Mavzu: Autentifikatsiya va identifikatsiya protokollari reja: Kirish

Biometrik identifikatsiya: Bu, shaxsning fizikaviy xususiyatlari yoki davranishlari (masalan, barmoq izi, yuz skaneri, retina skaneri, qo'llab-quvvatlash, ovoz, yurish stili va boshqalar) asosida shaxsni aniqlashda ishlatiladi. Bu ma'lumotlar har bir inson uchun unikal bo'lib, boshqa kishilardan farq qiladi. Biometrik identifikatsiya, ma'lumotlar o'qilishi uchun kichik ma'lumotlarni foydalanuvchidan talab qiladi va uni kiritishni to'liq o'zgartirishdan to'sqinlik beradi.
Biometrik autentifikatsiya: Bu esa foydalanuvchi identifikatsiyasi va tasdiqlashida biometrik ma'lumotlardan foydalanishni o'z ichiga oladi. Foydalanuvchi tasdiqlash uchun o'z shaxsiy biometrik ma'lumotlarini (masalan, barmoq izi, yuz skaneri) ishlatadi. Foydalanuvchi shaxsiy ma'lumotlarini tasdiqlash uchun biometrik skanerlardan o'tkazilgan tekshiruvlar yoki muvaffaqiyatli to'lov bo'lishi talab qilinadi.
Biometrik autentifikatsiya va identifikatsiya usullari, parollardan yoki boshqa kimlik tasdiqlash usullaridan farqli ravishda, unikal biometrik ma'lumotlardan foydalanadi va yuqori darajada xavfsizlikni ta'minlashda yordam beradi. Ular yana eng so'nggi texnologiyalardan biri hisoblanadi va ko'p tizimlar, banklar, va boshqa sohalarda xavfsizlikni ta'minlash uchun qo'llaniladi. Bunday usullar, shaxsiy ma'lumotlarni himoya qilish va tizimlarga kirishni xavfsiz qilishda muhim ahamiyatga ega.
Biometrik autentifikatsiyalashning daktiloskonik tizimi
Biometrik tizimlarning aksariyati identifikatsiyalash parametri sifatida barmoq izlaridan foydalanadi (autentifikatsiyaning daktiloskopik tizimi). Bunday tizimlar sodda va qulay, autentifikatsiyalashning yuqori ishonchliligiga ega. Bunday tizimlarning keng tarqalishiga asosiy sabab barmoq izlari bo‘yicha katta ma’lumotlar ba’zasining mavjudligidir. Bunday tizimlardan dunyoda asosan politsiya, turli davlat va ba’zi bank tashkilotlari foydalanadi.
Autentifikatsiyaning daktiloskopik tizimi quyidagicha ishlaydi. Avval foydalanuvchi ro‘yxatga olinadi. Odatda, skanerda barmoqning turli xolatlarida skanerlashning bir necha varianti amalga oshiriladi. Tabiiyki, namunalar bir–biridan biroz farqlanadi va qandaydir umumlashtirilgan namuna, «pasport» shakllantirilishi talab etiladi. Natijalar autentifikatsiyaning ma’lumotlar bazasida xotirlanadi. Autentifikatsiyalashda skanerlangan barmoq izi ma’lumotlar bazasidagi «pasportlar» bilan taqqoslanadi.
Barmoq izlarining skanerlari. Barmoq izlarini skanerlovchi an’anaviy qurilmalarda asosiy element sifatida barmoqning xarakterli rasmini yozuvchi kichkina optik kamera ishlatiladi. Ammo, daktiloskopik qurilmalarni ishlab chiqaruvchilarning ko‘pchiligi integral sxema asosidagi sensorli qurilmalarga e’tibor bermoqdalar. Bunday tendensiya barmoq izlariga asoslangan autentifikatsiyalashni qo‘llashning yangi sohalarini ochadi.
Bunday texnologiyalarni ishlab chiquvchi kompaniyalar barmoq izlarini olishda turli, xususan elektrik, elektromagnit va boshqa usullarni amalga oshiruvchi vositalardan foydalanadilar.
Skanerlardan biri barmoq izi tasvirini shakllantirish maqsadida teri qismlarining sig‘im qarshiligini o‘lchaydi. Masalan, Veridicom kompaniyasining daktiloskopik qurilmasi yarim-o‘tkazgichli datchik yordamida sig‘im qarshiligini aniqlash orqali axborotni yig‘adi. Sensor ishlashining prinsipi quyidagicha: ushbu asbobga quyilgan barmoq kondensator plastinalarining biri vazifasini o‘taydi (2-rasm). Sensor sirtida joylashgan ikkinchi plastina kondensatorning 90000 sezgir plastinkali kremniy mikrosxemasidan iborat. Sezgir sig‘im datchiklari barmoq sirti do‘ngliklari va pastliklari orasidagi elektrik maydon kuchining o‘zgarishini o‘lchaydi. Natijada do‘ngliklar va pastliklargacha bo‘lgan masofa aniqlanib, barmoq izi tasviri olinadi.
Qo‘l panjasining geometrik shakli bo‘yicha autentifikatsiyalash tizimlari. Qo‘l panjasi shaklini o‘quvchi qurilmalar barmoqlar uzunligini, qo‘l panja qalinligi va yuzasini o‘lchash orqali qo‘l panjasining hajmiy tasvirini yaratadi. Masalan, Recognition Systems kompaniyasining mahsulotlari 90 dan ortiq o‘lchamlarni amalga oshiradi. Natijada keyingi taqqoslash uchun 9-xonali namuna shakllantiriladi. Bu natija qo‘l panjasini individual skanerida yoki markazlashtirilgan ma’lumotlar bazasida saqlanishi mumkin. Qo‘l panjasini skanerlovchi qurilmalar narxining yuqoriligi va o‘lchamlarining kattaligi sababli tarmoq muhitida kamdan-kam ishlatilsada, ular qat’iy xavfsizlik rejimiga va shiddatli trafikka ega bo‘lgan hisoblash muhiti (server xonalari ham bunga kiradi) uchun qulay hisoblanadi. Ularning aniqligi yuqori va inkor koeffitsienti ya’ni inkor etilgan qonuniy foydalanuvchilar foizi kichik.

Xulosa:
Autentifikatsiya va identifikatsiya, axborot tizimlarida shaxsiy ma'lumotlarni himoya qilish va foydalanuvchilar yoki qurilmalar haqida ma'lumotni boshqa shaxslar yoki tizimlar uchun maxfiy qilish usullarini ifodalaydi.
Ushbu jarayonlar, tizimlar va platformalar uchun xavfsizlikni ta'minlashning muhim qismlaridir. Xavfsizlikni oshirish, foydalanuvchilar uchun xavfsiz kirishni va shaxsiy ma'lumotlarni himoya qilishda juda muhimdir. Bunday usullar foydalanuvchilarning ma'lumotlari bilan ishlashda, shuningdek, banklar, shaxsiy hisob-kitoblarni boshqarishda, korxonalar, internet platformalari va boshqa sohalarda juda keng qo'llaniladi.


FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

1. 
   student.jbnuu.uz/ Fan Resurslari.
   
2. 
   https://uzbekdevs.uz/
   
3. 
   https://uz.birmiss.com/