Mavzu: O’zbekistonda xalqaro turizmni rivojlantirish va dunyo mamlakatlari tajribasi. Reja: Kirish

Xalqaro turizmni rivojlantirishda dunyo mamlakatlari tajribasi
2023-yilning yanvar-iyul oylarida jami 3,7 mln nafar chet el fuqarosi turistik maqsadlarda O‘zbekistonga tashrif buyurdi. Bu haqda Statistika agentligi axborot xizmati ma’lum qildi. Bu davr oralig‘ida eng ko‘p tashrif Tojikiston (1 mln 151,4 ming), Qirg‘iziston (912,8 ming) va Qozog‘iston (879 ming nafar)dan bo‘ldi. Sayohat maqsadida Rossiyadan 417,4 ming kishi kelgan bo‘lsa, Turkiyaning ko‘rsatkichi 58 ming nafarni tashkil etdi.
Bundan tashqari, Turkmanistondan 39,6 ming nafar, Janubiy Koreyadan 20,2 ming nafar, Hindistondan 20 ming nafar, Xitoydan 17,7 ming nafar, Germaniyadan esa 14,1 ming nafar sayyoh O‘zbekistonga tashrif buyurdi. Taqqoslash uchun, 2022-yilning ayni shu davrida ko‘rsatkich 2,4 mln nafarni tashkil etgandi.
Prezident qarori bilan xorijdan kelgan har bir turist uchun turoperatorlarga teng ulushlarda 20 dan 100 dollargacha subsidiya ajratiladigan bo‘ldi. Shuningdek, “Ipak yo‘li” turizm va madaniy meros xalqaro universitetida o‘qimoqchi bo‘lgan ayrim xorijiy mamlakatlar fuqarolari uchun davlat grantlari shakllantirilishi belgilandi.
Turistik safarlar sonining ortishi, ular jug‘rofiyasining kengayishi,
transport vositalarining rivojlanishi munosabati bilan xalqaro tashkilotlar
davlatlar va hukumatlarning diqqat-e’tiborini turizmni rivojlantirish
muammolari hamda milliy turizm tashkilotlarining yangi mavqeiga
qaratmoqdalar. 1921 boshlab Millatlar ligasi, BMTning 1975 yildan boshlab esa
Jahon turizm tashkilotining rahbarligi ostida turizm muammolariga
bag‘ishlangan 30 dan ortiq xalqaro anjumanlar, kongresslar va tadbirlar
o‘tkazildi. 1995 yil mart oyida Kadis shahrida (Ispaniya) JTT rahbarligi ostida
turizm bo‘yicha xalqaro forum o‘tkazildi va unda jahonnning 52 mamlakatidan
kelgan parlamentchilar ishtirok etdilar. Ushbu forum shunday xulosaga keldiki,
davlatlar turizm rivoji uchun katta ahamiyatga molik quyidagi muammolarni
yechishda yordam berishlari zarur:
Turistik safarlar sonining ortishi, ular jug‘rofiyasining kengayishi,
transport vositalarining rivojlanishi munosabati bilan xalqaro tashkilotlar
davlatlar va hukumatlarning diqqat-e’tiborini turizmni rivojlantirish
muammolari hamda milliy turizm tashkilotlarining yangi mavqeiga
qaratmoqdalar. 1921 boshlab Millatlar ligasi, BMTning 1975 yildan boshlab esa
Jahon turizm tashkilotining rahbarligi ostida turizm muammolariga
bag‘ishlangan 30 dan ortiq xalqaro anjumanlar, kongresslar va tadbirlar
o‘tkazildi. 1995 yil mart oyida Kadis shahrida (Ispaniya) JTT rahbarligi ostida
turizm bo‘yicha xalqaro forum o‘tkazildi va unda jahonnning 52 mamlakatidan
kelgan parlamentchilar ishtirok etdilar. Ushbu forum shunday xulosaga keldiki,
davlatlar turizm rivoji uchun katta ahamiyatga molik quyidagi muammolarni
yechishda yordam berishlari zarur:
Turistik safarlar sonining ortishi, ular jug‘rofiyasining kengayishi, transport vositalarining rivojlanishi munosabati bilan xalqaro tashkilotlar davlatlar va hukumatlarning diqqat-e’tiborini turizmni rivojlantirish muammolari hamda milliy turizm tashkilotlarining yangi mavqeiga qaratmoqdalar. 1921 boshlab Millatlar ligasi, BMTning 1975 yildan boshlab esa Jahon turizm tashkilotining rahbarligi ostida turizm muammolariga bag‘ishlangan 30 dan ortiq xalqaro anjumanlar, kongresslar va tadbirlar o‘tkazildi. 1995 yil mart oyida Kadis shahrida (Ispaniya) JTT rahbarligi ostida turizm bo‘yicha xalqaro forum o‘tkazildi va unda jahonnning 52 mamlakatidan kelgan parlamentchilar ishtirok etdilar. Ushbu forum shunday xulosaga keldiki, davlatlar turizm rivoji uchun katta ahamiyatga molik quyidagi muammolarni yechishda yordam berishlari zarur:
turistik rasmiyatchilikni tartibga solish va turistlar xavfsizligini oshirish;
• turizm infratuzilmasi, shu jumladan transport va kommunikatsiyalarni
rivojlantirish;
• turistik tashkilotlar rahbarlari va xizmatchilarini o‘qitish uchun sharoitlar
yaratish;
• turistik ob’ektlar va safar manzillarida ekologik normalarga rioya qilishni
ta’minlash;
• turistlar huquqlarini himoya qilish;
• turistik firmalar uchun imtiyozli soliq tizimini ta’minlash;
• turizmda qabul kilingan xalqaro mezonlar va normalar asosida ob’ektiv
turistik rasmiyatchilikni tartibga solish va turistlar xavfsizligini oshirish;
• turizm infratuzilmasi, shu jumladan transport va kommunikatsiyalarni
rivojlantirish;
• turistik tashkilotlar rahbarlari va xizmatchilarini o‘qitish uchun sharoitlar
yaratish;
• turistik ob’ektlar va safar manzillarida ekologik normalarga rioya qilishni
ta’minlash;
• turistlar huquqlarini himoya qilish;
• turistik firmalar uchun imtiyozli soliq tizimini ta’minlash;
• turizmda qabul kilingan xalqaro mezonlar va normalar asosida ob’ektiv

