Mavzu: Organizmga dori moddalarini yuborish usullari

Dorilarni ogʻiz orqali qoʻllash: per os, - toʻgʻri ichak orqali - per
rectum va til ostiga qo‘yib - sub lingua ichga kiritiladi. Bu usulning
hammasi mahalliy, rezobtiv va reflektor ta'sir qilishi mumkin.
Dorilarni og'iz orqali kiritish usuli eng ko'p qo'llanadi. Bu usulning
afzalligi shundaki, unda sodda dorilarni turli-tuman shakllarda va nosteril
holda kiritiladi.
soʻriladi:
Kamchiligi quyidagilardan iborat:
a) deri moddalari umumiy qon aylanish doirasiga asta-sekin tushadi
(me'daning to'liqlik darajasiga, ovqat sifatiga, dorining so'rilish
xususiyatlariga qarab); me'da shilliq pardasi orqali so'rilishi sekin boradi
va yog da eruvchan moddalargina so'riladi, dorilar asosan ichaklarda
b) dori ovqat moddalari bilan o'zaro ta'sir qilishi (adsorbsiya, erish,
kimyoviy reaksiyalar) natijasida me'da va ichak shiralari hamda jigardagi
kimyoviy jarayonlar ta'sirida oʻzgaradi (parchalanishgacha borib yetadi);
d) so'rilish tezligi va so'riladigan modda miqdori noma'lum bo'lganda
qon va to'qimalarda dorilarning qanday konsentratsiyada ekanligini aniqlab
bo'lmaydi.
Mana shu noo'rin ta'sirlami kamaytirish uchun dorilar ovqatdan oldin
ichiladi (me'da shilliq pardasini ta'sirlantiradigan dorilardan tashqari
dori kapsulaga joylanib me'da shirasi ta'siridan himoya qilinadi yoki o'n
ikki barmoq ichakka yond orqali kiritiladi.
Og'iz orqali dorilarni kukun dori, xabdori, (tabletka) pilyulalar,
damlamalar (suv va spirtdagi), ekstraktlar, miksturalar (aralashmalar)
ko'rinishida ichiriladi.
Tibbiyot hamshirasi dorini bemor tilining ildiziga qo'yadi va ichib
yuborish uchun suv beradi. Bolalar kukun va xabdorini hamma vaqt ham
ichavermaydilar, shunga ko'ra bu dorilarni maydalab yoki suvda eritib
ichirish zarur
Spirtdagi nastoykalar va ayrim eritmalar tomchilab beriladi. Tomchilami
tomizg'ichdan yoki maxsus moslamali flakonning o'zidan sanab tomiziladi.
Qabul qilishdan oldin
tomchilarni ozroq suvda suyultiriladi va suv bilan
ichiladi. Tomchini sanashda yanglishib ketilsa, dorini to'kib tashlash
(flakonga emas), menzurkani chayish va necha tomchi kerak bo'lsa, qayta

