Mavzu: Chirchiq – Ohangaron o’lkasining geografik o‘rni. Yer yuzasining geologik tuzilishi va foydali qazilmalari Darsning maqsadi

Cho'l hayvonlari. Cho'l hayvonlari mahalliy sharoitga moslashgan bo'lib, aksariyatining rangi qum rangidadir. Cho'llardagi ba'zi hayvonlar (yumronqoziq, qo'shoyoq, ko'rsichqon) jazirama issiq va quruq yozga moslashgan bo'lib, suv ichmay, iste'mol qilgan o'simliklar tarkibidagi nam bilan qanoatlanadilar. Ba'zilari chopqir bo'lib (oqquyruq, jayra soatiga 50 - 60 km tezlikda chopadi), uzoqdagi suvlardan foydalanadi.
Yozda kunduzi tuproq va qumlar 75 — 80°C qizib ketganligi tufayli, ba'zi hasharotlar, kaltakesak, ilon va boshqalar salqin joylarda yoki inlarida bekinib, kech kirishi bilan faollashadi.
Cho'l mintaqasida sutemizuvchilardan cho'l mushugi, jayron, oqquyruq, qoraquloq, qoplon_y xongul, tulki va bo'rilar yashaydi. Shuningdek, kemiruvchilardan yumronqoziqlar, qumsichqon, qo'shoyoq, ko'rsichqon va tipratikanlar uchraydi.
Cho'llarda sudralib yuruvchilardan echkemar, qum bo'g'ma iloni, kapcha ilon (Turkiston kobrasi), chipor ilon, o'qilon, charxilon, kaltakesaklar, cho'l toshbaqasi yashaydi. Kaltakesaklar ichida eng kattasi echkemar bo'lib, uzunligi 1,5 m ga yetib, mayda kaltakesak, ilon kabi sudralib yuruvchilar bilan oziqlanadi.
Cho'lda hasharotlardan qoraqurt_y chayon, falanga (biy), chigirtka kabilar mavjud. Bular ichida qoraqurt o'ta zaharli o'rgimchaksimonlar turiga kiradi.
Cho’l mintaqasining to’qayzorlarida chiyabo’ri, tulki, bo’rilar, to’qay mushugi, to’ng’iz yashaydi. Qushlardan qirg’ovul, qarqara, birqozon, g’oz, o’rdak va boshqa qushlar yashaydi.
Test sinovi


1. O’zbekiston hududining 70% ini ishg’ol qilib paydo bo’lgn joining nomini belgilang.
a) cho’l b) tog’ c) adir d) yaylov


2. Okean sathidan 400 -500 m balandlikkacha bo’lgan joylarni o’z ichiga oladigan mintaqa nomini toping.
a) tog’ b) cho’l c) adir d) yaylov


3. Cho’l mintaqasi yoz faslida qanday iqlomga ega bo’ladi?
a) jazirama, issiq, sovuq
b) iliq, jazirama, quruq
c) mo’tadil
d) quruq, jazirama issiq, potensial bug’lanish


4. Cho’l mintaqasida qaysi faslda deyarli yomg’ir yog’maydi?
a) kuz b) bahor c) qish d) yoz


5. Cho’lda ba’zan uzunligi 6 – 7 metrga yetadigan o’simlikning nomini toping.
a) yirik juzg’un b) oq saksovul c) archa d) efedra


6. Cho’l mintaqasida eng ko’p tarqalgan tuproq qatorini ko’rsating.
a) bo’z tuproq b) taqirli tuproq
c) o’tloq va bo’z d) sho’rxok tuproqlar


7. Cho’lning butasimon daraxti – bu nima?
a) saksovul b) yirik juzg’un c) archa d) efedra


8. Cho’llardan eng yirik maydonli cho’l qaysi cho’l hisoblanadi?
a) Qizilqum b) Toshli cho’l c) Mirzacho’l d) Sho’rxok cho’l


9. Cho’lda chala butalardan qaysi buta eng ko’p tarqalgan?
a) qum akatsiyasi b) shuvoq c) qamish d) efedra


10. Qaysi cho’llar ekologik sharoiti toshli cho’llarga qaraganda yaxshiroq?
a) Lyossli cho’llar b) sho’rxok cho’llar
c) toshli cho’llar d) efemer cho’llar


Krossvord

	1. E				3.F		5. Q
2. E	F	E	D	R	A		I
	E				L		Z
	M				A		I
	E				N		L
	R				G		Q
		4.Q	O	R	A	Q	U	R	T
							m