Mavzu 15 Technika sohasidagi tadqiqotlar axborot resurslari

Tekshirish uchun savollar:
1. Huquqiy bibliografik qo‘llanmalarning xususiyatlarini aytib bering.
2. Huquqiy ilmiy yordamchi qo‘llanmalar tizimining xarakteri.
3. Huquqiy kundalik ilmiy yordamchi qo‘llanmalarning turlariga ta’rif bering.
4. Huquqiy retrospektiv ilmiy yordamchi qo‘llanmalar va ularning turlari.
5. Huquqiy ishlab chiqarishga oid bibliografik qo‘llanmalar.
6. Bibliografik qo‘llanmalarning metodik xususiyatlari nimalardan iborat


Mavzu 11. Ijtimoiy sohadagi tadqiqodlar axborot resurslari
1.Ijtimoiy tadqiqotlar sohasidagi axborotning xususiyatlari.
2.Hujjat oqimlari. Xususiyatlari. Tuzilishi.
3. Hujjatli tо‘liq matnli va faktografik axborot resurslari. Bibliografik manbalar.
4.Joriy kо‘rsatkichlar va ma’lumotlar bazalari. INION, GPNTB
Tayanch iboralar: maxsus bibliografik qo‘llanmalar, ilmiy-yordamchi bibliografiya, retrospektiv bibliografiya, tavsiya bibliografiyasi.
Ilmiy- yordamchi bibliografik qo‘llanmalar.
Kundalik ilmiy-yordamchi ko‘rsatkichlardan “O‘zbekiston”, ”O‘zbekiston jahon matbuotida”, ”Kultura i iskusstvo Uzbeistana” axborot byulleteni, 1977 yil tashkil etilgan “Madaniyat va san’at ilmiy axborot bo‘limi” “O‘zbekiston madaniyati va san’ati” qo‘llanmasi o‘rniga oylik “O‘zbekiston madaniyati va san’ati haqidagi yangi adabiyotlar” nomi bilan qo‘llanma chiqargan. Kundalik ilmiy-yordamchi bibliografik qo‘llanmalar- bunday qo‘llanmalarning asosiy maqsadi yangi hujjatlar haqida tezkorlik va muntazam axborot berishdan iborat. Ular ilmiy tashkilotlarga, ilmiy-tadqiqot ishi bilan shug‘ullanuvchi kitobxonlarga fanning, ilmning rivojlanishini muntazam kuzatib borish, o‘rganib borish imkonini beradi. Axborotning tezkorligi va to‘liqligi faqatgina u yoki bu sohada fanning rivojlanishigagina bog‘liq emas, balki bu yutuqlarning amaliyotga joriy etilayotganiga ham bog‘liq. Bularni to‘la yoritib borish birgina bibliografik nashrda amalga oshib qolmaydi.
B.V.Lunin (1906-2003), taniqli olim-tarixchi, tarixshunos, arxeolog, tarix fanlari doktori, professor, akademik. O‘zbekiston SSR Fanlar akademiyasi Tarix institutida ilmiy xodim sifatida. U asosan tarixiy bibliografiya bilan shug‘ullangan, har yili "O‘zbekiston arxeologiyasi, tarixi, etnografiyasi, falsafasi va huquqi bo‘yicha adabiyotlarning bibliografik ko‘rsatkichlari", shu jumladan indekslarni nashr etadi: "Sovet adabiyotida Kushon davri tarixi va moddiy madaniyati yodgorliklari" (1968), "Tarix, sovet adabiyotida temuriylar davri madaniyati va san’ati’’ (1968), “Samarqand tarixi bo‘yicha adabiyotlarning bibliografik ko‘rsatkichi ‘‘(1969).
Kundalik ilmiy-yordamchi ko‘rsatkichlardan yana “O‘zbekiston”, ”O‘zbekiston jahon matbuotida”, ”Kultura i iskusstvo Uzbeistana” axborot byulleteni, 1977 yil tashkil etilgan “Madaniyat va san’at ilmiy axborot bo‘limi” , “O‘zbekiston madaniyati va san’ati” qo‘llanmasi o‘rniga oylik “O‘zbekiston madaniyati va san’ati haqidagi yangi adabiyotlar” nomi bilan qo‘llanma chiqargan.
Buning uchun hujjatlar mazmunini turli yo‘nalishda, shaklda ochib berish lozim. Hozirda keng tarqalgan axborot beruvchi kundalik ilmiy-yordamchi qo‘llanmalarga: bibliografik axborot, referativ axborot, referativ jurnal, referativ to‘plam, ekspress-axborot, sharxli axborotlar kiradi. Bular oylik, chorakli, yarim yillik davomli nashrlar ko‘rinishida bo‘ladi. Bularga to‘xtalib o‘tamiz.
Analitik tasvirlangan vaqtli matbuot nashrlari va to‘plamlar ro‘yxati berilgan. O‘rta Osiyo, jumladan, O‘zbekistan tarixini o‘rganishda muhim bibliografik manba bu Toshkent Davlat Dorilfununi kutubxonasining bibliografi, tarix fanlari nomzodi O.V. Maslova tomonidan besh qismda tuzilib, 1955-1971 yillarda to‘rtta qismi (5- qismi nashr qilinmay qolgan) nashr qilingan “Obzor russkix puteshestviy i ekspeditsiy v Srednyuyu Aziyu” (“O‘rta Osiyoga qilingan rus sayoxatlari va ekspeditsiyalarining obzori”) nomli ko‘rsatkichdir. “Obzor...” O‘rta Osiyo tabiiy boyliklari va boy madaniyati haqida 200 yil davomida nashr qilingan adabiyotlar haqida ma’lumot beruvchi yirik bibliografik qo‘llanma hisoblanadi. O.V Maslova bu qimmatli va zarur bibliografik manbani yaratishga o‘zining yarim bibliografik hayotini bag‘ishlagan. Avval u bu mavzuni dissertatsiya holida o‘rgandi. 1. Hamma ekspeditsiyalarga oid barcha manbalarni to‘liq yig‘ish; 2. Ularni mazmunini ochib berish; 3. Har bir ekspeditsiyaga imkon boricha to‘liq xarakteristika berish. «Obzor...» da ekspeditsiya va sayohatlarni materialini xarakteristikasi ularning mazmuniga, xususiyatiga qarab tuzilgan. Manbalarni tasvirlash va joylashtirishda aniq bir yo‘nalish tanlangan, masalan, har bir ekspeditsiya a’zosi haqida uning bosib o‘tgan yo‘li, erishilgan natijalari yig‘ilgan materiallar va nashr qilingan manbalar haqida ma’lumot berilgan. «Obzor...»ning hamma qismlarida ismlar va geografik nomlar ko‘rsatkichi berilgan. Shunday kilib, «Obzor...» muhim ilmiy-yordamchi qo‘llanma hisoblanib, inqilobgacha O‘rta Osiyo tarixini o‘rganishda muhim ahamiyatga ega.
Mustaqillikka erishilgandan so‘ng chiqqan ko‘rsatkichlar bugun Vatanimizda istiqlol va mustaqillik sharofati bilan O‘zbekistonning, o‘zbek xalqining iqtisodiy, ijtimoiy, siyosiy va madaniy hayotida katta o‘zgarishlar yuz beryapti. Orzular ushaldi, avlod-ajdodlarimiz yaratgan ma’naviy boylikdan, bu bebaho xazinadan xalqimizning bahramand bo‘lish davri yetib keldi. Bu boyliklardan bahramand bo‘lishda respublikamiz kutubxonalarining roli kattadir. Keyingi besh yilda A.Navoiy nomidagi O‘zbekiston Respublikasi Milliy kutubxonasi, O‘zbekiston FA ning asosiy kutubxonasi tomonidan ulkan allomalarga, tarixiy shaxslarga, ularning xayoti va ijodiyotiga bag‘ishlab bir kancha metodik tavsiyanomalarni tayyorladi. Bu tavsiyanomalarni tayyorlashda taniqli olimlar, yozuvchilar, adabiyotshunoslarning asarlaridan va ilmiy izlanishlaridan foydalanganlar.
