Мавзу: “Касбий билимлар асосида кўникмаларни шакллантиришнинг психологик жихатлари

Natijalar tahlili
Kasbiy faoliyat motivlari orasidan 4 asosiy guruhni ajratsa bo‘ladi:

1. 
   O‘z mehnatining motivlari, odam uchun mehnat jarayonining muhimligini bildiradi.
   
2. 
   Mehnatining ijtimoiy ahamiyati motivlari jamiyat tomonidan talab qilinayotgan kasbni tanlashga bog‘liqligi haqida guvohlik qiladi.
   
3. 
   O‘zini shaxs sifatida tasdiqlash, kasbni tanlashda o‘zining qobiliyatini mehnatda amalga oshirish imkoniyatini ko‘rsatadi.
   
4. 
   Kasbiy mohirlik motivlari mehnatda yaxshiroq natijaga erishishni ko‘rsatadi. Javob varaqasini to‘ldirgandan so‘ng har bir ustunchalardagi doirachalar yig‘indisi hisoblanadi. Avval har bir 4 ta guruhlarning absolyut ballar yig‘indisi topiladi. Buning uchun xar bir ustunlarning alohida yig‘indisi topiladi: 1.1, 1,2, 1.3, 1A, 1.5, 1.6, 2,1, 2.b va hokazo.
   

Biroq, turli xil motivlar guruhida miqdorlar bir xilda ajratilmaydi. Ularni ballarning absolyut yig‘indisini solishtirish uchun 1 va 2 guruhni ikkiga; 3 va 4 ni uchga ko‘paytirish lozim. Topilgan yig‘indi bir xil ballar “og‘irligiga” ega bo‘lib, bir — biri bilan solishtirish mumkin. Ballarning eng katta miqdori dominant (ustun keluvchi) motivga mosdir.
JADVAL VARAQASI
Familiyasi, Ismi_________________________________
Maktab №_________ Sinf ________ o‘tkazilgan sana_______

a a 13 a	1.1	1.2 4 b 5 v 13 b	1.3 9 v 13 v 15 v	1.4 10 b a b	1.5 7 a b v	1.6 8 b 11 a 14 v
2.1 1 b 3 a 16 a		2.2 4 v 6 a 16 b	2.3 9 a 16 v 18 a	2.4 10 v 12 b 17 a	2.5 7 b b b	2.6 8 v v v
3.1		3.2	3.3	3.4
11v 2v 3b		5a 6b 11b	7v 12a 19b	8a 19v 20a
4.1 2b 3v 1v		4.2 4a 5b 6v	4.3 9b 12v 20v	4.4 10a 19a 20b

Differensial-diagnostik so‘rov va uni qo‘llash usullari
O‘quvchilarni hunar ta’limiga munosabati ularning shu tanlagan kasblari faoliyatining har xil turlariga nisbatan bo‘lgan oldindan shakllangan moyilliklari va qiziqishlariga mos kelishiga juda kuchli bog‘iliq bo‘ladi.
Proforiyentatsiya masalalari bilan uzoq yillar shug‘ullangan yetakchi psixolog olim Ye. A. Klimov kasblarining bob asosiy tipini farqlaydi:

• 
  odam-tabiat (qishloq xo‘jaligi, biologiya, zologiya, geologiya va sh.i)
  
• 
  odam-texnika (mashinasozlik)
  
• 
  odam-odam (maishiy xizmat soxasi, savdo, maorif va boshqalar)
  
• 
  odam-belgilar sistemasi (operatorlik tipidagi kasblar, transportchilik va boshqalar)
  
• 
  odam-badiiy obraz (artislik, tasviriy san’at va boshqa)
  
• 
  o‘quvchi faoliyatining u yoki shunga bog‘liq holda kasbga yo‘nalishi bu turini ma’qul ko‘rishni ???vaganligini??? aniqlash uchun Ye.A.Klimos Diffrentsial-diagnostik so‘roq (DDS)ni ishlab chiqqan. Ushbu metodika maktablarda, maktablararo o‘quv ishlab chiqarish kombinatlarida keng qo‘llanilgan. Bundan ayniqsa guruhlarga o‘quvchilarni tanlab olishda, ya’ni mehnat ta’limining boshlanish bosqichlarida (qachonki xal kasbni o‘zgartirish mumkin bo‘lgan davrlarda) qo‘llash yanada maqsadga muvofiq bo‘lgan uslubiyatdir.
  

Bu uslubiyat qulay, ixcham va uni bajarish, natijalarni qayta ishlash o‘quvchilardan va tadqiqotchidan katta qiyinchilik va ko‘p vaqt talab qilmaydi. O‘quvchilar so‘roq varaqasida keltirilgan takliflardan birini tanlashi kerak. Tasdiqlar quyidagilardan iborat.
“Men ma’qul ko‘raman” Differentsial-diagnostik so‘roq.
Agar sizga taklif etilgan ikki imkoniyatdan faqat birinigina tanlashingizga (ularning har ikkalasining yoqish yoki yoqmasligidan qat’iy nazar) to‘g‘ri kelgudek bo‘lsa, siz qaysi birini ma’qul ko‘rgan bo‘lardingiz?
1. a. Xayvonlarga qarash ularni boqish,

1. 
   b. Mashina, priborlarga xizmat qilish (ularni kuzatib turish, qayd qilish).
   
2. 
   a. Bemor kishilarga yordam berish, parvarish qilish,
   

2. 
   b. Jadvallar, sxemalar, hisoblash mashinalari uchun dasturlar tuzish.
   
3. 
   a. Kitob bezaklari, plakatlar, badiiy otkritkalar, gramplastikalar sifatini kuzatib borish,
   

3. 
   b. O‘simliklarning xolatini o‘sishini kuzatish.
   
4. 
   a. Materiallarni (yog‘och, gazlama, metall, plastmasa va x.k.) qayta ishlash,
   

4. 
   b. Mahsulotlarni iste’molchilarga yetkazish (reklama qilish, sotish).
   
5. 
   a. Imiy ommabop kitob, maqolalarni muhokama qilish,
   

5. 
   b. Badiiy kitoblarni (p’esa, konsertlarni) muxokama qilish.
   
6. 
   a. Biron-bir zotli (porodali) kichik xayvonni boqish, parvarish qilish,
   

6. 
   b. O‘rtoqlaringiz (yoki o‘zingizdan kichik bolalar)ni biron-bir faoliyati, mehnat, o‘qish, sportni bajarish uchun shug‘ullanish.
   
7. 
   a. Rasm, tasvirlardan nusxalar ko‘chirish (yoki musiqa asboblarini sozlash, tuzatish),
   

7. 
   b. Biron-bir yuk tashuvchi (ko‘taruvchi vositalarni) kran, traktor, teplovoz va boshqalarni boshqarish.
   
8. 
   a. Odamlarga (ma’lum berish, xayotdan saboqlar) kerakli ma’lumotlarni berish, tushuntirish,
   

8. 
   b. Jadvallar, matnlar, rasmlardan xatolarni qidirib topish va tuzatish.
   
9. 
   a. Buyumlar, narsalar (qiyin texnika)ni, uy-joyni ta’mirlash, tuzatish,
   

9. 
   b. Jadvallar, matnlar, rasmlardan xatolarni qidirib topish va tuzatish.
   
10. 
    a. Xayvonlarni davolash,
    

10. 
    b. Hisob-kitob ishlarini bajarish.
    
11. 
    a. O‘simliklarni yangi navlarini yaratish,
    

11. 
    b. Sanoat mahsulotlari (mashinalar, kiyimlar, uy, oziq-ovqat mahsulotlari va sh.q)ning yangi turlarini loyihalashtirish, tuzish.
    
12. 
    a. Odamlar o‘rtasidagi nizo, janjallarni xal qilish (ishontirish, tushuntirish, rag‘batlantirish),
    

12. 
    b. Chizmalar, sxemalar, jadvallarni o‘rganish (tekshirish, aniqlash, tartibga keltirish).
    
13. 
    a. Badiiy xavaskorlik to‘garaklari ishlarini o‘rganish, kuzatish,
    

13. 
    b. Mikroblar hayotini o‘rganish, kuzatish.
    
14. 
    a. Tibbiyot uskunalarini, apparatlarini ishlatish, ularga xizmat qilish,
    

14. 
    b. Odamlarga yaralanganda shikastlanganda, kuyganda va sh.q. tibbiy yordami ko‘rsatish.
    
15. 
    a. Kuzatilayotgan xodisalar, voqealar, o‘lchanilayotgan ob’ektlar va boshqalar haqida aniq hisobotlar yozib borish.
    

15. 
    b. Voqealar (kuzatilayotgan yoki ular haqida o‘qigan)ni badiiy ifodalash.
    
16. 
    a. Kasalxonada laboratoriya analizlarini qilish,
    

16. 
    b. Bemorlarni qabul qilish, ularni tekshirish, ular bilan suhbatlashish va ularni davolashga yo‘llash.
    
17. 
    a. Xona devorlarini, detallar sirtini bo‘yash va bezash,
    

17. 
    b. Binolarni montaj qilish yoki mashina priborlarini yig‘ish.
    
18. 
    a. Tengdoshlaringiz yoki kichik yoshdagi bolalarni (teatr, muzeylarga) madaniy sayoxatlarini, ekskursiyalarini va sh. k. tashkil etish,
    

18. 
    b. Saxnada o‘ynash, konsertlarda ishtirok etish.
    
19. 
    a. Chizmalar bo‘yicha (detallarni, buyumlar, mashina kiymlari)ni tayyorlash, binolar qurish,
    

19. 
    b. Chizmachilik bilan shug‘ullanish, chizmalar, kartalardan nusxalar ko‘chirish.
    
20. 
    a. O‘simliklar kasalliklari va bog‘, o‘rmon zararkunandalariga qarshi kurashish, 20. b. Klavishli mashinalarda (yozuv mashinasi, teletayp va boshqalar) ishlash.
    

Sinaluvchilarga (o‘quvchilarga) quyidagicha javob varaqasi tarqatiladi va ularga u yoki bu savolning tegishli javobi, harfi to‘g‘risiga “ + “ belgisini qo‘yib javob berishlari lozim.