Mavzu: davlat budjeti va fiskal siyosati reja

6.Byudjet takchilligi va ortikchaligi.
Davriy pasayish boskichida soliklar avtomatik pasayishi, davlat transfertlarining oshishi natijasida byudjet takchilligi kelib chikadi.
Davriy yuksalish boskichida soliklar avtomatik ko`payishi va davlat xarajatlarining kamayishi natijasida byudjet ortikchaligi paydo bo`ladi. Davlat xarajatlari o`zgarmas bo`lgan sharoitda xam byudjet takchilligi va ortikchaligi mavjud bo`lishi mumkin. Davriy takchillik va ortikchalik mikdorlari solik va byudjet funktsiyalari grafiklarining «tikligiga» boglik. Solik funktsiyasi T ning egilish burchagi chegaraviy solik stavkasi t ning mikdoriga boglik. t kancha yukori bo`lsa T chizigi shuncha tik bo`ladi. Davlat byudjetidan beriladigan transfertlar xajmi o`zgarishining daromadlar o`zgarishiga boglikligini xarakterlovchi γ koeffitsent kancha kichik bo`lsa, G chizigi xam shuncha tik bo`ladi. Demak daromad oshgani sari byudjetga solik to`lovlari oshaveradi, byudjetdan transfert to`lovlari esa kamayadi.
Davlat xarajatlari daromadga boglik bo`lmagan o`zgarmas mikdor bo`lganda t kanchalik katta bo`lsa T chizigi shuncha tik va ikttisodiyotning o`rnatilgan barkarorligi darajasi xam shunchalik yukori bo`ladi. Ammo iktisodiy o`sishning ta`minlash vazifasi T va G chiziklarini yotikrok bo`lishini takozo etadi.
O`rnatilgan barkarorlashtirgichlar muvozanatli YAMM xajmini , uning potentsial xajmi darajasi atrofida tebranishi sababini to`lik tugatmaydi va ishlab chikarishning xar kanday darajasida mavjud bo`lishi mumkin.
7. Byudjet ortikchaligini chegirib olish va byudjet kamomadini moliyalashtirish usullari.
 
Davlat byudjdeti kamomadini moliyalashtirish usullari:
1. Pul-kredit emissiyasi;
2. Davlat zayomlarini chikarish;
3. Davlat byudjetiga solik tushumlarini ko`paytirish.
Davlat byudjeti kamomadi pul chikarish orkali koplanganda muomalada pul massasini ko`paytirish inflyatsiyaga olib keladi.
Inflyatsiya darajasi oshganda Oliver-Tanzi samarasi paydo bo`ladi. YA`ni, solik to`lovchilar tomonidan davlatga to`laydigan soliklar to`lovini atayin kechiktirish xollari yuzaga keladi. Bu esa davlat byudjeti kamomadi oshishiga olib keladi. Byudjet takchilligi tufayli davlat xususiy ishlab chikaruvchilardan tovarlar va xizmatlar sotib olsa-yu, lekin ular to`lovlarni kechiktirsa, xususiy ishlab chikaruvchilar o`z maxsulotlari narxlarini oldindan oshirib ko`yishadi. Bu esa inflyatsiyaning oshishiga olib keladi.
Agar davlat byudjeti takchilligi davlat zayomlarini chikarish orkali moliyalashtirilsa, ular sotilishi natijasida pulga talab oshadi. Bu esa o`z navbatida foiz stavkasini ko`tarilishiga olib kelishi mumkin. Okibatda investitsiya xarajatlari,sof eksport xajmi va kisman iste`mol xarajatlari kamayadi. Pirovardida sikib chikarish samarasi ro`y beradi va u fiskal siyosatning ragbatlantiruvchi samarasini zaiflashtirib ko`yadi.
Byudjet takchilligini moliyalashtirishning bu usuli noinflyatsion usul xisoblansada inflyatsiya xavfini ma`lum muddatga kechiktiradi xolos. CHunki muddati etgan zayomlarni sotib olish bilan davlat muomaladagi pul massasini ko`paytiradi. Bu esa o`z navbatida, baxolar darajasining ko`tarishiga sabab bo`ladi. Solik tushumlarini ko`paytirish byudjet takchilligini moliyalashtirishning uchinchi yo`li bo`lib, u uzok muddat talab etadigan solik isloxati o`tkazilishini talab etadi. Bu isloxotlar solik bazasini kengaytirish, solik stavkalarini kamaytirish, solik yukini ishlab chikaruvchilardan ko`prok mulk egalari va mulkdan foydalanuvchilar zimmasiga o`tkazish orkali soliklar tushumini ko`paytirishni ko`zda tutadi.
Byudjet ortikchaligini kamaytirish usullariga muomaladagi pul mablaglarini olib ko`yish va davlat karzlarini to`lash kiradi.
Davlat karzlarini to`lash nominal daromadlar va muomaladagi pul massasini oshirib, baxolar darajasining yanada oshishiga olib kelishi mumkin. SHu tufayli byudjetdagi ortikcha mablaglarni muzlatib ko`yish byudjet kamomadini pasaytirishning nisbatan noinflyatsion usulidir.