chikkan va o’zini atrof-muhitiga qarama-qarshi qo’ygan inson o’z ongida ushbu
qarama-qarshilik va tafovutni saqlab kelmoqda.
Jonli mavjudotlar ichida uning o’zigina o’zini bilishga ya’ni psixik faoliyatini
o’zini tadqiq etishga yo’naltirishga qodirdir.Odam o’z
xatti-harakatlarini va
umuman o’zini-o’zi ongli ravishda baxolaydi. «Men»ning «Men emas» degan
ajratish har bir kishi bolaligida boshdan kechiradigan yo’l bo’lib, uni o’zidan o’zi
anglashi jarayonida yuz beradi.
Ongning uchinchi ta’rifi
-odamning maqsadini kuzlovchi faoliyatini
ta’minlashdir. Faoliyatning maqsadlarini yaratish ongning funksiyasiga kiradi.
Bunda faoliyat motivlari yo’zaga keladi va chamalab chiqiladi. Irodaviy karorlar
kabul kilinadi. Harakatlarni bajarishning qanday borishi xisobga olinadi. Unga
tegishli to’zatishlar kiritiladi va xakazo.
K.Marks «kishi tomonidan berilgan narsaning formasini o’zgartirish bilangina
cheklanmaydi, tabiat tomonidan berilgan narsalar bilan birga o’zining
ongli
maqsadini ham amalga oshiradi. Bu maqsad qonun sifatida kishining ish usulini va
bu ishning harakterini belgilab beradi va kishi o’z irodasini ana shu maqsadga
buysundirish lozim» deb ta’kidlagan edi.
Maqsadni ko’zlovchi faoliyatni amalga oshirishda va yo’nalishida kasallik
oqibatida yoki biron-bir boshqa sabablarga kura har qanday bo’zilishning yo’z
berishini ongning bo’zilgani deb karamok kerak.
Ongning to`rtinchi ta’rifi
-uning tarkibiga
muayyan munosabatning
kirganligidir. «Mening o’z muxitimga bo’lgan munosabatim meninng ongimdir»
deb yozgan K.Marks.
Kishi ongiga muqarrar ravishda his-tuyg‘ular olami kirib keladi, unda
murakkab ob’ektiv eng avvalo o’zi ham jalb etilgan ijtimoiy munosabatlar o’z aksini
topadi. Bu urinda esa (jalb etilgan) ijtimoiy boshqa ko’pgina hollarda bo’lgani kabi
potologiya normal ongni mohiyatini anglab olishga yordam beradi. Ayrim ruxiy
kasalliklarga chalinganda ongning bo’zilganligi aynan xistuyg‘ular va munosabatlar
soxasidagi bo’zilish bilan belgilanadi:
Bemor bunga kadar bexad yaxshi ko’rgan onasini suymaydigan bo’lib qoladi.
Ya’ni kishilar tug‘risida zarda bilan gapiradi va xakazo.
Ongning yuqorida kursatib utilgan barcha o’ziga
xos xususiyatlari va
shaqlanishi namoyon bulishining mukarrar sh arti til xisoblanadi. Nutk jarayoni
faoliyatida odam bilimlar xosil qiladi. Kishi dunyoga kelgunga kadar uning uchun
insoniyat yaratib bergan tilda mustaxkamlab unga yetkazgan inson tafakkuri,
boyliklari bilan o’z xayotini boyitadi. A.I.Gersen shunday deb yozgan edi: «Har bir
kishi ildizlari sal bulsa xam odam ato zamonlariga
borib yetadigan daxshatli
shajaragatayanadi: soxil buyidagi tulkin kabi orkamizda butun boshli okean-butun
bir dunyo tarixining shiddati xis etiladi: shu dakikada bizning miyamizda barcha
asrlarning g‘oyalari...til, aloxida ob’ektiv, sistematik unda ijtimoiy tarixiy tajriba
yoki ijtimoiy ong aks etgandir. Kokret odam tomonidan o’zlashtirilar ekan, til
ma’lum bir ma’noda uning real ongi bo’lib qoladi.»
Ulug‘ mutafakkirlar – «Til amaliy,
haqiqiy ongdir, boshqalar uchun xam
mavjud bo’lgan xuddi shu tufayli men uchun xam mavjud bo’lganongdir...» deb
kayd etgan edi. Ong tushunchasi psixologiyada. Psixotriada va boshqa fanlarda
uning yuqorida keltirilgan asosiy ta’riflarga mos keladigan ma’noda ishlatiladi.
Psixiatorlarning
bemorda ong bor youkligi, yo bulmasa bo’zilganligi
masalalari doim qiziqtiradi, shu tufayli ular ong deganda bemorning o’z-o’ziga
kaerdaligi, vakt kachonligi, tevarakatrofdagi vaziyat qandayligi tug‘risida o’z
shaxsiy holati xam harakatlari haqida xisob berish imkoniyatlarini tushunadilar. Ong
yaxshi saqlanib qolgan odam miyaga kelayotgan yangi axborotga o’zidagi mavjud
bilimlarni xisobga olgan xolda baxo beradi va o’zini
tevarak-atrofdagi muxitdan
aloxida ajratib, boshqa odamlarga faoliyat va vaziyatga nisbatan tarkib topgan
munosabatlar sistemasini saqlab qoladi xamda ana shu barcha ma’lumotlar asosida
o’z xatti-harakatini idora qiladi. Ong ijtimoiy maxsul bo’lib, faqat odamlarga xosdir.
Xayvonlara esa ong bulmaydi. Psixikaning kuyi darajasi ongsizlikdan iboratdir.
Dostları ilə paylaş: