O’zbekiston Respublikasi tijorat banklari kreditlari holati tahlili
Iqtisodiyotning real sektorini kreditlash bank faoliyatining eng muhim yo‘nalishi bo‘lib sanaladi. Bu borada harbir tijorat banklari o’zlarining kridit siyosatlarini ishlab chiqishlari zarur.
1-jadval
Tijorat banklari kredit qo‘yilmalarining tarmoqlar bo‘yicha ulushi4
Ko‘rsatkichlar nomi
|
1/1/2022
|
1/1/2023
|
O‘zgarishi, foizda
|
mlrd. so‘m
|
ulushi, foizda
|
mlrd. so‘m
|
ulushi, foizda
|
Jami kreditlar
|
326 386
|
100%
|
390 049
|
100%
|
19,5%
|
Sanoat
|
117 639
|
36,0%
|
126 647
|
32,5%
|
7,7%
|
Qishloq xo‘jaligi
|
35 022
|
10,7%
|
42 096
|
10,8%
|
20,2%
|
Qurilish sohasi
|
9 282
|
2,8%
|
10 400
|
2,7%
|
12,0%
|
Savdo va umumiy xizmat
|
27 406
|
8,4%
|
28 911
|
7,4%
|
5,5%
|
Transport va kommunikatsiya
|
28 708
|
8,8%
|
29 673
|
7,6%
|
3,4%
|
Moddiy va texnik ta’minotni rivojlantirish
|
3 814
|
1,2%
|
3 856
|
1,0%
|
1,1%
|
Uy-joy kommunal xizmati
|
2 284
|
0,7%
|
1 888
|
0,5%
|
-17,3%
|
Jismoniy shaxslar
|
69 496
|
21,3%
|
100 949
|
25,9%
|
45,3%
|
Boshqa sohalar
|
32 734
|
10,0%
|
45 630
|
11,7%
|
39,4%
|
Tijorat banklarning iqtisodiyotning real sektoriga yo‘naltirilgan kredit qo‘yilmalarining hajmi ortishi banklarning kredit salohiyatining oshishiga va natijada bank resurslari samaradorligi oshishiga xizmat qilmoqda. Tijorat banklarimizda jami kreditning miqdori ortib 390 049 mlrd. so‘mga yetgan bo’lib o’tgan yilning shu davriga nisbatan 19,5 % ga ortganligining guvohi bo’lmoqdamiz. Jami kredit ichida asosiy ulushni sanoat sohasiga ajratilgan kredit ya’ni: 2023 yilda 32,5 foizni egallagan, bu esa o’tgan davrga nisbatan 7,7 % ga oshgan. Undan so’ng jismoniy shaxslarga ajratilgan kredit bizning bank tizimimizda 100 949 mlrd. so’mni shu davr ichida jami kreditning 25,9 % ni tashkil etmoqda o’tgan davrga nisbatan 45,3% ga oshgan. Jami kreditdan eng ko’p o’sish jismoniy shaxslarga ajratilgan kredit tashkil etayotgan bo’lsa eng past darajani uy-joy kommunal xizmatlariga ajratilgan kreditlar tashkil etmoqda yani o’tgan yilning shu davriga nisbatan -17,3 %ga kamaygan.
2-jadval
Jismoniy va yuridik shaxslarga ajratilgan kredit qoldig`i to`g`risida kreditlar turlari bo`yicha ma'lumot5, (mlrd. so`m).
Ko`rsatkich nomi
|
1/1/2021
|
1/1/2022
|
O`zgarish, foizda
|
Jami kredit qoldig`i
|
276 975
|
326 386
|
17,8%
|
Jismoniy shaxslarga ajratilgan kredit qoldig`i
|
54 888
|
69 496
|
26,6%
|
Ipoteka kreditlari
|
28 301
|
35 946
|
27,0%
|
Mikroqarzlar
|
5 737
|
9 429
|
64,3%
|
Iste'mol kreditlari
|
12 237
|
12 795
|
4,6%
|
Tadbirkorlikni rivojlantirish uchun ajratilgan kreditlar
|
8 613
|
11 326
|
31,5%
|
Yuridik shaxslarga ajratilgan kredit qoldig`i
|
222 087
|
256 889
|
15,7%
|
Kredit tashkilotlari bo'lmagan yuridik shaxslarga ajratilgan kreditlar
|
203 386
|
237 594
|
16,8%
|
Lizing va faktoring
|
2 434
|
2 351
|
-3,4%
|
Banklararo kreditlar
|
1 770
|
1 704
|
-3,7%
|
Mikrokreditlar
|
10 647
|
10 645
|
-0,0%
|
Sindisiyalashtirilgan kreditlar
|
3 851
|
4 595
|
19,3%
|
Xalqaro amaliyotda tijorat banklari kredit portfelining mijozlarning tarmoq xususiyatiga ko’ra diversifikatsiya qilish bo’yicha me’yoriy mezon qilib 25% olingan. Ya’ni, tijorat banki kreditlarining 25 foizdan ortiq qismini bitta tarmoqda to’planib qolishi mumkin emas. Respublikamizning ayrim yirik banklarida ushbu ko’rsatkichning darajasi 50 foizdan yuqoridir. 2022 yilda jami kredit o’tgan davrga nisbatan 17,8 % ga oshgan va 326 386 mlrd so’mga yetgan. Asosiy kreditning miqdori oshishi jismoniy shaxslarga ajratilgan kreditlardan mikroqarzlar o’tgan davrga nisbatan 64,3% ga oshgan bo’lsa. Jami kredit tarkibidagi asosiy ulushga ega bo’lgan Kredit tashkilotlari bo'lmagan yuridik shaxslarga ajratilgan kreditlar 16,8% ga ya’ni 237 594 mlrd so’ga yetgan. Lizing va faktoring hamda banklararo kreditlar o’tgan davrga nisbatan ulushi kamayganligining guvohi bo’lishimiz mumkin bunga esa covid-19 ta’sirini ko’rsatishimiz mumkin bo’ladi.