Ilmiy-yordamchi bibliografiyalarga mamlakatimiz va xorijiy mamlakatlardan tanlangan mavzu bo‘yicha nashr etilgan asarlar olinadi. Unga kitoblar, gazeta-jurnal maqolalari, to‘plamlardagi maqolalar, standartlar, nizomlar, patentlar, dissertatsiyalar, hisobot va boshqa materiallar kiritiladi. Materiallarni qamrab olishning to‘laligi turlicha: ayrim bibliografiyalarda axborot iloji boricha to‘la keltiriladi, boshqasida tanlangan holda olinadi.
Shunday ko‘rsatkichlarga misol qilib, «Zahiriddin Muhammad Bobur ulug‘ adib va alloma», «Xoja Axmad Yassaviy ulug‘ bobomiz», «Sohibkiron Amir Temur», «Mirzo Ulug‘bek», «Xazrat Bahovuddin Naqshband - ulug‘ pirimiz» kabi ko‘rsatkichlarni ko‘rsatishimiz mumkin. Bundan tashqari A.Navoiy nomidagi O‘zbekiston Respublikasi Milliy kutubxonasi har yili O‘zbekiston Respublikasining muhim va unutilmas sanalariga bag‘ishlab ko‘rsatkich tayyorlaydi. Unda bir yil mobaynida bo‘ladigan muhim sanalar haqida ma’lumot hamda adabiyotlar ro‘yxati beriladi. Hozirgi kunda Respublikamiz hayotidagi o‘zgarishlar, Prezidentimiz asarlari bilan qiziquvchi kitobxonlarga mo‘ljallangan «O‘zbekiston bozor munosabatlariga o‘tishning o‘ziga xos yo‘li» ko‘rsatkich ham alohida ahamiyatga ega. Ko‘rsatkichda besh bo‘lim mavjud. Axborot mavzusi, muammolar, bilim sohalari, hujjatlarning turlari bo‘yicha ham tartibga solinadi.
O‘zbekiston tarixiy adabiyotlar bibliografiyasi Respublika umumiy bibliografiya tizimidagi axborotning asosiy qismini tashkil etadi. U O‘zbekiston tarixiga oid matbuot asarlarini hisobga oladi, tavsiflaydi hamda baho beradi. Respublikaga bagishlangan umumtarixiy bibliografiyaning riojlanishi ikki yo‘nalishda boradi. 1. Umumtarixiy bibliografik qo‘llanmalarni o‘lka tarixining alohida davriga bag‘ishlab va tematikasini tashkil qilgan holda. 2. Tarixiy davrlarning alohida dolzarb (muammo) mavzulariga ko‘rsatkich tuzilib, unda eng qadimgi davrdan to hozirgi kungacha respublikamiz tarixi bo‘yicha adabiyotlar berilishi kerak. O‘zbekistonda tarixiy bibliografiyaning rivojlanishi birinchi yo‘nalish bo‘yicha olib boriladi. O‘lka tarixini o‘z ichiga olgan dastlabki ko‘rsatkich inqilobdan oldin, O‘rta Osiyoni Rossiya bosib olingandan keyingi davrda tuzildi. Bu bibliografik ishlar V.I.Mejov nomi bilan bog‘liq. V.I.Mejov o‘zidan keyin 400 000 bibliografik yozuvlarni o‘z ichiga olgan 50 dan ziyod bibliografik ishlarni qoldirgan. O‘lkamizning inqilobgacha bo‘lgan davrini o‘rganishda asosiy V.I.Mejov tuzgan «Turkiston to‘plami» bo‘lib hisoblanadi. Bu o‘ziga hos Turkiston haqidagi ensiklopediya 416 tomda bo‘lib, unda 1868- 1887 yillarda bosilgan ilk materiallar berilgan. Bunda materiallar hududlar bo‘yicha sistemali tarzda joylashtirilgan. Bu esa hujjatni alohida hududdan ma’lum