Mavzu: Ijtimoiy sohalar moliyasi

 
 

---

2. Ijtimoiy soxalarni moliyalashtirish manbalari
 
Mamlakatimiz mustaqil taraqqiyot yuulidan bozor munosabatlariga bosqichma – bosqich utib 
borar ekan, bunday sharoitda aholini ijtmoiy ximoyalash dolzaarb masalalardan biri bulib qolmoqda. 
Prezidentimiz takidlaganidek islohat muqarrarligining g’oyat muhim sharti bulmish aholini ijtimoiy 
ximoya kilish amalgam oshirayotgan ishlarimizning asosidir. Moliya jamiyat tarakkiyotining obektiv 
va subektiv shart – sharoitlarning rivojlanishga kumaklashadi. Uning tasiri sanoatda , kishlok 
xoo’jaligida va xalk xo’jaligining boshka tarmoklarida usish suratini kuchaytirishga va 
texnologiyalarning yangilanishiga turtki berish va korxonalar , iktisodiyotning yangi tarmoklari va 
kuyi tarmoklari kurilishida bevosita katnashish orkali amalgam oshadi. Moliya ilmiy izlanishlarni olib 
borish va ularning natijalarini ishlab chikarishga joriy etish uchun zamin yaratadi. U jamiyatning 
asosiy ishlab chikaruvchi kuchining ishchilarini shakillantirishda va sifatiy uzgarishlarida ishtirok 
etadi. Bunday ishtirok kadirlar tayorlash jarayoning amal qilishini va mukamallashtirib borilishini, 
ishchilarning ijtimoiy, tibbiy va nafaqa bilan taminlanishini moliyaviy taminlash. Moliya ishlab 
chikarish kuchlarining rivojlanishining tezlashishiga, ijtimoiy ishlab chiqarish tartibining uzgarishiga, 
uning konsentratsiyalashning kuchayishiga va sarmoyalrning markazlashtirishga tasir etadi. Ishchi 
kuchi yangi xolatga kiradi: uning malakasi, tarkibi, extiyoji ozgaradi. Ishlab chikarish soxasidagi va 
uning mutaxasislar bilan taminlanishdagi bu uzgarishlar moliyaning ishlab chikarish kuchlari 
tomonidan shunday darajaga erishishiga kumaklashishini bildiradi, bunda insonning iktisodiy – 
ijtimoiy xayotining ijtimoiy shakillarining boshka tashkiliy kurinishlariga utishi anikdir. Bunday 
o’tishga moddiy zaminni tayorlash bilan birga moliya ijtimoiy takkiyot subektiv omillarining etilishini 
taminlaydi. Birinchi urinda bu tasir jamiyatning yangi xolatga utishini amalga oshrishga va erishilgan 
natijalarni saklashga karatilgan kuchlar uzligini anglashining va uyg’unlashining ortishida uz aksini 
topadi. Bu asosan soliq tizimining demokratiyalash soxasida , byudjet xarajatlarini ixchamlashtirishda 
, ijtimoiy va tibbiy sug’irtaning rivojlanishida nafaka bilan taminlashida va xokazolarda talabalarni 
ishlab chikish va amalaga oshrish jarayonida ruy beradi. Mos keluvchi moliyaviy shakillarni urnatish 
uchun kurash kuchlarini uyg’unlashgtiradi va ularning xarakatini ijtmoiy xayotining yangi tashkiliy 
shakillariga yunaltiradi. Moliya yangi siyosiy xarakatlar va firqa (partiya) larning vujudga kelishiga 
zamin yaratadi , ularning ijtimoiy xayotda , mamlakatning ijtimoiy tarakkiyotini islox kilishda 
samarali katnashishni taminlaydi. Xar bir firkaga moliyviy baza kerak, negaki firqa o’zining tashkiliy 
birligini mustaxkamlash , o’zining dasturiy karashlarining xar xil ijtmoiy guruxlar va ijtmoiy 
xarakatlar o’rtasida keng yoyilishi maksadida daromadlar va xarajatlar tizimini kullaydi. Jamiyat 
tarakkiyotining obektiv va subektiv omillarini tayorlashdan tashkari moliya rivojlanish jarayonini 
tezlashtiruvchi ziddiyatlarining (iktisodiy , ijtimoiy va siyosiy) keskinlashishida muxim rol o’ynaydi. 
Ijtimoiy xayotning xamma soxalarida progressiv xodisalarning vujudga kelishi va rivojalnishiga 
obektiv tasir ko’rsatib, moliya iktisodiyot va davlat tashkiliy tarkiblarning tuliq avtamatik ravishda 
islox kilishni yoki nobut bo’lishini xokimiyatning boshka ijtimoiy kuchlariga yoki firkalariga utishini 
taminlaydi. Ana shu asosida yangi ziddiyatlar vujudga keladi va eskilari keskinlashadi. Ijtmoiy 
tarakkiyot – bu ijtimoiy xayotni radikal kayta tuzishga karatilgan siyosiy, iktisodiy va ijtimoiy 
tadbirlarning malum yig’indisi va yanada mukammal ijtimoiy – iktisodiy tizim tomonidan 
g’alabaning mustaxkamlanishidir. Ijtimoiy tarakkiyot davridagi iktisodiy uzgarishlarning muxim 
elimenti sifatida xokimiyat tepasiga kelgan siyosi kuchlar foliyatining moliyaviy dastur xisoblanadi. 
Bu moliyaviy dastur yangi siyosiy ustqurtmaning mustaxkam moliyaviy negizini yaratishga 
qaratilaganki , bu negiz nafakat shakillantirilayotgan davlat tuzilishining amal kilishini , balki 
xokimiyat tepasiga kelgan siyosiy kuchlarning ijtimoiy xayotining barcha soxalaridagi ijtimoiy 
tarakkiyot tadbirlarni moliyalashni taminlaydi. Ijtimoiy tarakkiyotning moliyaviy dasturi mamlakat 
xayotining iktisodiy asosini radikal kayta kurishni taminlash kerak. Buning uchun dasturda moliya 
soxasidagi shunday uzgarishlarni etiborga olish zarurki, ular progressiv iktisodiy shakillarning, ilg’or 
ukladlarining tezkor rivojlanishini, ishlab chikarish munosabatlarining yangi extiyojlarga karama – 
karshi , samarasiz elementlarning yukolib ketishiga turtki beradigan moliyaviy iqilimning
shakillanishiga imkoniyat yarata olsin. Mazkur dastur jamiyat xayotiniu tubdan kayta ko’rishga uz 
ulishini ko’shish istagini bildirgan jamiyat xamma katlamlarining erkin va maxsuldor rivojlanishini 

---

taminlash borasida jamiyat ijtimoiy tuzilishini kayta tashkil etishga karatilgan ijtimoiy tarakkiyot 
moliyaviy dasturining mazmuni uning moxiyati , ijtimoiy tarakkiyotning tarixiy turi , ijtimoiy 
tarakkiyotning utish davridagi iktisodiy uzgarishlar tizimida moliyaviy tadbirlarning muxim o’rni 
bilan belgilanadi. Jamiyat xayotining moliyaviy tomini g’alaba kozongan ijtimoiy tarakkiyot kuchlar 
ko’lida , ijtimoiy xayotning barcha soxalaridagi tub uzgarishlarning kuchli dastagi ( rechagi ) 
xisoblanadi. Bunda dasturning bazi koidalari boshlang’ich moliyaviy - iktisodiy shart- shroitlariga, 
ijtimoiy tarakkiyot amaalga oshrilayotgan muayan moliyaviy vaziyatga ( moliyaviy tanglik ( kirzis ), 
eski siyosiy rejim moliyaviy xolatning nisbatan makbulligi va boshqalar ) bog’lik xolda uzgartiriladi. 
Ijtimoiy tarakkiyotning moliyaviy dasturi moliya taizimini katiy demokratiyalashga karatilagan. 
Ijtimoiy tarakkiyotning kechishida solik siyosati va davlat byudjeti xarajatlarida global uzgarishlar 
kuzda tutiladi, maxalliy byudjetlarning mustaxkamlanishi va rivojlanishi, davlat krediti soxasida 
munosabatlarning tartiblanishi, davlat korxonalari moliyasining demokratiyalanishi yuzberadi ; mol-
mulk sug’irta tizimi barcha xalq xo’jaligi tarmoklari va mulk shakillariga oid xo’jalik tashkilotlari 
talblariga xizmat ko’rsatishga karatiladi , mexantkashlar manfaati yulida ijtimoiy va pensiya sug’irtasi 
tizimi rivojlanadi. Solik siyosati jamiyatning badavlat katlamlari daramodlarning shakillanishida 
sug’irta tizimi orkali ijtimoiy ximoya kilish usullari ko’prok katnashishini va axolining nochor 
guruxlariga malum imtiyoz (yingillik ) lar berishini taminlash borasida kayta ko’rib chikiladi.
Muntazam solik tushimlarinig etishmovchligi xolollarida favkulotda soliklarni kullash mumkin.