Mavzu: davlat budjeti va fiskal siyosati reja

2. Davlat xarajatlari mul’tiplikatori.
Kiska muddatli davrda byudjet-solik siyosati davlat xarajatlari, solik va balanslashgan byudjet mul’tiplikatorlari samarasi ta`siri ostida bo`ladi.
ΔG ↑ → ΔE↑ (ΔEkΔC) → ↑ΔY(ΔY=ΔC x mg)
Davlat xarajatlarining ΔG mikdorga o`sishi rejalashtirgan xarajatlarining ΔE mikdorda o`sishiga va umumiy xarajatlarning egri chizik bo`yicha yukoriga surilishiga olib keladi. Bu vaziyatda yalpi ishlab chikarish xajmi (ΔY) mikdorida o`sadi.
olikka tortish xisobga olingan xoldagi xarajatlar mul’tiplikatori solikka tortish xisobga olinmagan xoldagi solik mul’tiplikatoridan ancha kichikrok mikdorga ega, chunki daromadlarga aylangan xarajatlarning bir kismi soliklarga chegirilib, muomaladan chikadi va mal’tiplikatsiya samarasini pasaytiradi. Bu ikkala formulani solishtirganda xam ko`zga tashlanadi. SHuningdek ochik iktisodiyotda oshgan daromadlarning bir kismi importga yo`naltirilishi okibatida muomaladan chikib ketishi tufayli mul’tiplikator samarasi yopik iktisodiyotga nisbatan pastdir.
Ochik iktisodiyotda davlat xarajatlari mul’tiplikator va muvozanatli ishlab chikarish xajmi kuyidagi tenglamalar sistemasini echib topiladi:
Y=C+I+G+Xn
C=a+b(1-t) x Y
Xn=g+m’Y
3. Solik mul’tiplikatori.
Muvozanatli daromadlar darajasiga soliklarni kamaytinish xam mul’tiplikativ ta`sir ko`rsatadi. Soliklar mikdorini ΔT ga kamaytirsak, tasarrufdagi daromad darajasi ΔT ga oshadi. Iste`mol xarajatlari mos tarzda ΔTx b (bu erda b-iste`molga chegaraviy moyillik) mikdorga oshadi va u rejalashtirilgan xarajatlar egri chizigini yukoriga siljitadi, milliy ishlab chikarish xajmini esa ΔU ga oshiradi.
Solik mul’tiplikatsiya samarasi davlat xarajatlari singari soliklarning bir marta o`zgarishi okibatida iste`molning bir necha bor o`zgarishiga boklik.
Bu erda: mt – yopik iktisodiyot uchun solik mul’tiplikatori.
To`lik solik funktsiyasi T=Ta+tY ko`rinishga ega.
Ta – avtonom soliklar (masalan, mulkka, erga soliklar).
To`lik solik funktsiyasini e`tiborga olsak, iste`mol funktsiyasi kuyidagi ko`rinishga ega bo`ladi: