Mavzu: Inson va biosfera Reja

Inson va biosfera orasidagi munosabatlar.
Kishilik jamiyatining tabiatga nisbatan tubdan oʻzgartiruvchi ta'siri muqarrar hisoblanadi. Aholi sonining o'sishi, biosferada mavjud bo'lgan moddalar va energiyadan xoʻjalik maqsadlarida foydalanishning tobora ortib borishi, undagi aloqa va bog'liqlik umumiy tuzilmasini qayta qurish natijasida jamiyatning biosferaga ta'siri muntazam ravishda kuchayib bormoqda.
Biosferaga insonlar tasiri. Inson faoliyati sayyoraning qiyofasini tobora kuchliroq oʻzgartirmoqda. Aholi sonining ortishi bilan insonning tabiatga nisbatan bo'lgan ta'sirining kuchayishi bir vaqtda sodir bo'lmoqda. Agar XVIII asr boshlarida Yer aholisi taxminan 600 mln kishidan iborat boʻlgan bo'lsa, hozirgi paytda u 7.5 mlrd dan oshib ketdi. Insonning biosferaga ta'sir qilish usullari. Jamiyat va tabiatning o'zaro hamkorligi, tabiatdagi modda va energiyadan foydalanish, ko'p sonli turlarning yo'qolishi, tabiiy tizimlarning va butun boshli landshaftlarning keskin oʻzgarishi, ko'p miqdordagi chiqindilarni atrof-muhitga chiqarib tashlanishi bilan namoyon boʻladi. Ishlab chiqarish korxonalardan chiqayotgan gazlar biosferaga tarqalishi va dengizlar qurishi bu tabiyatgan katta tasir qilmoqda. Masalan Orol dengizi qurishi natijasida atmosferga dengiz ostidagi tuzlar shamollar natijasida kotarilmoqda. Odamlar hastaligini oshirmoqda ekinlar sho'rlash natijasida qurib qolmoqda, yerlar sho'rlashib unimdorlik yoqolmoqda. Tarixiy taraqqiyot davomida insonlar Yerning moddiy jihatdan eng boy, qulay hududlariga ko'chib o'tgan va shu hududda mavjud bo'lgan tabiiy biogeotsenozni tubdan o'zgartirgan, shaharlar barpo etgan, sanoat obyektlarini va qishloq xo'jaligi maydonlarini yaratgan. Bu bilan ular ekotizimning qashshoqlashishi, yuzaga kelgan tabiiy majmualarning buzilishi va tirik organizmlar yashaydigan muhitlarining oʻzgarishiga sabab boʻlgan. Biosferaga buzilish sabablari Inson faoliyati natijasida suv, havo, tuproq ishlab chiqarish chiqindilari bilan ifloslanmoqda, oʻrmonlar kesib tashlanmoqda, yovvoyi hayvonlar qirilib ketmoqda, tabiiy biogeotsenozlar buzilmoqda. Buning natijasida biosferada moddalarning davriy aylanishi uzilib qolmoqda. Yerdagi ko'plab geokimyoviy jara-yon-larning kechishi o'zgarmoqda. Biosfera ekotizimida atrof-muhitni radioaktiv yog'inlar, ishlab chiqarishning gazsimon chiqindilari, yoqilg'i mahsulotlari, turli-tuman kimyoviy moddalar bilan ifloslanishi natijasida keskin ziddiyatli vaziyat yuzaga keldi. Sun'iy organik moddalar (masalan, polietilen, plastmassa buyumlar)ning ko'pchiligini, hatto zamburug'lar va bakteriyalar yordamida 171biogen tarzda qayta ishlab bo'lmaydi. Chunki ular biologik almashinuvga jalb etilmaydi, balki biosferada to'planadi.
Inson va biosfera orasidagi munosabatlar, insonlar va tabiiy dunyo (biosfera) o'rtasidagi o'zgaruvchan va kuchli aloqalarni ifodalaydi. Bu munosabatlar insonlar uchun hayotni o'z ichiga oladigan, resurslardan foydalanish va atrof muhitni o'zgartirish imkoniyatlarini ifodalaydi. Ammo bu munosabatlar o'zgaruvchan bo'lishi, hayotni yo'qotish, ekosistemalarni tahqiq qilish va tabiiy muhitni himoya qilish maqsadida keng tarqalgan masalalarni ham o'z ichiga oladi. Quyidagi muhim munosabatlar inson va biosfera orasida voqealar va muddatlar bo'yicha tushunilishi lozim:
1. Tabiiy resurslarni iste'mol qilish: Insonlar tabiiy resurslardan, masalan, suv, go'sht, oqim, odam qurilish materiallari, energiya manbalari va boshqa resurslardan foydalanadilar. Bu resurslarni o'z vaqtida iste'mol qilish va ularni mustahkam saqlash muhimdir. Insonlar tabiiy resurslarni har xil o'sishlardan xalos etish, saqlash va ularni qadrlash bo'yicha tadbirlar olib boradilar.
2. Atrof muhitning saqlanishi: Insonlar atrof muhitni yaxshi saqlash, tabiatni o'zgartirishsiz yaxshi saqlash, atrof muhitni yopish, oqullatish, suv boyitish va havoni pastlashtirish bilan shug'ullanadilar. Atrof muhitning saqlanishi, biologik tuzilmalarni saqlash va ekosistemalarni boshqarishning muhim qismidir.
3. Biologik diversitetni himoya qilish: Insonlar biologik diversitetni himoya qilish va uning mustahkamligini ta'minlash uchun ko'plab faoliyatlar ko'rsatadilar. Tabiiy reservatlar, ekologik parklar va biosfera himoyalash rezervatlari yaratish, yutuqlarni himoya qilish va biologik diversitetni oshirishning qo'shimcha vositalari qo'shiladi.
4. Kichik boyliklar va yuqori ichki tozalik: Insonlar atrof muhitni saqlash, ichki tozalikni ta'minlash va boyliklar, dengizlar va oqulganlar kabi ekosistemalarni o'zgartirishsiz saqlash uchun samarali tashrihlar va boshqarishlar qo'lidagi faoliyatlar ko'rsatadilar.
5. Biologik tuzilmalar va ekosistemalarni boshqarish: Insonlar tabiiy ekosistemalarni o'zgartirishsiz boshqarish, tuzatish va qutqarish uchun texnik vositalarni, boshqarish usullarini va tadqiqotlar olib boradilar.
6. Ozon qotishmasi va atrof muhitning muhim qismi: Insonlar ozon qotishmasini o'zgartirish va ozon qoplashini kamaytirish maqsadida qo'shimcha harakatlarni amalga oshiradilar.