Мавзу 1: пeдaгoгикaнинг умумий асослари

O‘z-o‘zinini tariyalash usullari. Tarbiya jarayonida talaba o‘z-o‘zinini tarbiyalashi, ya’ni o‘z ustida ishlash, aktiv ish olib borsagina tarbiyani samarali deb aytish mumkin. Talaba o‘z-o‘zinini tarbiyalash borasida istiqbolini yaratishga intilishi, hayotda ma’lum mustaqillikka intilishda namoyon bo‘ladi. o‘z-o‘zinini tarbiyalash oilada va o‘quv muassasasidagi tarbiyaviy ishlarning ta’siri ostida ro‘y beradi. O‘z-o‘zinini tarbiyalash jamoadagi shaxslarda faolroq amalga oshishi mumkinligi ularda iroda, tirishqoqlik intizomni tarbiyalaydi. O‘z-o‘zinini tarbiyalash shaxslarning o‘z oldida muayyan vazifa qo‘ya olishini, uni bajarishida ichki ishtiyoq bilan bajarish jarayonida shu vazifani bajarishi mumkinligini anglashni, nima qilganligi haqida hisobot berilishini nazorat qilishni va to‘plangan vazifalarning aniq natijalariga baho berishni o‘z ichiga oladi. o‘z-o‘zinini tarbiyalash shaxsiy majburiyat, o‘z ishi haqida hisobotlarni tahlil qilish, o‘z-o‘zinini nazorat qilish, o‘z-o‘ziniga baho berish usullariga bo‘linadi.
Tarbiya jarayoni o‘z-o‘zinini tarbiyalash bilan mustahkam bog‘langan. O‘z-o‘zinini tarbiyalash kishining o‘z shaxsini o‘zgartirishga qaratilgan faoliyatidir. O‘z-o‘zinini tarbiyalash, to‘g‘ri tarbiya berish bilan birga sodir bo‘ladi, va ayni vaqtda to‘g‘ri tarbiya natijasi hisoblanadi.
O‘z-o‘zinini tarbiyalashning muvaffaqiyatli bo‘lishi uchun o‘quvchining o‘zini to‘g‘ri baholay bilishga o‘rganishi, hayotda intilish lozim bo‘lgan idealni aniq tushungan holda o‘zidagi ijobiy sifatlarini va kamchiliklarni ko‘ra olishi muhim ahamiyatga ega.
Bularning hammasi biror maqsadga qaratilgan va to‘g‘ri yo‘lga qo‘yilgan tarbiya jarayonida tarkib topadi. Tarbiya shaxsning o‘z kamolotiga ongli ravishda intilishi bilan birga, u, ya’ni tarbiya ancha muvaffaqiyatliroq bo‘ladi. Tarbiya va o‘z-o‘zinini tarbiyalash faqat shaxsning kamol topishiga emas, balki uning tuzilishiga ham qaratilgandir. Bunday holda bir kishini qayta tarbiyalash haqida gap yuritamiz.
Ayrim hollarda faqat ba’zi bir sifatlarni, odat hamda qiliqlarni, boshqa holda esa umuman shaxsni qayta tarbiyalashga to‘g‘ri keladi. Qayta tarbiyalashni muvaffaqiyati bir tomondan uning kuchi va tashkil etilishga, ikkinchi tomondan qayta tarbiyalanayotgan shaxsning o‘ziga bog‘liq bo‘ladi. Ba’zi kishilar o‘zining hatti-harakatidagi kamchiliklarni tezroq, boshqalari ancha sekinlik bilan yo‘qotadilar, uchinchilari esa salbiy sifatlarning tuzatilishiga qarshilik ko‘rsatadilar, ularning yanada mustahkmlanishiga o‘zlari yordam beradilar.
Kichik yoshdagi o‘quvchilarni qayta tarbiyalash jarayoni bola hayotining yillariga qaraganda ancha tez ro‘y beradi, chunki salbiy sifatlar umuman bolaning hulk-atvori kabi yetarlicha barqaror bo‘lmaydi. Bu salbiy sifatlar mustahkamlanib va shakllanib ulgurmagan bo‘ladi. Kichik yoshdagi o‘quvchi barqaror, shakllangan qarashlarga ham ega bo‘lmaydi. Shuning uchun salbiy sifatlar, odatda, uning dunyoqarashi va e’tiqodlarida asos bo‘la olmaydi. Bu yoshdagi o‘quvchi ba’zan o‘zini nima uchun unday tutayotganligini o‘zi ham bilmasligiga ochiqdan-ochiq iqror bo‘ladi. Dunyoqarash va e’tiqod beqarorligi, ba’zan esa ularning yo‘qligi o‘z-o‘zinini tarbiyalash imkoniyatlarini kamaytiradi. Boshlang‘ich maktab o‘qituvchisi bu holni nazarda tutishi va o‘zining butun kuchini bolalarda yaxshiroq bo‘lishga intilish uyg‘otishga, o‘z hatti-harakatlaridagi kamchiliklarni yo‘qotishga qaratishi kerak. O‘z hatti-harakatlaridagi kamchiliklarni yo‘qotish o‘zini tahlil qilish bilan boshlanadi.