• 
  turistik rasmiyatchilikni tartibga solish va turistlar xavfsizligini oshirish;
  
• 
  turizm infratuzilmasi, shu jumladan transport va kommunikatsiyalarni rivojlantirish;
  
• 
  turistik tashkilotlar rahbarlari va xizmatchilarini o‘qitish uchun sharoitlar yaratish;
  
• 
  turistik ob’ektlar va safar manzillarida ekologik normalarga rioya qilishni ta’minlash;
  
• 
  turistlar huquqlarini himoya qilish;• turistik firmalar uchun imtiyozli soliq tizimini ta’minlash;
  
• 
  turizmda qabul kilingan xalqaro mezonlar va normalar asosida ob’ektiv statistika hisoboti va nazoratini amalga oshirish imkoniyatini beradigan iqtisodiy va statistik mexanizmlardan foydalanish;
  
• 
  turizm uchun foydali bo‘lgan mamlakat timsolini shakllantirish yo‘li bilan milliy turmahsulotlarni chet-el bozorlariga olib kirish
  

Quyidagilar bir qator xorijiy mamlakatlarda turizm rivojini qo‘llab-

quvvatlashning iqtisodiy va ma’muriy mexanizmlari bo‘lib xizmat qiladi:
• soliq imtiyozlari, subsidiya va dotatsiyalar;
• turizm rivojini va turistik xizmatlar iste’molchilarining huquqlarini himoya
qilishni qo‘llab-quvvatlovchi milliy qonunchilik va normativ hujjatlari;
• mamlakatga kirish va undan chiqish paytida pasport va viza cheklashlarini
kamaytirish;
• narxlarni qisqartirish va boshqa turli xil imtiyozlar berish yo‘li bilan
nomavsumiy turizmni rag‘batlantirish;
• ijtimoiy turizmni rivojlantirish va qo‘llab-quvvatlash
Quyidagilar bir qator xorijiy mamlakatlarda turizm rivojini qo‘llab-
quvvatlashning iqtisodiy va ma’muriy mexanizmlari bo‘lib xizmat qiladi:
• soliq imtiyozlari, subsidiya va dotatsiyalar;
• turizm rivojini va turistik xizmatlar iste’molchilarining huquqlarini himoya
qilishni qo‘llab-quvvatlovchi milliy qonunchilik va normativ hujjatlari;
• mamlakatga kirish va undan chiqish paytida pasport va viza cheklashlarini
kamaytirish;
• narxlarni qisqartirish va boshqa turli xil imtiyozlar berish yo‘li bilan
nomavsumiy turizmni rag‘batlantirish;
• ijtimoiy turizmni rivojlantirish va qo‘llab-quvvatlash
Quyidagilar bir qator xorijiy mamlakatlarda turizm rivojini qo‘llab-quvvatlashning iqtisodiy va ma’muriy mexanizmlari bo‘lib xizmat qiladi:

