Мавзу: Avtomobillarning elektr jixozlari sxemalari va kommutasiya apparatlarini tuzilishini о‘rganish va ishga tayyorlash Ishning maqsadi

1-rasm.ZIL-130 avtomobilining elektr jihozlarining prinsipial sxemasi.

1 - reli-regulyator, 2 - generator, 3 - ampermetr, 4 - akkumulyator, 5 - starter relisi, 6 - ST130-A1 starter, 7 – o’t oldirish qulfi, 8 - qo'shimcha qarshilik , 9 o’t oldirish katushkasi, 10 - tranzistorli komutatori, 11 - taqsimlagich, 12 - o’t oldirish shami, 13 - bimetalik saqlash bloki, 14 - isitgich elektrodvigatelining qo’shish, 15 - isitgich elektrodvigatelining qarshiligi, 16 - isitgichning elektroddvigateli, 17 - burilish signal uzgich-to'xtattadgichi , 18 - boshqaruvchi chiroq chirog'i, 19 - favqulodda suvning haddan tashqari qizib ketishini nazorat qiluvchi chiroqi, 20 - harorat datchigi, 21 - yonilg'i darajasi ko'rsatkichi, 22 - yonilg'i darajasi ko'rsatkichi datchigi, 23 - suv harorati ko'rsatkichi, 24 - suv harorati ko'rsatkichi datchigi , 25 - chiroq favqulodda yog 'bosimi tushishini nazorat qilish lampasi, 26 - bosim o'lchagich kontakti, 27 - yo'nalish ko'rsatkichi kaliti, 28 - tormoz chiroqlari kaliti, 29, 30 - orqa chiroqlar, 31 - yon chiroq, 32 - fara, 33 - yorug'lik tugmasi, 34 - dvigatel bo'linmasining lampasi, 35 - gumbazli yorug'lik kaliti, 36 - gumbaz chiroqi, 37 - oyoq yoritgichi, 38 - uzoq nurni boshqarish chiroq rozetkasi, 39 - asboblar yoritgichi chiroq ushlagichlari, 40 - bimetalik sug'urta, 41 - rozetka, 42 - ovoz signal, 43 - ovozli tugma signali (rul ustuniga kiritilgan), 44 - rozetka, 45 - burilish signalini takrorlovchi chiroq

1. 
   KOMMUTATSIYA APPARATLARI
   

Avtotransport vositalarining elektr jihozlari tarkibiga elektr ta'minot tizimi va iste'molchlardan tashqari kommutatsiya apparatlari ham kiradi.
Kommutatsiya apparatlarini uch turga bo'lish mumkin:





2-rasm. Markaziy almashlab ulagich

• 
  o'chirgichlar va almashlab ulagichlar;
  
• 
  e
  lektromagnit relc va kon- takiorlar;
  
• 
  qisqiclilari va ulash panel- lari.
  

O'chirgich va almashlab ula- gichlar nominal kuchlanishi nominal kuch ulanish sxemasi, kontakilardagi kuchlanislmi pasa-yishi, ulab-
o'chirishlarining mak-simal soni bo'yicha tavsiflanadi.
Avtomobillarda bajarayotgan vazi-fasiga ko'ra quyidagi o'chir-gich va al­mashlab ulagichlami ko'rsatsa bo'ladi: o't oldirish kaliti (bosh o’chirgich), yorit- ish tizimini markaziy alamashlab ulagichi, burilishni ko'rsatuvchi chiroq-larni alamashlab ulagichi va hokazo.
O't oldirish kalilining tuzilishi va ishlashi ushbu darslikning Ш-bobida ba- tatsil yoritilgan.
Yorilish tizimining markaziy almashlab ulagichi sirg'aluvchi kontaktli kon- struktsiya bo'lib (2-rasm). uning korpusida kareta 7 joylashtirilgan. Kareta shtok 8 vositasida harakatlanib zo'ldirlar 5 yordamida uchta muayyan mahkam- langan holatini egallashi mumkin. Karetada kontakt plastina 3 o'rnatilgan va u prujinalar 6 bilan tekstolit plastina 2 ga siqilib turiladi. O’z navbalida tokstolit plastinaga qisqich 9 bilan ulangan kontaktlar joylashtirilgan. Turli holatlarda plastina 3 ma'lum kontaktlami tutashtiradi. Ba'zi almashlab ulagichlar tok manbasiga terinobimctall saqlagich 1 orqali ulanadi.
Zamonaviy avtomobillarda klavisha turidagi almashlab ulagichlar keng
3-ra.sm Klavishali almashlab ulagichlar.
a) dasilabki holatiga o’zi qasluvchi. b) dasllabki holatiga majburiy qajlariluvchi

tatbiq topgan. Klavishali almashlab ulagichlarning daslabki holatiga o'zi qay- tadigan va dastlabki holatiga majburiy qaytariladigan turlari mavjud.

Dastlabki holatiga o'zi qayladigan klavishali almashlab ulagich (8.2-a rasm) asosi 1 ning shtekkcrli chiqish joyiga qo’zg'almas kontaktlar 7 o'rna- tilgan. qo'zg'aluvchi kontakt 6 ko'prik-cha shaklida yasalgan. Asosga qisqich- lar yordamida mahkamlangan korpus 2 dagi o'qqa klavisha 3 o'rnatilgan. Klav- isha qo'zaluvchi kontakt 6 ni qo'zg’almas kontakt 7 bilan turtkich 5 yordamida tutashtiradi. Turtkich 5 ni klavisha korpusiga joylashtirilgan prujina bosib tura- di. Klavisha bosil-ganda turtkich 5 prujina ta'sirida tash-qariga chiqib ko'priksimon qo'zg'aluv-chan kontaktlarning holatin o'zgartiradi. Natijada qo'zg'aluvchan kontakt boshqa qo'zg'almas kontaktlarni tutashtiradi. Klavishani qo'yib yuborilgandan keyin prujinalangan shtok 4 uni dastlabki holatiga qayta- radi.