mayda detallar 
tayyorlanadi (vint, gayka, roliklar va mayda murakkab detallar). Qo`rg`oshin ham kesish 
xossalarini yaxshilaydi. Shuning uchun avtomat po`latlari 0,15-0,3% qo`rg`oshin bilan
ham ligerlangan (kesish unumdorligi 20-35% oshadi, kesuvchi asbob turg`unligi esa 2-7 marta 
ortadi). Avtomobil sanoatida prutokdan avtomatik hamda yarimavtomat stanoklarida 
sementatsiyalanadigan va yaxshilanadigan avtomat po`latlaridan ko`p detallar tayyorlanadi. 
АС38Г2, АСЗОХМ, АС38ХГМ АС40ХТНМ po`latlarini toblab so`ngra yuqori temperaturali 
bo`shatish berilganda b,=900-1000 MPa, 601=750-850 MPa, 5=11-12% bo`ladi. Masalan bu 
po`latlarda rul boshqarmasini, nasosini valiga, sattelit o`qlari, shesternyalar va shunga o`xshash 
detallar tayyorlanadi. Lekin qo`rg`oshin po`latni mo`rtligini oshiradi. Quyish uchun
mo`ljallangan po`latlarni quyish xossalari cho`yanlarga qaraganda ancha past, cho`kish darajasi 
katta. Po`latda qancha uglerod ko`p bo`lsa, quyilgandan keyin shuncha hajm kamayadi. 
Uglerodli va ligerlangan po`latlar quyilgandan keyin cho`kish darajasi 2,2-2,3% boradi.
Ba'zi bir yuqori ligerlangan po`latlar uchun esa (12X18Н9TЛ) cho`kish darajasi xatto 2,7-2,8% 
tashkil qiladi. Bundan tashqari quyma detellarda boshqa nuqsonlar ham bo`lishi mumkin 
(g`ovaklar, darzlar, korobleniya va x.k.). Quyma po`latlar kimyoviy tarkibi va xossalarini 
chegaralanadigan maxsus gayka mavjuddir (GOST 977-75). 
Nazorat savollari. 
1. 
Prujina ressor po`latlariga qaysilar kiradi? 
2. 
Prujina ressor po`latlariga qanday oddiy termik ishlov qo`llaniladi? 
3. 
Quyma po`lat tarkibiga kiruvchi asosiy kimyoviy element qaysi? 
4. 
Qaysi legirlovchi element korroziyabardoshlikni oshiradi? 
5. 
Issiqbardosh po`latlar qaysilar? 
6. 
Podshipnik xalqa po`latini yozib, termik ishlash texnologiyasini keltiring. 


Adabiyotlar: 
(1) 154-158 bet, (2) 275-306 bet, (3) 

Yüklə 1,73 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   17




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin