Mavzu: Bozor iqtisodiyoti reja

Birinchisi, klassik yoki sof bozor iqtisodiyoti bo’lib, g’arbdagi rivojlangan mamlakatlarda XIX asrning oxirlariga davom etgan. Uning asosiy belgilari quyidagicha bo’lgan:

• Birinchisi, klassik yoki sof bozor iqtisodiyoti bo’lib, g’arbdagi rivojlangan mamlakatlarda XIX asrning oxirlariga davom etgan. Uning asosiy belgilari quyidagicha bo’lgan:
• 1. Xususiy mulkchillikka asoslagan holda iqtisodiy faoliyat yuritish;
• 2. Kapital va ishlab chiqarishning korxona miqyosida umumlashganligi;
• 3. Tadbirkorlar, ishchilar, ishlab chiqaruvchi va iste‘molchilarning shaxsiy erkinligi;
• 4. Tadbirkorlarning yuqori foyda olishlar uchun kurashlari;
• 5. Iqtisodiyotning talab va taklif, king bozor narxi va raqobat kurashlari asosida tartiblanishi;
• 6. Aholining ijtimoiy himoyaqilinmasligi, ishsizlikning va aholi ijtimoiy tabaqalashuvining kuchayishi.

Bozor iqtisodiyotining asosiy ziddiyati ham mavjud: raqobatning kuchsizlanishiga yo’l qo’yish va uni rag’batlantirish.

• Raqobat kuchsizlanishining ikkita asosiy manbai mavjud:
• Birinchisi, bozor iqtisodiyotidagi erkin muhitda tadbirkorlar foyda ketidan quvib va o’z iqtisodiy mavqeini yaxshilashga intilib, raqobatning cheklangan yo’lidan ozod bo’lishga harakat qiladilar. Firmalarning qo’shilib ketishi, kompaniyalarning xufyona kelishuvi, shavqatsiz raqobat - bularning hammasi raqobatning kuchsizlanishi va uning tatibga soluvchilik ta‘sirining pasayib borishiga olib keladi;
• Ikkinchisi, bozor tizimi rag’batlantiriladigan texnika taraqqiyoti ham raqobatning zaiflashuviga olib keladi. Eng yangi texnologiya:
• juda katta miqdordagi real kapitaldan foydalanishni;
• yirik bozorlar bo’lishini;
• kampleksli, markazlashgan va qatiyan bir butun bo’lib birlashgan bozorning tarkib topishi;

Bozorning asosiy belgilari:

• Bozorning asosiy belgilari:
• sotuvchi va xaridorning o’zaro kelishuvi, ekvivalentlilik tamoyili asosidagi ayirboshlash;
• sotuvchilarning xarajatlarni qoplashi;
• foyda olish va pul to’loviga qodir bo’lish;
• raqobatchilik muhitini yaratishdir.
• Bozor ishlab chiqaruvchilar va iste‘molchilar, sotuvchilar va xaridorlar o’rtasidagi pul orqali ayirboshlash (oldi-sotdi) jarayonida bo’ladigan iqtisodiy munosabatlar yig’indisidir.