Мавзу: Бошлангич синфларда "Кейс" технологияси асосида таълим

2. Bob. Boshlang’ich sinflarda "Kеys" tеxnologiyasi asosida ta'lim 
samaradorligiga erishishning shakl va usullari. 
2.1. O’qish darslarida "Kеys" tеxnologiyasidan foydalanish yo’llari. 
Jamiyat hayotining jadal tarzda rivojlanishi, taraqqiyot ehtiyojlari va 
imkoniyatlarining kengayishi, turli-tuman axborotlar oqimining tezlashishini hisobga 
olib, pedagogik texnologiya fani pedagogik prognostikaning yangi shakl, vosita va 
usullaridan foydalanish mexanizmini yaratishni o'z zimmasiga olmog'i talab etiladi. 
Bugungi kundaturli tipdagi ta'lim muassasalarida amalgam oshirilayotgan ta'limning 
o'rni va darajasini aniqlashga yo'naltirilgan tadqiqotlarda pedagogik prognostikaning 
imkoniyatlaridan keng foydalanishni taqozo qiladi. Shundagina ta'lim jarayonining 
natijalari fan, ishlab chiqarish, madaniyat, iqtisod hamda jamiyat hayotining barcha 
sohalarini rivojlantirishga xizmat qila oladi. Pedagogik prognostikaga tayangan holda 
yaratilgan nazariyalargina uzluksiz ta'lim jarayonini uning bosqichlari va 
komponentlarining mazmuni, shakli va vositalarini, ta'lim natijalarining jamiyat 
hayotiga ko'rsatadigan ta'sir darajasini oldindan loyihalashtirishga asos bo'la oladi. 
Demak, shundagina o'quv-tarbiya jarayonini yangi prinsiplar va yangi mafkuraviy 
negizda qayta qurish, ta'lim sohasida islohotlarni amalga oshirish mumkin. 
Shuningdek, pedagogik texnologiyalar ta'lim jarayonini tashxis qilish va 
yaratilgan nazariyalar, o'quv-metodik majmualar tajriba- sinov asosida amaliyotga 
joriy qilishning metodologik asoslari, aniq mexanizmlari, usul va vositalarini ishlab 

---

chiqishi kerak. Ta'lim jarayonining tashxis qilish mexanizmi shu jarayonning yutuq 
va kamchiliklari, ta'lim natijasining sifat ko'rsatkichlari, ta'lim jarayoniga tatbiq 
qilinadigan pedagogik nazariyalar, zamonaviy texnologiyalarning ta'lim amaliyotini 
rivojlantira olish yoki ta'limning taraqqiyotiga to'sqinlik qilish darajasini aniqlashga 
yo'naltirilishi kerak. Pedagogik tajriba-sinov esa amalga oshirilgan tadqiqot natijalari-
ning samaradorlik darajasini aniqlashda alohida ahamiyatga ega. O'tkazilayotgan 
tajriba-sinovning xarakteri bilan bog'liq tarzda o'quv dasturlari, darslik va dars 
ishlanmalari, metodik qo'llanmalar, didaktik ishlanmalar yaratilishi va tajriba-sinov
jarayoniga taqdini etilishi zarur. Agar o'quv dasturi tajribadan o'tkazilayotgan 
bo'lsa. kuzatilayotgan ta'lim jarayonini, ya'ni darslik yoki dars ishlanmalari, texnik 
vositalar, ko'rgazmali qurollar, o'quv qo'llanmalari bilan ta'minlashga erishish talab 
etiladi. Bunda asosiy e'tibor o'qituvchining qaysi metod yoki pedagogik texnologiyani 
qo'llaganligiga emas, balki o'quv dasturi doirasida taqdim etilayotgan o'quv 
materiallarining samaradorligini aniqlashga qaratiladi. Chunonchi. tajriba-sinov jara-
yoniga jalb etilgan nazariyalar hamda tajriba sinflaridan olingan natijalar statistik 
jihatdan ishlanishi talab etiladi. Amalga oshiriladigan tajriba-sinov jarayoni va 
ularning natijasi ekspertizasiga nufuzli ilmiy-pedagogik jamoalar hamda yetakchi 
mutaxassislar jalb etilishi talab qilinadi. Keng ko'lamli tajriba-sinovlarning amalga 
oshirilish jarayoni va natijalarining ekspertizasi ilmiy-pedagogik jamoalar tomonidan 
oldindan tasdiqlangan nizom talablari asosida amalga oshirilishi kerak. 
Bugungi kunda jamiyatimiz rivojlanishida pedagogik prognostika o'zining aniq 
belgilab olingan maqsad va vazifalari, obyekti va predmeti, tadqiq etayotgan 
muammolarning mantiqiy asoslari, rivojlanish qonuniyatlari, o'zining tayanch 
metodologiyasiga ega bo'lgan pedagogika fanining muhim tarmog'i sifatida namoyon 
bo'ladi. Pedagogik prognostika ilmning ustuvor sohasi sifatida davlat va jamiyat 
taraqqiyotiga xizmat qiladigan uzluksiz ta'lim tizimini yangidan- yangi pedagogik 
nazariyalar negizida vujudga kelgan ta'lim modellari va texnologiyalari bilan 
qurollantirish asosida kadrlar tayyorlash sifatini oshirishga yo'naltirilgandir. 

