Mavzu: investitsiyalarni moliyalashtirishning lizing mexanizmi

Birinchi bosqich – loyihaning texnik tahlili. Bu bosqichda quyidagi savolga javob berish zarur: loyiha o`zining boshlang`ich smeta harajatlariga mos holda amalga oshirilmoqdami? Loyihaviy moliyalashtirishda qarzdorlar tajribali ekspert- injenerlarning (bu ko`p hollarda maxsus savollarda tavsiyalar beruvchi mustaqil maslahatchilar) tavsiyasiga amal qiladi. Bunday ekspertlarning xulosasi texnik hisobot shaklida tavsiya etilishi va quyidagi holatlarni o`zida qamrab olishi mumkin: zarur investitsiya miqdorini; kelgusidagi zarur investitsiyalarni (ko`zda tutilmagan harajatlarni va favqulotdagi zararlarni qo`shgan holda); loyihaning qaytimi uchun
zarur vaqt; zararsizlik nuqtasi; elektr energiya, suv va boshqa harajatlar qiymati; loyihada ishlash uchun xodimlarni o`qitish imkoniyati; loyiha mahsulotini sotish bozorining mavjudligi.
Ikkinchi bosqich – bu iqtisodiy va moliyaviy tahlil. Loyihalarning iqtisodiy va moliyaviy tahlili jarayonida loyiha barcha olingan kreditlar bo`yicha o`z vaqtida hisob kitoblar uchun yetarlicha foydaga ega bo`ladimi? degan savolga javob olish zarurdir.

16.1 – jadval Investitsiya loyihalarining moliyalashtirish manbalari tarkibi¹¹⁰

Guruhi	Turi	Manblarning guruhdagi tashkiliy tarkibi
Davlat mablag`lari (resurslari)	O`zlik	davlat byudjeti
		mahalliy byudjetlar
		byudjetdan tashqari fondlar
	Jalb qilingan	davlat kredit tizimi
		davlat sug`urta tizimi
	Qarz	davlat qarzdorligi (davlat zayemlari, tashqi qarzlar, xorijiy kreditlar va boshqa shu kabilar)
Korxonalar mablag`lari (resurslari)	O`zlik	korxonaning o`z investitsion resurslari
	Jalb qilingan	badallar, hayriyalar, aksiyalar chiqarish, aksiyalarning qo`shimcha emissiyasi
		rezidentlar-investitsiya kompaniyalari investitsiya resurslari, jumladan, payli investitsion fondlar
		rezidentlar-sug`urta kompaniyalari investitsiya resurslari
		rezidentlar-nodavlat nafaqa fondlari investitsiya resurslari
	Qarz	bank va tijorat kreditlari hamda byudjet kreditlari va maqsadli kreditlar
		chet ellik investorlar investitsiya resurslari, jumladan, tijorat banklari, xalqaro moliyaviy institutlar, institutsional investorlar, xorijiy korxonalar

Loyihaning iqtisodiy samaradorligini aniqlashning asosi bo`lib sof pul oqimini tahlili hisoblanadi. Sof pul oqimi o`z tarkibiga quyidagilarni qamrab oladi: loyiha egalarining aksioner kapitaliga dastlabki investitsiya qo`yilmalarini va kreditorlarning qarz mablag`larini; olingan foydani; sarf harajatlarni. Kreditorlar loyihaning iqtisodiy sezgirligini jahon amaliyotida keng qo`llaniladigan sof qoplash koeffitsiyenti (NPV Coerage Ratio) va umumiy qoplash koeffitsiyenti (Annual Coerage Ratio) kabi

¹¹⁰ Эргашева Ш.. Узоқов А. Инвестицияларни ташкил этиш ва молиялаштириш. Ўқув қўлланма. – Т.: ―Iqtisod- moliya‖, 2008 йил
ko`rsatkichlar orqali aniqlashlari mumkin. Loyihalarni moliyalashtirishning uchinchi va tO`rtinchi bosqichlarida homiylarni faoliyatini, risklarni va ularni taqsimlanishini tahlil etadi. Bu bosqichda kreditorlar rahbarlarning faoliyatini va ularning imidjini, loyiha ishtirokchilari uchun risklarning to`g`ri taqsimotini o`rganadi.
Davlatning investitsion resurslariga turli soliqlar va majburiy yig`imlardan tashkil topgan soliqli daromadlari soliqsiz daromadlarining bir qismi, xususiy investitsion resurslarga iqtisodiyotning turli sohalarida faoliyat yurituvchi xo`jalik sub‘ektlarining turli fondlarda jamlangan mablag`lari va jismoniy shaxslarning mablag`lari kiradi. Xorijiy investitsion resurslarga chet el davlatlari, korxolari, xalqaro miliyaviy institutlar mablag`lari kiradi. Ularning barchasi investitsion faoliyatni moliyaviy ta‘minlash manbalari bo`lib hisoblanadi
Investitsiya loyihalarini moliyalashtirish ishlab chiqarishni tashkil etish jihatlarini o`zgartirib, iqtisodiy rivojlanishni xorijiy investitsiyani jalb etish orqali olib boradi. Bunday moliyalashtirish mulkchilikning turli shakllariga mansub xo`jalik yurituvchi sub‘ektlar faoliyatini yanada samarali bo`lishiga yordamlashadi, xo`jalik amaliyotida asta-sekin bosqichma-bosqich iqtisodiy o`sishni kengaytirishga, xorijiy investitsiyalarni jalb qilish imkoniyatini oshiradi, takror ishlab chiqarishni har tomonlama jadallashtirishga imkon beradi, xususiy sektorni investitsiyalash imkoniyatlarini kengaytirishga xizmat qiladi.