Mavzu: lqtisodiy tahlilda balansli bog'lanish, zanjirli bog'lanish usullari. Iqtisodiy tahlil metodi

Narx siyosatining maqsadlar tizimlari bilan bog‘liqligi
Xavfsizlik Daromad 
Mustaqillik 
Xarajatlar Tushum 
Pul oqimi 
Ishlab chiqarish quvvati 
Xarid hajmi 
Narx 
Distribyutorlik ulushi 
Bozor ulushi 
Bozor hajmi 
Narx o‘zgarishlar
Chegirma darajasi 
Brutto narx 
Doimiy xaridorlar soni 
Yangi xaridorlar soni 
Xaridlar chastotasi 
Kutilgan narx 
Narxdan qoniqish 
Xaridorlar bog‘lanishi 
Narx imiji 
Narx qabul qilinishi 
Narxga ishonch 

Shunday qilib, maqsadlar piramidasi ko‘pgina maqsadlardan va kichkina maqsadlardan (ayniqsa ko‘pchiligi qu‘yi qismda oylashgan) tashkil topgan to‘liq ko‘rinishni keltirish qiyin. Shuning uchun ham biz yuqori va o‘rta maqsadlarni qarab chiqish bilanchegaralanamiz. Narx siyosatining yuqori maqsadlari tashkilotning daromadi, xavfsizligi, mustaqilligi hisoblanadi. Bunda vaziyatga qarab ahamiyati yuqori yoki past bo‘lgan va boshqa samaralarni to‘ldiradigan samaralar tanlovi haqida gap ketyapti.

Korxonaning foydasi sotish hajmiga o‘rtacha narx natijasida 
shakllanishi sababli narx siyosatining keyingi bosqichiga o‘tiladi. Raqobat bozorida korxonaning o‘rtacha narxlari raqobatchilar narxi bilan o‘zaro aloqada bo‘ladi. Raqobat strategiyasiga muvofiq korxonalar narx yetakchiligiga mustaqil erishadilar yoki raqobatchilar narxlariga moslashadilar. 

Narx siyosati tizimida markaziy aloqa mahsulotning sotish hajmiga tegishlidir. 

Mavzu: Raqobat darajasi ko'rsatkichlari va ularni aniqlovchi omillar.
Raqobat sharoitida bozor ulushini egallashda tovarlar narxining sotuv hajmiga ta’siri, xarajatlarning foydaga ta’siri yaqqol ko‘rinadi. Bunday sharoitda korxonaning asosiy vazifasi xaridorlrni o‘z tovariga jalb etish, doimiy mijozlar segmentini shakllantirish, yangi mijozlarni jalb etish, bozor ulushini ko‘paytirishga harakat qilish, xaridlar miqdori va qaytarilishini ko‘paytirishdan iborat. Marketologlar bunday sharoitda iste’molchilarni o‘rganib, qanday narxlar xaridlarning xarid qobilyatiga to‘g‘ri keladi, narxlarni tartibga solish orqali xaridorlarga ta’sir etish, jalb etishga harakat qilishlari kerak. Samarali narx siosatini bularning barchasini inobatga olmasdan yuritish mumkin emas. Xaridor xulq-atvoriga bog‘liq bo‘lgan narx modeliga odatda, quyidagi konstruksiyalar kiritiladi: narxdan vujudga keladigan xaridor holati (emotsiyasi), narxga qiziqish, narxni qabul qilish va tovarga nisbatan baholash, narxga tayyorlik, narxdan qoniqishva h.k. Bu alohida omillar o‘zaro juda bog‘liq bo‘lib, ularning har biri o‘ziga xos va ularni boshqarish mumkin. 

Bozorga borgan har qanday xaridor bir tovarni bir necha sotuvchidan uning narxini so‘rab tovarning o‘rtacha bahosini o‘zi uchun aniqlaydi. Narxning yuqori yoki pastligi albatta xaridor ruhiyatiga (tashqaridan ko‘rinmasada) ozmi, ko‘pmi ta’sir etadi. 

Mavsumiy tovarlarga, ma’naviy eskirgan tovarlarga chegirmalarning berilishi qisqa muddatda talabning oshishiga olib keladi. Xaridorga ijobiy ta’sir ko‘rsatib, uning xarid qilish haqidagi qaroriga oson ta’sir etadi. Firma do‘konlaridagi yuqori narxlar ba’zi xaridorlarni qoniqtirsa, boshqalarini do‘kondan tezroq chiqib ketishga undaydi. Shuning uchun bunday savdo markazlarida chegirmalar qo‘yilgan tovarlarning «mavjudligi» qo‘shimcha, sovg‘a sifatida bir buyumni qo‘shib sotilishi ham iste’molchida ijobiy kayfiyatni tug‘diradi va xarid qilishga qiziqtiradi. 

Narxga bog‘liq bo‘lgan kayfiyatni turlicha namoyon etish mumkin. 

Masalan, narxga bog‘liq quvonch, xaridor o‘z imkoniyatiga mos kelgan narxda kerakli tovarni sotib oldi: narx eyforiyasi – xaridor past narxda tovarni kechki bozorda, kunduzgi narxlarga nisbatan 10-15 % arzon sotib oldi. Yoki «Korzinka. uz» da yangi yil arafasida «baxtli soat», “yangi yil sovg‘asi”aksiyasida sotib olingan tovarlari narxidan 10% chegirma qilinishi xaridor kayfiyatini ko‘tarishi tabiiy. 

Narxdan rag‘batlanish – hozirda ko‘pgina savdo markazlar

( “Аты-Баты”,«Korzinka.uz») da xaridor ma’lum miqdorda tovar sotib olsa, unga chegirma beradi yoki kartochka (jamg‘arib boriladigan) taqdim etadi. U har safar xarid qilganda xarid summasidan 1 % kartochkaga o‘tkaziladi yoki tovar xarid summasi belgilangan summaga yetsa, yoki ortsa 15% gacha chegirmalar beriladi. 

Narxdan stress hosil bo‘lish turli vaziyatlarda vujudga keladi. Mijoz 

kutmagan holda narxning haddan tashqari yuqoriligiga duch kelsa va shunga o‘xshash holatlar stressni yuzaga keltiradi. Narxning iste’molchi ruhiyatiga ta’siri psixologlar tomonidan o‘rganilgan, bu holat uning xarid qilish haqida qaror qabul qilishiga bevosita ta’sir etadi. 

Narx xaridor xulq-atvoriga ta’sir etuvchi, motivatsion omil bo‘lib hisoblanadi. Narx – navoga qiziqish, ma’lum tovarning turli ishlab chiqaruvchilar tomonidan har xil narxlarda bozorga chiqarilishi raqobatni yanada kuchaytiradi. Xaridor narx haqida axborotlarni to‘plab o‘zi uchun qulay, xarid qobiliyatiga mos keluvchi narxda tovar sotib olishga harakat qiladi. 

Narxga qiziqishda 3 indikator ajratiladi.

1) narxning muhimligi;
2) alternativ (muqobil) narxni anglash;
3) narxlarni kuzatish.