tomizish kerak. Hisoblash uchun 1 g suvda 20 tomchi, 1 g spirtda 65

tomchi, 1 g efirda 85 tomchi bo'lishini bilish kerak.
Dori moddalarining ta'siri tezroq yuzaga chiqishini ta'minlash uchun
(ayniqsa, yurak xurujlari vaqtida) til ostiga qo'yishdan foydalaniladi. Chunki
til ostida jocorilish tez amalga oshishi oshqozon fermentlari ta'siriga
tomirlar to'ri yurak tomirlari bilan
yaqindan aloqada
va
uchramasligi natijasida kutilgan natija tez ko'riladi.
Tabletka, kapsula va eritma holidagi dorilar til ostiga qo'yilib,
maydalanib toʻliq so'rilgunicha ushlab turiladi.
Eritma holidagi dorilar (validel, nitroglitserin) bir chaqmoq qandga
tomiziladi va til ostida so'rilib ketguncha saqlanadi.
Kapsula shaklidagi dori (nitroglitserin)ni tishlar bilan maydalab eziladi
va til ostida tutib turiladi.
Dorilarni toʻgʻri ichak orqali yuborishning afzalligi shundaki, ular tez
soʻriladi va dozasi aniq bo'ladi. Dori fermentlar ta'siriga uchramaydi, chunki
to'g'ri ichakda fermentlar bo'lmaydi va dori jigarni chetlab o'tib, so'rilib
pastki gemorroidal venalar orqali bevosita pastki kovak venaga tushadi.
Bundan tashqari, bu usul dorini ogʻiz orqali qabul qila olmaydigan: qusadigan,
qizilo'ngachda ovqat tutilib qoladigan, yuta olmaydigan, jumladan hushsiz
to'g'ri ichakda fermentlar bo'lmaydi va dori jigarni chetlab o'tib, so'rilib
pastki gemorroidal venalar orqali bevosita pastki kovak venaga tushadi.
Bundan
tashqari, bu usul dorini og'iz orqali qabul qila olmaydigan: qusadigan,
qizilo'ngachda ovqat tutilib qoladigan, yuta olmaydigan, jumladan hushsiz
yotgan, dori ichishdan bosh tortadigan (ruhiy xastalar), besaranjom va alahlab
yotgani uchun dori icha olmaydigan, inyeksiya qilish ham qiyin va xavfli
bo'lgan bemorlarga dori yuborish imkonini beradi. Bunday hollarda
besaranjomlikni bartaraf etish uchun tinchlantiruvchi vositalami dorili huqna
(masalan, xloralgidrat eritmasi) orqali yuborish mumkin.
Toʻgʻri ichakda fementlar bo'lmasligi bu usulning kamchiligi sanala-
di, chunki tarkibi jihatidan oqsil, yog' va polisaxaridli boʻlgan dorilar
ichak devori orqali fermentlar ishtirokisiz kira olmaydi va ularni faqat
mahalliy ta'sir qilish jihatidan qo'llash mumkin.
To'g'ri ichakka yuborish uchun shamchalar va dorili huqnalardan
foydalaniladi.
Yutinishi buzilgan, tinmay qusadigan, alahlab va behush yotgan bemorlarga
dori moddalarini toʻgʻri ichakka shamchalar holida yuborgan ma'qul, chunki
gemorroidal venalar ayrim dori moddalarni yaxshi so'radi. Shamchalar silindirik
shaklga ega boʻlib, uchi konussimon. Ular kakao moyida tayyorlanib, turli dori
preparatlari bilan aralashtiriladi. Shamchalami muzlatgichda yoki salqin joyda
saqlash lozim. Ular to'g'ri ichakka kiritiladi, shu venda erib, shilliq pardani
o'rab oladi. Shamchalardagi dori moddalar shilliq pardaga mahalliy ta'sir qiladi
yoki qonga so'rilih organizmga umumiy ta'sir ko'rsatadi. Shamcha kiritishdan
oldin tozalash huqnasi qilinadi. Shamchari orqa chiqaruv teshigiga kiritish
uchun bemor oyoqlarini qomiga tortib, yonboshi bilan yotishi lozim. Hamshira
qoʻllarini yuvib qo'liga qo'lqoplarini kiyadi va shamchani ochadi, chap qoʻli
bilan bemor dumbalarini kerib, o'ng qo'li bilan shanchaning ingichka uchini
toʻgʻri ichak tashqi sfinkterining ichkarisiga kiritadi, aks holda sfinkter muskul-
larining qisqarishi natijasida, shamcha tashqariga chiqib ketishi mumkin.
Shamchani qoʻlda uzoq tutib turish mumkin emas, chunki u tezda erib ketadi.
Shamcha kiritilgandan so'ng hamshira bemor dumbalari orasiga paxta
bo'lakchasini qo'yadi, bemor esa bir necha daqiqa o'rinda qimirlamasdan yotishi
kerak. Muolajadan so'ng qo'lqoplar yechiladi va bemor kuzatib turiladi.

Dori moddalarini parenteral yuborish

Dori moddalarini parenteral yuborishning asosiy afzalligi yuborishning

tezligi va dozaning aniqligidadir.
Inyeksiya deb, dori moddalarini shpris yordamida teri orasiga, teri
ostiga, mushakka, va boshqa sohalarda yuborishga aytiladi. Bu
usul aseptika qoidalariga rioya qilishni talab etadi. Aks holda organizmga
kasallik qoʻzgʻatuvchi mikroblar tushib, infeksion asoratlar rivojlanishi,
bu esa ba'zan o'lim bilan tugashi mumkin. Shuning uchun tibbiyot
hamshirasi asboblami sterillashdan oldin tayyorlash, o'z qo'llari va bemor
terisiga qayta ishlov
noddalarini parenteral yuborish, eng
muhimi esa antiseptika qoidalari – jarohatlarni infeksiya qo'zg'atish ehti-
moli boʻlgan mikrcorganizmlardan asray bilishi, unyeksiya qilayotganida
steril qo'lqoplarini kiyib olishi kerak.
Inyeksiyalar uchun shprislar
va ignalardan foydalaniladi.
Shpris ichi bo'sh silindrdan iborat
bo'lib, bir uchida igna qo'yiladi
gan konusi bor, ikkinchi uchi
porshen kiritish uchun ochiq qo
ladi, porshen dastali sterjenga
oʻrnatilgandir. Ba'zan silindrda
porshenni mahkam ushlab turish
uchun olib qoʻyiladigan qopqoq-
cha boʻladi.