milliy tilning ma'lum qoidalarga bo‘ysundirilgan, muayyan qolipga solingan, olimlar, mutaxassislar tomonidan ishlov bеrilgan, doim silliqlashtirilib, mukammallashtirilib boriladigan shakli.
language
til
ma'lum xalq tomonidan ishlatiladigan, uzoq tarixga ega bo‘lgan hodisa
speech
Nutq
tilning ma'lum paytda va ma'lum o‘rinda namoyon bo‘lishidir
so‘zlar va ularning tarkibiy qismlari talaffuz qilinishiga qarab emas, asliga muvofiq yoziladigan tamoyil.
historical-traditional principle
Tarixiy-an’anaviy tamoyil.
boshqa tillardan (masalan, arab, rus yoki rus tili orqali boshqa tillardan) o‘zlashgan so‘zlar hozir ham o‘tmishdagi shakliga muvofiq yoziladigan tamoyil.
etimological principle
Etimologik (yoki grafik) tamoyil
boshqa tillardan (masalan, arab, rus yoki rus tili orqali boshqa tillardan) kirgan so‘zlar o‘zi mansub bo‘lgan tildagi shaklini o‘zbek imlosida ham saqlagan holda yoziladigan tamoyil.
differentiation principle
Differensiatsiya tamoyili
shakli yoki talaffuzi bir xil bo‘lgan so‘zlar yozuvda turli shartli belgilar vositasida (yoki ba’zan ma’noga ko‘ra) farqlanadigan tamoyil.
fonetic principle
Fonetik tamoyil
so‘zlar va so‘z tarkibidagi affikslar qanday talaffuz qilinsa, xuddi o‘shanday yoziladigan tamoyil.
INGLIZCHA
O‘ZBEKCHA
IZOHI
fonetics change
fonetik o‘zgarish
Nutq zanjiridagi fonemalarning turlicha o‘zgarishlari
change
kombinator o‘zgarishlar
So‘z tarkibidagi fonemalarning o‘zaro‘ta’siriga ko‘ra o‘zgarishi
assimilation
Assimilyatsiya
so‘z tarkibidagi bir xil toifadagi fonemalardan biri ikkinchisini o‘ziga aynan yoki qisman o‘xshatib olishi
progressive assimilation
Progressiv assimilyatsiya
assimilyatsiyada oldingi fonema o‘zidan keyin fonemani o‘ziga o‘xshatadi:
regressive assimilation
Regressiv assimilyatsiya
keyingi fonema o‘zidan oldingi fonemani o‘ziga o‘xshatishi
accomodation
Akkomodatsiya
unli va undosh tovushlarning bir-biriga ta’siri natijasida o‘zaro moslashuvidir
dissimilation
Dissimilyatsiya
ikkita aynan yoki qisman bir xil fonemadan biri o‘zgarib, noo‘xshash fonemaga aylanishi
metathesis
Metateza
so‘z tarkibidagi tovushlar o‘rin almashishi
change
pozitsion o‘zgarishlar
So‘z tarkibidagi tovushlarning o‘rniga ko‘ra o‘zgarishi
elision
Eliziya
unli tovush bilan tugagan so‘zga unli bilan boshlanadigan so‘zning qo‘shilishi natijasida birinchi so‘z oxiridagi unlining tishishi
INGLIZCHA
O‘ZBEKCHA
IZOHI
graphics
Grafika
fonetik-fonologik, leksik va morfologik birliklarni ifodalash uchun qo‘llanadigan optik-grafik (ingl. optic – qaraydigan, ko‘radigan degani6) belgilar haqidagi bo‘lim.
writing
yozuv
insonga oz fikrini uzoq masofaga va uzoq davrga yetkazishda yordam beradigan vosita.
piktographic writing
Piktografik yozuv
rasmlarga asoslangan yozuv turi
ideographic writing
Ideografik yozuv
rasmlar orqali bevosita narsa, hayvon yoki boshqalarning o‘zi emas, balki shu rasmlar ta’sirida inson ongida aks etgan tushuncha ifodalanadigan yozuv
tilning fonetik tomonlarini ham aks ettirishga imkon yaratdigan yozuv
arabic numeral
arab raqamlari
avval Hindistonda yaratilib, keyinchalik buyuk vatandoshimiz Muhammad Xorazmiy xizmatlari tufayli Arabiston, Ispaniya va butun Yevropaga tarqalgan raqamlar
INGLIZCHA
O‘ZBEKCHA
IZOHI
orphoepy
Orfoepiya
adabiy til talaffuz me’yorlarini o‘rganuvchi tilshunoslikning sohasidir.
Vokal orphoepy
Unlilar orfoepiyasi
unli tovushlar talaffuzi
consonant orphoepy
undoshlar orfoepiyasi
undosh tovushlar talaffuzi
affiksal
orphoepy
affikslar orfoepiyasi
qo‘shimchalar talaffuzi
transcription
transkripsiya
Og‘zaki nutqda fonemalarning turlicha o‘zgarishlarini, har xil variantlarda talaffuz etilishini aniq aks ettiradigan yozuv
pronunciation norms
talaffuz me’yorlari
adabiy til uchun joriy qilingan me’yorlar
special mark
maxsus belgilar
alifboda berilmagan maxsus belgilar
Orphography
Orfografiya
so‘zlar va ularning shakllarini yozish haqidagi qoidalar tizimidir.
principle
tamoyil
qoidalar jamlanmasi
morphological principle
Morfologik tamoyil
so‘zlar va ularning tarkibiy qismlari talaffuz qilinishiga qarab emas, asliga muvofiq yoziladigan tamoyil.
historical-traditional principl
Tarixiy-an’anaviy tamoyil.
boshqa tillardan (masalan, arab, rus yoki rus tili orqali boshqa tillardan) o‘zlashgan so‘zlar hozir ham o‘tmishdagi shakliga muvofiq yoziladigan tamoyil.
etimological principle
Etimologik (yoki grafik) tamoyil
boshqa tillardan (masalan, arab, rus yoki rus tili orqali boshqa tillardan) kirgan so‘zlar o‘zi mansub bo‘lgan tildagi shaklini o‘zbek imlosida ham saqlagan holda yoziladigan tamoyil.
differentiation principle
Differensiatsiya tamoyili
shakli yoki talaffuzi bir xil bo‘lgan so‘zlar yozuvda turli shartli belgilar vositasida (yoki ba’zan ma’noga ko‘ra) farqlanadigan tamoyil.
fonetic principle
Fonetik tamoyil
so‘zlar va so‘z tarkibidagi affikslar qanday talaffuz qilinsa, xuddi o‘shanday yoziladigan tamoyil.
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
BUXORO DAVLAT UNIVERSITETINING PEDAGOGIKA INSTITUTI
“TASDIQLAYMAN” Buxoro davlat universitetining
Pedagogika instituti direktori
____________ M.I. Daminov
2022- yil “_____”__________
MUTAXASSISLIKKA KIRISH fanining
O‘QUV DASTURI
Bilim sohasi: 100000 – Ta’lim
Ta’lim sohasi: 110000 – Ta’lim
Ta’lim yo‘nalishi: 60110500 - Boshlang‘ich ta’lim
Buxoro-2022
Fan/modul kodi MK108
O‘quv yili 2022-2023
Semestr 1
Kreditlar 8
Fan/modul turi Majburiy
Ta’lim tili O‘zbek/ rus
Haftadagi dars soatlari 6
Tasdiqlangan
Institut Kengashining 20__ yil “__” ________dagi
___-son qarori
1.
Fanning nomi
Auditoriya mashg‘ulotlari (soat)
Mustaqil ta’lim (soat)
Jami yuklama (soat)
Mutaxassislikka kirish
90
150
240
2.
I. Fanning mazmuni
Fanning maqsadi – bo‘lg‘usi boshlang‘ich o‘qituvchilariga matematika va ona tili o‘qitish metodikasi fanidan muhim bo‘lgan bilim, ko‘nikma va malakalarni shakllantirish va ularni amalda qo‘llay olishini ta’minlash.
