Мавзу: G‘altakning induktivligini, to‘la kuchlanish va tok orasidagi faza siljishini hamda muhitning magnit singdiruvchanligini aniqlash

5– TAJRIBA ISHI
Mavzu: Маlyus qonuni
Ishning maqsadi: Yorug`lik qutblanishini o`rganish va Malyus qonunini tekshirish.
Kerakli jihozlar: optik taglik, yorug`lik manbai, polyarizator (yoki to`qimachilik ipidan doir shaklida yasalgan) va analizator, yorug`likni qayt qiluvchi qurilma va mikroampermetr.
NAZARIYQISM
Yorug`lik elektromagnit to`lqin bo`lib, u ikkita o`zaro perpendikulyar tebranishlarning yig`indisidan iborat, ya’ni elektr va Nmagnit maydon kuchlanganlik vektorlarining tebranishidan hosil bo`ladi. Nurlanayotgan har bir yorug`lik manbai: quyosh, cho`qlanma lampa va h.k. ixtiyoriy yo`nalishda ya’ni turli tebranishlar tekisligi bo`yicha yorug`lik to`lqinlarini chiqaruvchi milliardlab molekulyalardan tashkil topgan. Bunday yorug`lik qutblanmagan bo`lib, unga tabiiyyorug‘likdeyiladi (1.a-rasm). Elektr tebranishlari faqat bir tekislikda yuz beradigan yorug`likka yassi qugblangan yoruglik deb aitiladi (1.6-rasm) va u tekislik tebranishlar tekisligi deyiladi. Unga perpsndikulyar bo`lgan vektorining tebranishlar tekisligi esa qutblanish tekisligi deb aytiladi.


1-rasm

QURILMANING TAVSIFI
Turmalin plastinkasiga tushayotgan tabiiy nur undan o`tgandan so`ng plastinkaning optik o`qi bo`ylab to`la qutblangan bo`ladi. Shuning uchun tabiiy nurni yassi qutblangan yorug`likka aylantiruvchi qurilma (turmalin platinkasi) ga polyarizator deb aytiladi.Yorug`likning qutblanganlik darajasini tekshirish uchun ham polyarizatorlardan foydaniladi. Bu o`rinda ular analizatorlar deb ataladi.
Ikkita polyarizator olib (2-rasm) ularning biri R-polyarizatorga tabiiy nurni tushursak u yorug‘likni yassi qutblaydi (uning intensivligi I<sub>0</sub>). Yassi qutblangan yorug‘lik yo`liga A analizatorni shunday qo`yamizki, uning O<sub>1</sub>O<sub>1</sub>opgik o`qi P - polyarizatorning OO‘o`qi bilan φburchak hosil qilsin. Malyus qonuniga asosan analizatordan o`tadigan Iyorug`lik intensivligi polyarizatordan o`tadigan yorug`lik intensivligining polyarizator va analizator tebranish tekisliklari orasidagn burchak kosinusi kvadrati ko`paytmasiga teng:
I = I₀ cos²_

Bizgama’lumki,

BundaItabiiy.polarizatorgatushayotgan tabiiy yorug`likningintensivligi.U paytdapolyarizatorvaanlizator orqali o`tayotganyorug`lik intensivligi
I=0,5I<sub>tab</sub>cos<sup>2</sup>φ (2)
ifoda Malyus qonunining matematik ifodasidir. Analizatordan o`tadigan yorug`likning intensivligi φ=o (polyarizator va analizatorning optik o`qlari o`zaro parallel bo`lgan holat)bo`lganda maksimalda qiymatga (I <sub>max</sub>) erishadi. φ=90 (ya’ni, bu o`qlar o`zaro perpendikulyar) bo`lganda yorug`lik intensivligi (I<sub>min</sub>) nolga teng bo`ladi. Demak, analizatordan yorug‘lik o`tmaydi. Boshqa hollarda esa intensivlik φ- burchak kattaligiga bog`liq ravishda o`zgarib uning qiymati (1) ifoda yordamida aniqlanadi. Polyarizatorni tushayotgan nur yo`nalishi atrofida 0⁰dan 90⁰gacha aylantirganimizda yorug`lik intensivligi I<sub>max</sub> dan I<sub>min</sub>gacha o`zgaradi.
U paytda yorug`likning qutblanish darajasini quyidagi ifoda bilan hisoblash mumkin:

Tajriba 3-rasmda ko`rsatilgan qurilmada olib boriladi. Bu yerda 1-tabiiy yorug`likmanbay, 2-polyarizator, 3-analizator, 4-fotoqaydqilgich (fotoelement) va 5-mikroampermetr.

3-rasm