Materialshunoslik

11.2. Shisha ishlab chiqarish
Shisha ishlab chiqarishda asosiy xom ashyo sifatida kvars qumi 
ohaktosh, soda va natriy sulfati ishlatiladi. Shisha qorishmasini 

---

96 
pishirish haroratini pasaytirish uchun unga soda, natriy sulfati 
qo‘shiladi. Agar kvars qumi va sodadan iborat qorishmadan shisha 
olinsa, nim shaffof suvda eruvchan shisha bo‘ladi (Na
2
Si0
3
). qorishma 
tarkibiga ohaktosh yoki dolomitni kiritish shishani suvda erimasligini 
ta’minlaydi.
11.2-rasm. Shisha materiallar ishlab chiqarish jarayoni. 
Silikatli shisha 1500
0
S haroratda maxsus shisha eritish 
xumdonlarida olinadi. Massa harorati 800-900
0
S etganda silikatlar 
hosil bo‘lish jarayoni boshlanadi. Harorat 1150-1200
0
S bo‘lganda 
massa shaffoflashadi, lekin tarkibida ko‘p havo pufakchalari bo‘ladi. 
Shisha massasidagi havo aralashmalari 1500
0
S chiqib ketadi va shisha 
qiyomiga etadi. Massani qoliplash harorati 200-300
0
S atrofida bo‘lib, 
quyuqligi kimyoviy tarkibiga bog‘liq. SiO
2
, Al
2
O
3
, ZrO
2
oksidlari 
massani quyuqlashtirsa, Na
2
O, CaO, Li
2
O oksidlari aksincha, 
suyuqlashtiradi. Shisha massasini erigan xolatda uzoq muddat 
ushlash uning strukturasini amorf holatidan kristall holatga qayta 
o‘tishga 
olib 
keladi. 
Silikat shishaning oksid tarkibi, % massa bo‘yicha: 
SiO
2
-64-73; Al
2
O
3
-0,5-7,2; K
2
O-0-5; Na
2
O-10-15; CaO-2,5-
26,5; MgO-0-4; Fe
2
O
3
-0-0,4; SO
3
-0-0,5; V
2
O
3
-0-5. 
Shisha massasiga kaolin, dala shpati (Al
2
O
3
) kiritilishi uning 
mexanik mustahkamligini, termik va kimyoviy chidamligini oshiradi. 
Shisha xom ashyosi tarkibiga B
2
O
3
qo‘shilsa, uning shishalanishi 
tezlashadi va kristallanishi kamayadi. Rux oksidi (ZnO) shishaning 
harorat chiziqli kengayish koeffitsientini kamaytiradi va termik 
chidamligini oshiradi. qo‘rg‘oshin oksidi (RbO) optik shisha va 
xrustall tayyorlashda ishlatiladi.

---

97 
Shisha olish “qayiq” usulida bo‘lib, cheksiz shisha lentasini 
tortish demakdir. Shisha qalinligi tortish tezligi bilan boshqariladi. 
Vitrina va ko‘zgu oynalari silliqlanadi va shaffoflanadi.