Mavzu: mukammal va nomukammal raqobat nazariyalari

Nomukammal raqobat esa bunta teskari holat bulib, tabiatan monopol yoki raqobat bir muncha cheklangan buladi. Xususan, bunda katta ulushga eta bulgan korxonalar va firmalar raqobatlashadilar. Nomukammal raqobat monopoliya, oligopoliya, sof monopoliya va monopsoniya kurinishlarda namoyon bulishi mumkin. Monopolistik raqobat kurinishida kup sonli va uncha yirik bulmagan ishlab chikaruvchilar aynan bir xil bulmagan ammo uxshash tovarlarni taklif etadilar. Bu tizimning sof raqobatdan farki bu yer da ishlab chikaruvchilarning unchalik kup sonli emasligi va ularning uzaro til biriktira olmasliklaridir.

Monopolistik raqobat bozorining xususiyatlarini kuyidagicha keltirish mumkin:

• 
  Firmaning xufyona bitim tuzishi va narx ustida nazorat kilishni imkoni yuq;
  

• 
  Firmalarning soni odatda uncha kup emas. Firmaning bozor ulushi katta emas va ular sezilarli me’yorda narxning shakllanishiga ta’sir etadilar;
  
• 
  Xar bir firma uz siyosatini uzga firmalarga botliu bulmagan uolda olib boradilar. Mahsulot tabaqalashmagan.
  
• 
  Sifat bo`yicha: xom ashyo, sifat, dizayn, ishlab chiqarish, chidamlilik bo`yicha farqlanish;
  
• 
  Mahsulotni bozorda namoyish etish turlicha;
  
• 
  Mahsulotni e’tirof etish darajasi, reklama, tovar belgisi va markasi turlicha.
  
• 
  Narxni nazorat etish imkoni cheklangan.
  
• 
  Yangi korxonalarning ushbu tarmoqqa kirishi oson.
  
• 
  Narxli va narxsiz rauobat shakllari mavjud.
  
• 
  Odatda chakana savdoda, yengil sanoatda keng uchraydi.
  

Oligopolistik raqobat sharoitida raqobat tor doira ichida yuz berib, bunda ozchilik lekin yirik ishlab chiqaruvchi yoki firmalar qatnashadilar va ishlab chiqarishning asosiy qismini nazorat qiladilar. Oligopoliya hukmron tarmoqlarda ham tabaqalashgan ham standartlashgan tovarlar ishlab chiqariladi. Oligopoliya sharoitida tarmoqqa yangi firmalarning kirib kelishi uiyin, chunki u yerdagi uukmron firmalar bilan raqobatlashish uchun juda katta sarmoya talab etiladi.
Oligopoliyaning asosiy xarakterli tomonlari quyidagilar: firma yoki korxonalar soni kup emas, mausulot standartlashgan va tabaqalashgan, narx ustidan nazorat o’ta yuqori, tarmoqqa kirish imkoni cheklangan, narxning shakllanishida raqobatchilar reaktsiyasi, atvori o’rganiladi va shu tufayli u muvofiqlashtiriladi.
Oligopolistik raqobatga respublikamizdagi paxtani qayta ishlash metallurgiya sanoatini misol kilish mumkin. Lekin ushbu korxonalar respublika tashqarisiga chiqqanda ulardan xam katta bo’lgan metallurgiya yoki paxtani qayta ishlash korxonalarining raqobatiga duch keladilar.
Sof (mutlok) monopoliya sharoitida esa bir firma yoki tashkilot u yoki bu bozorda mutlok; xukmronlikka eta bo’ladi va bozordagi narxga, tovar va xizmatlar xajmiga xal qiluvchi ta’sir ko’rsata oladi. Monopol bozorlar barcha mamlakatlarda, shu jumladan raqobat darajasi yuqori rivojlangan bozor iqtisodiyotiga eta mamlakatlarda xam mavjud.