---

Pedagogik prognostika o'quvchi shaxsining yosh xususiyatlari va rivojlanish 
dinamikasini hisobga olgan holda ta'lim texnologiyalarini tanlaydi. Tanlab olingan 
muayyan ta'lim texnologiyalari doirasida o'quvchi-talabalarga turli darajadagi 
tushunchalarni hamda mujassamlashgan bilimlarni taqdim etish yo'llarini, shakl va 
vositalarini taklif qiladi. Muayyan bir pedagogik texnologiyani nazariy jihatdan 
asoslaganda pedagogik prognostika o'quvchi hamda o'qituvchining jonli faoliyat 
ko'rsatishini ta'niinlashga, uning erkin fikrlash, ijodkorlik qobiliyatini rivojlantirishga 
yo'naltirilgan ta'lim jarayonini tashkil etishni nazarda tutmog'i lozim. 
Ta'lim jarayoniga tatbiq qilinadigan har qanday pedagogik texnologiya, uning 
komponentlari xoh ta'lim mazmuni, xoh o'quv dasturi yoki darslik, xoh o'qituvchi 
faoliyati orqali o'tishidan qat'iy nazar, o'quvchining jonli tarzdagi erkin va ijodiy 
faoliyatini jadal rivojlantirishga xizmat qilishiga erishish talab qilinadi. Bunda peda-
gogik texnologiyalar, birinchi navbatda, har bir o'quvchi-talabaning boshqa o'quvchi-
talabalar, dars materiallari hamda o'qituvchi (pedagog) bilan erkin tarzda muloqot 
qilishini, fikr almashishini ta'minlaydi. Pedagogik texnologiyalar pedagogik 
amaliyotning o'quvchi yoki talaba shaxsiga qonunlar majmuini, tabiat va jamiyat 
hodisalarini, kishilik madaniyati va axloq-odobini, muayyan fan asoslarini tanituvchi 
shakli sifatida namoyon bo'lishi lozim. Bu sohada nazariy jihatdan qat'iy asoslangan, 
har tomonlama sinovdan o'tgan hamda aniq amal qiluvchi qonuniyatlarga tayanish 
maqsadga muvofiqdir. 
Pedagogik texnologiyaning asosiy mohiyati har bir shaxsda mavjud bo'lgan 
uning ehtiyoji, qiziqishi, iqtidori va imkoniyatlari asosida ularda ijobiy xislat va 
fazilatlarni shakllantirish, rivojlantirish sanaladi. 
Bu o'rinda ta'lim mazmuni shaxsning shakllanishi va rivojlanishi uchun muhit 
sanaladi. Shuning uchun ta'lim mazmuni insonparvarlikka yo'naltirilgan gumanistik 
g'oya va me'yorlarni o'zida mujassamlashtirgan bo'lishi lozim. 
Pedagogik 
niunosabatlarni 
insonparvarlashtirish 
va 
demokratlashtirish 
asosidagi pedagogik texnologiya yakka hokimlik texnologiyasiga tubdan qarshi 
bo'lib, pedagogik jarayonda hamkorlik, g'amxo'rlik. o'quvchi-talabalar shaxsini 