mavzu yo‘nalishida topishni osonlashtiradi. Bundan tashkari «Turkiston to‘plami»ga V.I.Mejov tomonidan uch tomli yordamchi ko‘rsatkich tuzildi. «Rus va chet tillaridagi maqolalarning sistemali va aliasosiy kutubxonasio ko‘rsatkichi» 1878-1884 yillarda nashrdan chiqqan. Ko‘rsatkichda materiallar quyidagicha joylashtirilgan: 1. Umumiy O‘rta Osiyo; 2. Alohida Turkiston o‘lkasi; 3. Rossiyaga qo‘shilmagan O‘rta Osiyo hududi. Dastlabki ikkita bo‘limda materiallar sistemali tartibda joylashtirilgan. Masalan: tarix, geografiya, O‘rta Osiyoga qilingan ekspeditsiya va sayohatlar, qishloq xo‘jaligi va xokazo. Uchinchi bo‘limda esa shaharlar bo‘yicha – masalan, Buxoro, Xiva, Mongoliya va xokazo. Bu ko‘rsatkichga yordamchi «kalitlar»: 1. Mualliflar, tarjimonlar va bibliografiyada uchraydigan boshqa shaxslar ismlarining aliasosiy kutubxonasio ko‘rsatkichi; 2. Joy va narsalarning aliasosiy kutubxonasio ko‘rsatkichi; 3. Chet el bibliografiyasida uchraydigan avtor va narsalarning aliasosiy kutubxonasio ko‘rsatkichlari tuzilgan. Ko‘rsatkichda ayrim hatoliklar bo‘lsada, u qimmatbaho bibliografik qo‘llanma hisoblanadi. O‘rta Osiyoni, jumladan, O‘zbekiston tarixini o‘rganishda V.I.Mejovni boshqa bibliografik ishlari ham alohida ahamiyatga ega. 1891 yilda O‘rta Osiyo butunlay va qisman O‘zbekistonni yorituvchi rus va chet tillarida chiqqan adabiyotlarni o‘z ichiga olgan. «Osiyo bibliografiyasi» nashrdan chiqdi. Materiallar joylashtirilishi «Turkiston to‘plamiga» o’xshash: 1. Umumiy O‘rta Osiyo; 2. Alohida O‘rta Osiyo. Har bir bo‘lim ichida sistematik joyolashtirilgan. «Osiyo bibliografiyasi»da yordamchi ko‘rsatkich bo‘lmaganligi undan foydalanishni qiyinlashtiradi. Bundan tashqari O‘zbekiston haqidagi adabiyotlarni P.P.Semyonov-Tenshanskiy taxriri ostida chiqqan ko‘p tomli «Rossiya» seriyasidan olish mumkin. Bu seriyaning 18-19 tomlariga Turkiston o‘lkasiga oid asosiy manbaalar va qo‘llanmalar kiritilgan. Mazkur tomlar O‘rta Osiyo tarizini, arxeologiyasini, madaniyatini va boshqa sohalarini yoritib beruvchi bir yarim mingga yaqin adabiyotlarni o‘z ichiga oladi. Ko‘rsatkich XVII asr o‘rtalaridan to 1913 yilgacha bo‘lgan davrlarni yoritgan. Yuqorida qayd qilingan ko‘rsatkichlar asosan Rossiyaning mustamlakachilik borasida o‘lkani o‘rganish, uni boyliklarini o‘zlashtirish va nihoyat zahiralarni O‘rta Osiyodan, xususan, Turkiston o‘lkasidan tashib olib ketish maqsadida buzilgandir. Ko‘rsatkichlarda O‘rta Osiyo xalqlarini qo‘lga kiritgan yutuqlari, boy va beqiyos an’analari, marosimlari, udumlari ataydan yoritilib berilmagan. Berilgan materiallar ham mahalliy xalqni savodsiz deb kamsitish maqsadida qilingan. Shuning uchun ham bu materiallarni o‘rganishda ularga tanqidiy mulohazada yondashish zarur. O‘zbekistan tarixiga oid adabiyotlar kundalik axborot bibliografiyasi O‘zbekistonda tarixga oid adabiyotlar kundalik axborot bibliografiyasi Davlat hisob registratsiya nashrlarida hamda Respublika va o‘lkashunoslik qo‘llanmalarida yoritiladi. Bunda biz har oyda nashrdan chiqqan: O‘zbekiston matbuot solnomasi, bir yilda ikki marotaba chiqadigan O‘zbekiston kitobi va kitob yilnomasini ko‘rsatishimiz mumkin. Mazkur ko‘rsatkichlarda tarixiy nashrlar klassifikatsion tizimga binoan alohida bo‘limda yoritiladi. Lekin tarixiy bibliografiya boshqa fan sohalari bilan bog‘liq holda yoritilishi ham mumkin. Masalan, qishloq xo‘jaligi, meditsina va xokazo. Yuqorida ko‘rsatib o‘tilgan ko‘rsatkichlar birinchidan, tarixiy nashrlarni bibliografiyalashda (birlamchi) axborot bazasini yaratadi, ikkinchidan, ilmiy ishlarda izlanishda zarur bibliografik manbaa sifatida xizmat qiladi, uchinchidan, respublika kitob nashriyoti tarixini o‘rganishda muhim tarixiy manba hisoblanadi. Ko‘pgina tarixga oid materiallar Respublikaning «O‘zbekiston» yilnomasida yoritilgan. Bu yilnoma 1953 yildan 1961 yilgacha nashr etilgan bo‘lib, dastlab rus tilida keyin esa o‘zbek tilida ham nashr qilina boshladi. Mazkur universal ko‘rsatkich Respublika va uning alohida hududlariga oid matbuot asarlarini o‘zida yoritgan. Shuni alohida ta’kidlash joizki, ko‘rsatkich faqat O‘zbekiston Respublikasi hududida nashrdan chiqqan manbalar bilan cheklanmay, balki Respublikadan tashqarida nashrdan chiqqan kitoblarni, maqolalarni, to‘plamlarni ham o‘z ichiga olgan. Uzoq yillar davomida (1955-1979) taniqli tarixchi va bibliograf B.V.Lunin tomonidan «Bibliograficheskiy ukazatel po arxeologii, istorii, etnografii i pravu Uzbekistana» (O‘zbekiston arxeologiyasi, tarixi, etnografiyasi, 5 Izbekistonda XIX-XX asr boshlarida nashr etilgan bibliografik manbaalar ti\risida «Izbekiston bibliografiyasi» fanida batafsil kirib chiqiladi. Filosofiyasi va huquqlariga oid bibliografik ko‘rsatkich) nomli yilnoma nashr qilib borildi. Mazkur ko‘rsatkich Respublika tarixining kundalik axborotini to‘ldirib bordi. Ko‘rsatkich «Izvestiya AN Uzbekistan. Seriya obshestvennix nauk». («O‘zbekiston Fanlar Akademiyasi xabarlari. Ijtimoiy fanlar seriyasi») jurnalida nashr etildi. Yuqori metodik malaka bilan tuzilganligi, nashr joyidan kat’iy nazar O‘zbekiston haqidagi materiallar hisobga olinganligi, yangi adabiyotlar va ular haqidagi axborot tez fursatda kitobxonga yetkazilganligi sababli ko‘rsatkich mutaxassislar va kitobxonlar uchun alohida ahamiyatga ega bo‘ldi. Ushbu ko‘rsatkich Respublika tarixiga oid kundalik bibliografiyani to‘ldirib bordi, desa bo‘ladi. Chunki bu yillarda (1955-1979) ko‘rsatkichda O‘zbekiston tarixiga, arxeologiyasiga, etnografiya va filosofiyasiga oid 15 