Kredit portfelini diversifikatsiyalash qarzni to’lamaslik riskini eng oddiy va arzon usul bilan xedjirlashga yordam beradi va bankning ssuda va depozitlari keng mijozlar ko’lamiga bo’lib chiqishni anglatadi.
3-jadval
Tijorat banklarining muammoli kreditlari (NPL) to`g`risida 2023-yil 1-yanvar holatiga ma'lumot6, (mlrd so’mda)
№
|
Bank nomi
|
Kreditlar
|
Muammoli kreditlar (NPL)
|
Muammoli kreditlarning jami kreditlardagi ulushi
|
Jami
|
390 049
|
13 992
|
3,6%
|
Davlat ulushi mavjud banklar
|
324 681
|
12 643
|
3,9%
|
1
|
O‘zmilliybank
|
89 410
|
2 638
|
3,0%
|
2
|
O‘zsanoatqurilishbank
|
48 076
|
1 359
|
2,8%
|
3
|
Agrobank
|
43 846
|
1 685
|
3,8%
|
4
|
Asaka bank
|
36 742
|
1 707
|
4,6%
|
5
|
Ipoteka-bank
|
32 658
|
810
|
2,5%
|
6
|
Xalq banki
|
21 666
|
2 584
|
11,9%
|
7
|
Qishloq qurilish bank
|
20 292
|
790
|
3,9%
|
8
|
Mikrokreditbank
|
13 319
|
635
|
4,8%
|
9
|
Turon bank
|
9 431
|
242
|
2,6%
|
10
|
Aloqa bank
|
9 162
|
186
|
2,0%
|
11
|
Poytaxt bank
|
74
|
0,7
|
1,0%
|
12
|
O`zagroeksportbank
|
6,2
|
6,0
|
96,3%
|
Boshqa banklar
|
65 368
|
1 349
|
2,1%
|
13
|
Kapital bank
|
15 408
|
181
|
1,2%
|
14
|
Hamkorbank
|
11 423
|
67
|
0,6%
|
15
|
Ipak yo‘li bank
|
8 065
|
151
|
1,9%
|
16
|
Orient Finans bank
|
5 140
|
33
|
0,6%
|
17
|
Invest Finance bank
|
4 777
|
26
|
0,6%
|
18
|
Trastbank
|
3 496
|
132
|
3,8%
|
19
|
Davr bank
|
3 092
|
48
|
1,6%
|
20
|
Tenge bank
|
2 474
|
181
|
7,3%
|
21
|
Asia Alliance bank
|
2 174
|
31
|
1,4%
|
22
|
Anor bank
|
2 146
|
53
|
2,5%
|
23
|
KDB bank O‘zbekiston
|
2 032
|
0,0
|
0,0%
|
24
|
Tibisi bank
|
1 507
|
31
|
2,1%
|
25
|
Garant bank
|
1 132
|
87
|
7,7%
|
26
|
Ziraat Bank Uzbekistan
|
1 098
|
32
|
2,9%
|
27
|
Universal bank
|
870
|
16
|
1,9%
|
28
|
Ravnaq-bank
|
341
|
244
|
71,6%
|
29
|
Madad Invest bank
|
173
|
34
|
19,9%
|
30
|
Eron Soderot bankining ShB
|
21
|
0,8
|
3,7%
|
31
|
Uzum bank
|
0,0
|
0,0
|
0,0%
|
2023 yi yanvar holatiga jami 31 ta bank statistic ma’lumotlarini keltirgan holda O’zbekiston Respublikasi tijorat banklari muammoli kreditlarining miqdori 3,6 % nitashkil etgan bo’lsa shundan davlat ulishi bor banklar 3,9 % ni ya’ni: 12 643 mlrd so’mni tashkil etgan. Jami banklar ichida yomon natijani O`zagroeksportbank 96,3 % ni 6,2 mlrd so’mdan 6,0 mlrd so’m mablag’ qaytmagan. Eng yaxshi matijani esa KDB bank O‘zbekiston ko’rsatmoqda 2032 mlrd so’m bergan kreditidan muammoli kredit 0 qiymatni tashkil etmoqda. Davlat ishtirokidagi banklar ichidan esa Poytaxt bank 1 %li muammoli kreditni tashkil etmoqda.
Biz kreditlarni ta’minlanganligi bo’yicha diversifikatsiya qilishda ta’minlash asos qilib olingan ob’ektning likvidlik darajasiga e’tibor berish zarur. Kredit ta’minotining likvidlilik darajasi qancha yuqori bo’lsa, kredit va u bo’yicha foizning ham o’z vaqtida qaytishi oson va tez bo’ladi. Shu jihatdan amaliyotda banklar bergan kreditlari bo’yicha ularning ta’minlanganligiga qarab diversifikatsiya qilish usulini qo’llash kredit risklarning kamayishiga va bank foydasining oshishiga olib kelishi mumkin.
Diversifikatsiya yordamida kredit portfelining umumiy risk darajasini kamaytirishga erishish mumkin. Ba’zida alohida olingan kredit bo’yicha risk o’zgarmagan xolda haqiqiy olinadigan daromad kutilayotgan daromadga tenglashishi mumkin.
Dostları ilə paylaş: |