---

hurmat qilish. e'zozlash orqali shaxsni rivojlantirish va ijod qilishga qulay muhit 
yaratadi. An'anaviy ta'limda o'qituvchi (pedagog) ta'lim mazmunining subyekti, 
o'quvchi-talabalar pedagogik jarayonning obyekti deb qaralsa, hamkorlik 
pedagogikasida o'quvchi-talaba o'z o'quv faoliyatining subyekti sanaladi. Shu sababli 
hamkorlik pedagogikasida yagona ta'lim jarayonining ikkita subyekti hamkorlikda 
o'quv-tarbiya vazifalarini hal etadi. 
Ushbu pedagogik texnologiyada ta'lim tizimi markazida barkamol inson 
shaxsini shakllantirish va rivojlantirishga qaratilgan insonparvarlik g'oyasi muhim 
o'rin tutadi. Bu g'oya qay darajada amalga oshirilganligi ta'lim jarayonining asosiy 
natijasi pedagogik jamoa mehnatining sifatiga berilgan baho asosida aniqlanadi. 
Pedagogik munosabatlarni insonparvarlashtirish va demokratlashtirishda o'quv- 
tarbiyaviy jarayonning asosiy natijasini aniqlovchi muhim omil shaxsga bo'lgan 
inunosabat hisoblanadi. 
Insonning boshqa mavjudotlardan farqi — o'z oldiga ma'lum bir maqsad qo'yib. 
so'ng unga tomon harakat qilishidadir. Kishining maqsadi sari qiladigan harakati, 
ya'ni faoliyati jarayonida muayyan tabiiy va sun'iy to'siqlarni engib o'tadi. Bu 
to'siqlarni bartaraf etish uchun u bir qator tadbir va choralardan foydalanadi. 
Maqsadga yetishda muayyan to'siqni engib o'tish uchun qo'llanadigan tadbir va 
choralar majmui usul deb ataladi. 
Inson maqsadga etishda bir necha, ba'zan esa o'nlab-yuzlab to'siqlarni 
yengishiga to'g'ri keladi. Bu to'siqlarni yengish uchun tegishli usullar ma'lum bir 
tizimda qo'llanadi. Maqsadga yetishda qo'llanadigan usullar tizimini uslub deb ataladi. 
Usullarni ma'lum bir uslubda qo'llash jarayonida har bir harakat maqomi 
muayyan maqsad ko'rsatkichlariga bo'ysundiriladi. Undan tashqari, inson maqsadga 
yetish jarayonida bir qator qonuniyatlarga ham tamoyil sifatida amal qiladi. 
Ta'lim uslubi — o'qituvchi (pedagog) bilan o'quvchi-talabalar orasida bilim berish 
va uni olish maqsadida amalga oshiriladigan o'zaro aloqalarni tiziniga soluvchi 
pedagogik tadbirdir. O'qitish uslublari o'quv jarayonining asosiy qismi hisoblanadi. 
Tegishli uslublarsiz pedagogik faoliyatni amalga oshirib bo'lmaydi. 

---

Uslublar bilimlarni uzatish va qabul qilish xarakteriga qarab so'z orqali 
ifodalash, ko'rgazmali va amaliyga bo'linadi. Ta'lim mazmunini o'zlashtirishda 
o'quvchi-talabalarning ta'lim faoliyatiga munosib ravishda quyidagi uslublar: 
tushuntirish — illyustrativ, reproduktiv, muammoli bayon, xususiy qidirish yoki 
evristik hamda yarim tadqiqot uslublari qo'llaniladi. 
Ta'limning og'zaki uslublariga: hikoya, ma'ruza, suhbat va boshqalar kiradi. Bu 
uslublarni qo'llashda o'qituvchi (pedagog) so'z vositasida o'quv materialini bayon 
qiladi, tushuntiradi, o'quvchi- talabalar esa tinglash, eslab qolish orqali uni faol qabul 
qiladi. 
Hikoya uslubida o'quvchi-talabalarga beriladigan ta'lim mazmunini og'zaki 
bayon qilish ko'zda tutiladi. Bu uslubni qo'llashda muayyan pedagogik usullardan 
foydalaniladi. Masalan, diqqatni faollashtirish, bayon qilish, taqqoslash, asosiylarini 
ajratish, yakunlash kabi mantiqiy tadbirlar shular jumlasidandir. Hikoya 
samaradorligining shartlari: rejani qunt bilan o'ylab to’zish, mavzuning izchil 
yoritilishini ta'minlash, ko'rgazmalarni muvaffaqiyatli tanlash, bayonda kerakli 
emotsionallikka erishish. 
Ma'ruza — bilimni so'z bilan ifodalash uslublaridan biri sifatida beriladigan 
bilimlarni og'zaki bayon qilishni ko'zda tutib, o'z hajmining kattaligi, mantiqiy 
qurilishi, obrazli isbotlash va umumlashtirishning murakkabligi bilan hikoyadan 
ajralib turadi. 
Ma'ruza davomida beriladigan bilimni og'zaki bayon qilish, uzoq vaqt 
davomida o'quvchi-talabalarning diqqatini tutib turish hamda ularning fikrlarini 
faollashtirish, isbotlash, ta'rif berish, bir tizimga keltirish, umumlashtirish kabi 
pedagogik usullardan foydalaniladi. 
Suhbat uslubi atroflicha o'ylangan savollar yordamida o'qituvchi (pedagog) 
bilan o'quvchi-talabalar orasidagi suhbatni ko'zda tutib, u o'quvchi-talabalarning 
fikrlash tizimini, yangi tushunchalar va qonuniyatlarni o'zlashtirishga olib keladi. 