nomdan ziyod nashrlar yoritildi. Lekin ko‘rsatkichga gazeta maqolalari kiritilmagan. Bundan tashkari O‘zbekiston bibliografiyasining muayyan yillardagi chiqqan nashrlarini o‘zida aks ettirgan. O‘zbekiston Fanlar Akademiyasining «O‘zbekistonda ijtimoiy fanlar nashri» davomli nashrini ham ko‘rsatib o‘tish mumkin. Ushbu nashrning maqsadi O‘zbekistonda rus va o‘zbek tillarida nashrdan chiqqan kitob, broshyura, to‘plam va jurnal maqolalari, avtoreferatlar va retsenziyalar kabi matbuot asarlarini imkon boricha to‘liq hisobga olish. Nashr rubrikalari ichida «Tarix, tarixiy fanlar» bo‘limi mavjud. Bu bibliografiyani tuzishda O‘zbekiston hududida chiqqan rus va o‘zbek tillaridagi jurnallar asosiy manba bo‘lib xizmat qilgan. Ba’zi hollarda ishlar annotatsiya bilan ochilgan. Tarixiy bibliografiyaga oid materiallar «O‘zbekiston Fanlar Akademiyasi nashrlari bibliografiyasi ko‘rsatkichida ham aks etgan. Mazkur ko‘rsatkich kundalik bo‘lmasa ham, davomli to‘plam sifatida yangi adabiyotlar haqida axborot beradi. O‘zbekiston FA tomonidan 1943 yildan boshlab chiqarilgan bu manbada respublika tarixchilarining monografiyalari, avtoreferatlari kandidatlik va doktorlik dissertatsiyalari hisobga olindi. Tarixga oid materiallar «Tarix» bo‘limida yoritilgan bo‘lib, unda 1943-1981 yillardagi materiallar hisobga olingan. To‘plamda yordamchi kitob va jurnallarning, ismlarning alohida asosiy kutubxonasida ko‘rsatkichi mavjud. V-3.4. O‘zbekistonda tarixga oid adabiyotlarning retrospektiv bibliografiyasi. Urushdan keyingi yillarda Respublikamiz kutubxonalari tomonidan qator yirik soha retrospektiv bibliografik qo‘llanmalari, shu jumladan, ijtimoiy-siyosiy adabiyotlar bo‘yicha ham bir qancha ko‘rsatkichlar nashr qilindi. Ma’lumki tarixiy izlanish olib borayotgan mutaxassisga bevosita mavzuga tegishli manbalar va ilmiy mazmundagi tarixiy adabiyotlar zarur. Shuning uchun ham bibliograf manbalar va mavzuga tegishli adabiyotlarni o‘z ichiga olgan qo‘llanma yaratishi zarur. O‘zbekiston tarixiga va uning alohida hududiga tegishli ko‘rsatkichlarni yaratishda mutaxassis bibliograflar tarixiy adabiyotlarni, tuplamlarni, hujjatlarni, ilmiy monografiyalarni, memuarlarni, varaqalarni, vaqtli va davomli nashrlarni va hokazolarni to‘lik aks ettirishga harakat qiladilar. Ana shunday ko‘rsatkichlardan biri Respublikamiz tarixiga oid bo‘lib, 1960 yili O‘zbekiston FA kutubxonasi xodimi V.G.Beknazarova tomonidan tuzilgan. U 1933-1935 yillarda rus va o‘zbek tillarida nashr qilingan adabiyotlarni o‘z ichiga oladi. Ko‘rsatkichda O‘zbekiston tarixiga oid adabiyotlarni keng ma’noda aks ettirish bilan birga unda antropologiya, etnografiya, arxeologiya, etnografiya, falsafa, tarix, fan va madaniyatga oid ilmiy monografiyalar, to‘plamlar, vaqtli matbuot va davlat nashrlarida bosilgan maqolalar ham qamrab olingan. Bu adabiyotlarning ko‘pchiligi faqat O‘zbekiston emas, balki O‘rta Osiyo tarixiga ham oid materiallardir. Adabiyotlar (O‘zbekiston FA tarix va arxeologiya institutlari bilan kelishilgan holda) bo‘lim va bo‘limchalar ichida asosiy kutubxonasi, xronologik tartibda joylashtirilgan. «Personaliya» bo‘limida esa asarlar bag‘ishlangan olimlar ismi-sharifining aliasosiy kutubxonasi tartibida, maqolalar esa aliasosiy kutubxonasio-xronologik ketma-ketlikda berilgan. Ko‘rsatkichda «Chet el sharqi tarixi» bo‘limi bo‘lib, unda O‘zbekiston tarixi bilan bog‘liq bo‘lgan chet el sharqi tarixiga oid materiallar berilgan. Monografiyalar, to‘plamlar, ilmiy asarlar maqolalardan farq qilgani holda yulduzcha (*) bilan belgilangan. To‘plamlar ilmiy asarlar va jurnallar maqolalari bo‘yicha ro‘yxatga olingan, hamma ishlar tartib raqamiga ega. O‘zbek tilida nashr qilingan ishlarning nomi rus tilida ham chiqqanligi ko‘rsatilgan. Har ikki tilda baravariga chiqqan nashrning tasviri rus tilida berilgan va shu yerda o‘zbek tilida chiqqanligi 42 haqida yo‘naltirish alohida tartib raqami bilan berilgan. (Masalan: toje na uzb. yaz. v paral. izd.) Agar maqola bir necha bo‘linmaga taalluqli bo‘lsa, tasvir asosiy mazmuni tegishli bo‘linmaga berilib, keyingi bo‘linmalarda qisqartirilgan ma’lumot tartib raqamisiz, shu asosiy tasvirning tartib raqamiga yunaltirish berish bilan keltirilgan. Bitta manbada bosilgan bir necha maqola alohida tasvirlangan hollarda «shu yerda» degan so‘z bilan manbaga yo‘naltirish berilgan. Qo‘llanmaga yordamchi 1. Tasvirlangan nashrlar (jurnallar, asarlar, to‘plamlar) ro‘yxati: 2. Mualliflar, tuzuvchilar, muharrirlar, tarjimonlar, taqrizchilar, shuningdek, nomi bo‘yicha tasvirlangan to‘plamlar sarlavhalarining aliasosiy kutubxonasio ro‘yxati. 3. Ko‘rsatkichda qo‘llanilgan qisqartmalar ro‘yxati berilgan. Ko‘rsatkich O‘zbekiston, jumladan, O‘rta Osiyo tarixini o‘rganuvchi ilmiy xodimlarga, aspirantlarga, talabalarga, tarix o‘qituvchilariga, o‘lkashunoslar va muzey xodimlariga spravka nashri sifatida yordam beradi. 1968 yildan esa «O‘zbekiston tarixi» ko‘rsatkichini rus tilida chiqqan adabiyotlar asosida tuza boshladilar. Bu ko‘rsatkich to‘rt qismdan iborat chiqishi mo‘ljallanib, birinchi qismi 1968 yildan chiqdi. Bu qism O‘zbekistonning qadimgi davridan to Oktabr to‘ntarishi bo‘lgan tarixiga oid sovet davrida (1917-1952) yaratilgan ikki mingga yaqin nomdagi kitoblar, to‘plamlar, jurnallar va davomli nashrlar bosilgan maqolalarni o‘z ichiga olgan. Tuzuvchilar materiallarni mumkin qadar to‘liq olishga harakat qilganlar. Qo‘llanmada materiallar O‘zbekiston tarixining alohida yirik bosqichlari davrlari bo‘yicha gruppalashtirilgan.