---

Suhbat uslubini qo'llashda savollarni qo'yish (asosiy, qo'shimcha, yo'llovchi va 
boshqalar), o'quvchi-talabalarning javob va mulohazalarini muhokama qilish, 
suhbatdan xulosalarni shakllantirish, javoblarni tuzatish usullaridan foydalaniladi. 
Ta'limning ko'rgazmali uslubini shartli ravishda ikki katta guruhga bo'lish 
mumkin: ko'rgazmali va namoyish qilish uslublari. 
Ko'rgazmali uslubi o'quvchi-talabalarga namoyish etiladigan qo'llanmalar, 
jumladan, xarita, plakat, doskadagi chizma va rasmlar, suratlar va boshqalarni 
ko'rsatishni ko'zda tutadi. Namoyish qilish uslubi, odatda, qurilma. asboblar. 
tajribalar, turli tipdagi preparatlarni namoyish qilish bilan bog'liq. 
Ta'limning ko'rgazmali uslublarining o'ziga xos xususiyati shundaki, ular so'z 
bilan ifodalash uslubi bilan u yoki bu darajada uyg'unlashib ketadi. So'z va 
ko'rgazmalilikning 
chambarchas 
bog'liqligi 
shundaki, 
obyektiv 
borliqdagi 
qonuniyatlar amaliyotda birgalikda qo'llanishni taqozo etadi. Demak, so'z va 
ko'rgazmalilik aloqasining xilma-xil shakllari mavjud. Ta'lim vazifasining o'ziga xos 
xususiyati, mavzuning mazmuni, mavjud ko'rgazmali vositalaming xarakteri, 
o'quvchi-talabalar tayyorgarligi darajasidan kelib chiqib, aniq bir holatda ular oqilona 
uyg'unlashtiriladi. 
Amaliy uslublar tarbiya faoliyatining xilma-xil turlari keng doirasini qamrab 
oladi. Amalda quyidagi usullar qo'llaniladi: vazifa (maqsad)ni qo'yish, uni bajarish 
uslubini rejalashtirish, bajarish jarayonini boshqarish, tahlil qilish, kamchiliklar 
sababini aniqlash, maqsadga to'liq erishish uchun ta'lim jarayoniga tuzatish kiritish. 
Amaliy mashqlaming aniq turlaridan biri mashqni sharhlash hisoblanadi. Uni 
bajarishda o'quvchi-talaba bo'lajak xatti-harakatini faol mushohada qiladi, o'ziga o'zi 
eshittirib gapiradi hamda bo'lajak voqeani sharhlaydi. Harakatni sharhlash o'quvchi-
talabaga o'zining tipikxatosini anglashga va harakatiga tuzatishlar kiritishiga 
ko'maklashadi. 
Amaliy tarbiya uslublarining ikkinchi guruhini laboratoriya tajribalari tashkil 
qiladi. Keyingi yillarda maktab, o'rta maxsus, kasb- hunar ta'limi muassasalari va oliy 
o'quv yurtlarida frontal laboratoriya ishlari mustahkam o'rin oldi.

---

Amaliy uslublar tarbiyani so'z orqali ifodalash va uni ko'rgazm ali 
uslublar bilan mustahkamlash jarayoni bilan chambarchas bog'liqlikda 
qo'llaniladi, bunda mashq, tarbiya, mehnat operatsiyasini bajarishdan oldin 
o'qituvchi (pedagog) tushuntirish bcradi, ko'rsatadi. Og'zaki tushuntirish va 
ko'rgazmali namoyish, odatda, mashqni bajarish jarayonining o'zi bilan bir 
vaqtda olib boriladi. 
Muammoli-qidiruv uslublari muammoli ta'lim jarayonida qo'llanadi. Bu 
uslublardan foydalanishda o'qituvchi (pedagog) a vvalo, muammoli vaziyat 
yaratadi, savollar qo'yadi, masalalami, topshiriqlarni taklif qiladi, muammoli 
vaziyatni yechishga qaratilgan muhokamani uyushtiradi, xulosalarining 
to'g'riligini tasdiqlaydi. O'quvchi-talabalar oldingi bilim va tajribalariga 
asoslanib muammoli vaziyatni hal qilish yo'llari to'g'risidagi takliflarini aytadi 
va oldin olgan bilimlarini umumlashtiradi, muammoli vaziyatni yechishning 
eng oqilona variantini tanlaydi. Bu uslub o'quvchi-talabalarning bilimga 
qiziqishlarini 
oshiribgina 
qolmay, 
ularda 
fikrlash 
qobiliyatini 
ham 
rivojlantiradi. 
O'quv materialini muammoli uslub yordamida o'tish muammoli to’zilgan 
ma'ruza uslubi orqali bilim bayoni davomida mulohaza yuritish, isbotlash, 
umumlashtirish, faktlarni tahlil qilish, o'quvchi - talaba fikrini o'z ortidan 
ergashtirish, uni faolroq qilish kabi usullardan foydalanishni ko'zda tutadi. 
Muammoli-qidiruv uslublari ko'proq ijodiy bilim faoliyati ko'nikmalarini 
rivojlantirish maqsadida qo'llanadi. Ular o'quvchi - talabalarning bilimni 
chuqur anglashiga, mustaqil egallashiga yordam beradi. Bu uslublar ta'lim 
jarayonida tushuncha, qonun va nazariya kabilarni shakllantirish ko'zda 
tutilganda, faktik axborotni ma'lum qilish, mehnat faoliyatining laboratoriya 
tajriba o'quv ko’nikmalarini hosil qilishda, o'quv materialining mazmuni 
prinsipial jihatdan yangi bo'lmasdan, ilgari o'rganilganining mantiqiy davomi 
bo'lsa, uning asosida o'quvchi-talabalar yangi bilimni qidirish uchun mustaqil 
qadam tashlasa, mazmun hodisadagi sabab-oqibat va boshqalarga olib kelsa, 

---

samarali qo'llanadi. Muammoli- qidiruv uslublari ko'proq o'qituvchi 
(pedagog)lar o'quvchi-talabalarni muammoli vaziyatni yechish faoliyatiga 
tayyorlagan hollarda qo’llanadi. Shuning uchun bu uslub o'zini ilmiy-tadqiqot 
ishlariga bag’ishlangan talaba yoshlarga asqotadi. 
Pedagog odatda, o'z oldiga talabalar materialning mazmunini tushunib 
o'zlashtirib olishsin. Ma'lum bilimlarni egallab amaliyotda qo'llashga o'rgansin degan 
maqsadni qo'yadi. Lekin o'zlashtirish, tushunish, qo’llash nimani anglatadi? Pedagog 
o'z oldiga qo'ygan maqsadga erishganligini qanday biladi? 
Pedagogik maqsadlarga erishganlik yoki erishmaganlikni bilishning aniq 
vositalari bo'lgandagina pedagog o'zining mehnati samarali ekanligiga va tanlagan 
metodlari maqsadga muvofiqligiga yoki, aksincha, samarasiz ekanligiga ishonch hosil 
qilishi mumkin. O'qitish uslubini tadqiq qilishda pedagogik texnologiya tarafdorlari 
aynan shu narsani nazarda tutishgan edi. 
Pedagog jamiyatdan buyurtmani umumiy ko'rinishda oladi. Hattoki, o'quv 
dasturlarida belgilangan maqsadlar ham bir nechta tushuntirishlar bilan cheklangan. 
Bu yerda maqsadlarni aniqlashtirishning o'ziga xos pillapoyasini to’zish mumkin: 
jamiyatning umumiy talablaridan — ta'lim tizimi vazifalariga ulardan—ma'lum o'quv 
yurti, o'quv predmeti, uning mavzuli bo'limlari va alohida o'quv maqsadlariga o'tish 
mumkin. 
M.V.Klarin ta'limoti bo'yicha pedagoglar tomonidan maqsadlarni belgilashning 
an'anaviy usullari quyidagilar: 

O'quv materialining rejasidan kelib chiqib, maqsadni belgilash. 

Maqsadni pedagog faoliyati orqali ifodalash. 

Talabaning intellektual, emotsional shaxsiy rivojlanishi ichki jarayonlari va 
qonununiyatlari orqali o'quv maqsadni qo'yish. 

O'quv maqsadlarini talabalar faoliyati orqali qo'yish. 
Shu munosabat bilan o'qitishning maqsadlarini ta'lim mazmuni, pedagog yoki 
talabaning faoliyati orqali belgilash ta'limda kutilayotgan natijalar haqida aniq 
tasavvurga ega bo'lishga imkon bermaydi. Bu natijalar haqida talabalar faoliyatining 

---

faqat tashqi namoyon bo'lishidan xulosa chiqarish mumkin. Pedagog o'qitish 
natijasini aniqlashtira borib, uning kuzatish mumkin bo'lgan tashqi belgilarini ya'ni 
so'zlashish. harakatlanish jarayonini to'la tasvirlashga intiladi. Ba'zida, tasvirlash 
jarayoni tashqi belgilarini sanab chiqishga olib keladi va ushbu jarayon orqali natijani 
sezilarli darajada soddalashtirish mumkin. 
Pedagogik texnologiyada nazarda tutiladigan maqsadlarni qo'yish uslubi 
o'zining ashyoviy xususiyatiga ega. Bu shundan iboratki, o'qitish maqsadlari talabalar 
harakatida ifodalanadigan va aniq ko'rinadigan va o'lchanadigan natijalar orqali 
belgilanadi. 
Demak, an'anaviy o'quv jarayonida asosiy omil bu pedagogning faoliyati 
hisoblansa, pedagogik texnologiyada birinchi o'ringa ta'lim jarayonidagi talabalarning 
faoliyati qo'yiladi. 
Ilg'or ijodkor pedagoglar, an'anaviy ta'lim texnologiyasidagi kamchiliklarga 
javob topish, talabaning aqliy mehnatini amalga oshirish usullarini izlanishlari 
natijasida o'ziga xos ta'lim usuli vositalarini yaratadilarki, buning oqibatida yangicha 
pedagogik fikrlash tarzi vujudga keldi. Mana shu izlanishlar zamirida pedagogik 
texnologiyaga asos solgan pedagogik texnologiyalar yaratila boshlandi. Qo'llanadigan 
pedagogik texnologiyalarni bir tizimga solish, unga maqsadli yo'nalish berish ta'limni 
amalga oshirishdagi shakl va mazmun yaxlitligi ta'minlangan holdagina kutilgan zarur 
natijani berishi mumkin. Ta'limga testlar, diagnoz va diagnostik tahlilning olib 
kirilishi, bilimlarni ko'p balli baholash tizimida aniqlashga o'tish, bo'lim mazmunini 
yaxlit holda o'zlashtirishni modellashtirish, tizimga solingan nazorat turlarida, 
talabalarning ishlashi va an'anaviy dars shakllarining vujudga kelishi, biz shu 
paytgacha o'rganib qolgan an'anaviy ta'lim o'rniga vujudga kelgan pedagogik 
texnologiyalar bo'lib, ular yangicha fikrlash tizimidagi ta'limga o'tishni taqozo qiladi. 
Ta'limni amalga oshirish jarayoniga pedagogik texnologiyalarni kiritish 
quyidagilarga asoslanadi: 

ta'lim jarayonida ishtirok ctuvchi talaba shaxsi ustuvorligini ta'minlash; 

ta'lim maqsadining natijaga erishuvini amalga oshirish; 

---


ta'lim jarayoni boshqariluvchi jarayon ekanligidan kelib chiqqan holda 
lining maqsadli boshqariluviga erishish; 

ta'lim mazmunini ta'minlovchi vosita, usul shakllari texnologiyasini yagona 
bir tizimga keltirish. 
Hozirgi vaqtda pedagogik texnologiyalaming asosiy tamoyillari quyidagilardir: 

muntazam tahlil qilib borish; 

loyihalashtiruvchi vositalarning eng zarurini taniash; 

metod va usullarning maqsadga muvofiqligini aniqlay bilish;

olinishi zarur bo'lgan natijasini oldindan taxmin qilish, ya'ni maqsadlarning 
amalga oshishiga erishish; 

ta'lim jarayonining yaxlitligini ta'minlash. 
Pedagogik texnologiya ta'lim jarayoniga bir qator yangi elementlarni olib 
kirishni taqozo qiladi. Bular quyidagilar: 
1. Diagnoz. 
2. O'quv birliklarini (mezonlarini) belgilash. 
3. Diagnostiktahlil. 
4. Tuzatish kiritish (korreksiya). 
5. Qayta to'latish (ketma-ketlikni yo'qotish). 
6. Kutilishi lozim bo'lgan natijani olish. 
7. Reyting. 
Yuqorida keltirilgan tamoyillar va elementlarga asoslangan holda pedagogik 
texnologiyalarni ta'lim jarayoniga joriy qilish, xorijiy hamda hamdo'stlik 
davlatlaridagi pedagogik texnologiyalardan foydalanib, o'zimizning pedagogik 
texnologiya tizimini vujudga keltirish borasida amalga oshirilayotgan ishlarni 
umumlashtirish va amalda qo'llash uchun quyidagilarni amalga oshirish maqsadga 
muvofiq bo'ladi: 

---

1 
Ta'lim jarayonining ishtirokchilari pedagog va talaba o'rtasida o'quv mehnati 
rejasini ishlab chiqish, ya'ni pedagog bo'lim yoki bobni o'rganish rejasini tuzar ekan, 
ushbu rejada talaba faoliyati o'z aksini topmog'i lozim. 
2 
Fanning ichki bog'lanishi yoki fanlararo bog'lanish imkoniyat- laridan maqsadli 
foydalanish. Ma'lumki, har bir o'rganiladigan kichik yoki yirik o'quv birliklari oldin 
o'rganilganlariga tayanadi. Demak, talabani yangi bo'lim, bobni o'rganishga olib 
kirishda un- dagi mavjud bilimlarga tayanish, agar mavjud bilimlar yangi bobni, 
bo'limni o'rganishga yetarli bo'lmasa, oraliq tayyorgarlik olib borish va shundan 
keyingina talabani bilimlarni o'rganishning nav- batdagi bosqichiga olib kirish lozim. 
Bunday ishlash pedagogik texnologiyaning asosiy elementlaridan biri diagnoz 
(tashxis) hisoblanib, talabalarning yangi yangi bilimlarni o'zlashtirishga qan- chalik 
darajada tayyor ekanliklarini aniqlashdan iborat. 
3 
O'quv birliklari mezonlarini belgilash. O'quv birliklari talaba tomonidan 
o'rganilishi lozim bo'lgan tushuncha, ta'rif, qoida, qonunlar, hodisa va voqealardan 
iborat bo'lib, ular orasidagi mantiqiy bog'lanishning ta'minlanishini shu bob yoki 
bo'limning o'zlash- tirilishiga olib keladi. Pedagog bob, bo'lim uchun ajratilgan 
soatlarda talabalar o'rganishi kerak bo'lgan o'quv birliklarini aniqlaydi, u uchun 
ajratilgan vaqtni ham bclgilaydi. O'quv birliklari o'zlashtirilishi zarur bo'lgan 
mezonlar hisoblanib, talabalar bilimini baholashning chegaraviy qiymati bilan 
o'lchanadi, ya'ni talaba ushbu ko'rsatilgan mezonlarni bilsagina baholanadi. Pedagog 
shu paytda guruhga nisbatan o'rtacha baho bilan ishlamaydi, balki aniq o'lchovlarga 
asoslangan holda ish olib boradi. O'quv rejasini to’zishda pedagog talabalar bilishi 
lozim bo'lgan o'quv birliklarini bo'lim, bob va semestrlar bo'yicha aniqlaydi hamda 
talabalarga topshiriq sifatida bo'limni o'rganishdan oldin vazifa qilib beradi. Berilgan 
topshiriqlar o'zlashtirish reytingini aniqlashda nazorat topshirig'iga o'tkaziladi. 
4 
Diagnostik tahlil. Bilim, ko'nikma va malakadagi kamchilikni aniqlash, ularni 
to'ldirish va navbatdagi o'zlashtirish bosqichiga ko'tarilish maqsadida quyidagi 
diagnostika tadbirlari amalga oshiriladi: 

o'quvchi-talabalar o'zlashtirish darajasini diagnostikalashtirish; 

---


bo'limlardagi yetishmovchiliklarning oldini olish; 

aniqlangan yetishmovchiliklami to'ldirish maqsadida maxsus topshiriqlar 
ishlab chiqish; 

maxsus topshiriqlar bilan ishlash soatlarini belgilash; 

yakuniy diagnostik tahlil qilish. 
Diagnostika ta'lim texnologiyasining navbatdagi bosqichi bo'lib, uning asosiy 
elementlaridan hisoblanadi. O'zlashtirishdagi kamchiliklar sababini aniqlash, har bir 
talabaning bilim darajasini aniqlash, rejaning borishida tuzatishlar kiritish yo'li bilan 
ta'lim jarayonining kafolatlanganligi ta'minlanadi. Diagnostik tahlil nazorat turlaridan 
test so'rovida amalga oshiriladi. 
5 
Qayta to'ldirish (nuqsonlarni yo'qotish). Qayta tuzatish kiritishdan maqsad, 
olingan bilimlardagi kamchiliklarni bartaraf etishdan iborat. Kamchiliklarni bartaraf 
etish to'ldirish asosida amalga oshiriladi. Qayta to'ldirish asosan amaliy-tatbiqiy 
mashg'ulotlarda .imalga oshiriladi. Shu maqsadda pedagog talabalar o'zlashtirish 
darajasidagi to'ldirishni amalga oshirmog'i lozim. Bunda pedagog tanlayotgan o'quv 
vazifasining darajasini talabalarda mavjud bo'lgan real hilnnlarga moslashtirish zarur. 
6. Kutilishi lozim bo'lgan natijalarni olish. Bu element pedagogik texnologiyaning 
markaziy g'oyasi hisoblanadi. Pedagogik texnologiya ta’lim jarayoni natijasida 
kafolatli bo'lishini talab qilar ekan, pedagog oldiga janiyonning borishini ko'zda 
tutilgan maqsadda amalga oshirish va aniq natijani mo'ljallab rejalashtirishni maqsad 
qilib qo'yadi. Jarayon borishi davomida shu jarayon tahlil qilib boriladi. tuzatishlar 
kiritiladi, qayta to'ldirishlar amalga oshiriladi va oldindan kutilishi rejalashtirilgan 
natija olinishiga erishiladi. Demak. pedagogik texnologiya deb ilgari surilgan 
g'oyaning maqsadi ana shundadir. 
Jahon pedagogika fani ilmiy-texnika taraqqiyoti ta'sirini boshidan kechirib. 
psixologiya, kibernetika, tizimlar nazariyasi, boshqaruv nazariyasi va boshqa fanlar 
yutuqlarini birlashtirib, bugungi kunda faol yangilanish jarayonlari bosqichiga o'tdi va 
inson imkoniyatlarini samarali rivojlantirish amaliyotiga boy rnahsul bermoqda. 

---

Pedagogik texnologiya uslublari dastlab ta'lim berishning namu- naviy 
vaziyatdagi o'zlashtirish talab etiladigan mahsuldor, va'ni reproduktiv darajasi uchun 
ishlab chiqilgandi. Reproduktiv ta'lim har qanday ta'limning zarur tarkibiy qismi 
hisoblanadi. u insoniyat jamg'argan tajribani aniq o'quv fani doirasida o'zlashtirish 
bilan bog'liq. Ta'lim oluvchilarda bilim va ko'nikmalaming ma'lum «poydevori» hosil 
qilingandan keyingina, ta'limning natijali, ya'ni produktiv va ijodiy yondashish 
uslublariga o'tish mumkin.