• 
  soliq imtiyozlari, subsidiya va dotatsiyalar;
  
• 
  turizm rivojini va turistik xizmatlar iste’molchilarining huquqlarini himoya qilishni qo‘llab-quvvatlovchi milliy qonunchilik va normativ hujjatlari;
  
• 
  mamlakatga kirish va undan chiqish paytida pasport va viza cheklashlarini kamaytirish;
  
• 
  narxlarni qisqartirish va boshqa turli xil imtiyozlar berish yo‘li bilan nomavsumiy turizmni rag‘batlantirish;
  
• 
  ijtimoiy turizmni rivojlantirish va qo‘llab-quvvatlash
  

Bir qator mamlakatlar, shu jumladan Ispaniya va Gretsiya soliqlar

amortizatsiya ajratmalari va oborot uchun soliqlar to‘lash bo‘yicha
sarmoyadorlarga imtiyozlar beradilar. Ba’zi mamlakatlarda korxonalar
faoliyatining dastlabkn yillarida ularni daromad solig‘idan ozod etish,
shuningdek, qo‘shimcha qiymat solig‘ini to‘lashda imtiyozlar berish amaliyoti
qo‘llaniladi. Bundan tashqari mehmonxonalar uchun asbob-uskunalar va
sayohat uchun transport vositalarini import qilish paytida bojxona to‘lovlari
bo‘yicha imtiyozlar (umuman ozod qilishgacha) beriladi .
Yevropa Ittifoqi mamlakatlari turizm va mehmonxona faoliyati uchun
6-25% atrofida bo‘lgan qo‘shimcha qiymat solig‘ini (QQS) tenglashtirishga
yo‘naltirilgan siyosatni olib borishadi. Misol uchun, Germaniya va
Lyuksemburgda o‘rtacha QQS miqdori 15% qilib belgilangan. Daniya va
Shvetsiyada maksimal QQS miqdori 25%ga teng.
Bir qator mamlakatlar, shu jumladan Ispaniya va Gretsiya soliqlar amortizatsiya ajratmalari va oborot uchun soliqlar to‘lash bo‘yicha sarmoyadorlarga imtiyozlar beradilar. Ba’zi mamlakatlarda korxonalar faoliyatining dastlabkn yillarida ularni daromad solig‘idan ozod etish, shuningdek, qo‘shimcha qiymat solig‘ini to‘lashda imtiyozlar berish amaliyoti qo‘llaniladi. Bundan tashqari mehmonxonalar uchun asbob-uskunalar va sayohat uchun transport vositalarini import qilish paytida bojxona to‘lovlari bo‘yicha imtiyozlar (umuman ozod qilishgacha) beriladi .
Yevropa Ittifoqi mamlakatlari turizm va mehmonxona faoliyati uchun 6-25% atrofida bo‘lgan qo‘shimcha qiymat solig‘ini (QQS) tenglashtirishga yo‘naltirilgan siyosatni olib borishadi. Misol uchun, Germaniya va Lyuksemburgda o‘rtacha QQS miqdori 15% qilib belgilangan. Daniya va Shvetsiyada maksimal QQS miqdori 25%ga teng. Ispaniyada joylashtirish uchun QQS o‘rtacha 7%ni tashkil qiladi va mehmonxona darajasiga qarab o‘zgarishi mumkin, ovqatlanish (restoran xizmatlari), avtomobillarni ijaraga olish uchun QQS esa 16%gacha yetadi.

XULOSA
Oʻzbekistonda xalqaro turizmni rivojlantirish, turistik salohiyatdan oqilona foydalanish mamlakat tashqi iqtisodiy faoliyatining rivojlanishiga, valyuta tushumining oʻsishiga, eksport tarkibining takomillashuvi va diversifikatsiyalashuviga ijobiy taʼsir koʻrsatadi. Bu sohada Saudiya Arabistoni tajribasini umumlashtirish xalqaro turizmni quyidagi yoʻnalishlarda rivojlantirish maqsadga muvofiq ekanligini koʻrsatadi:

• 
  turizm sohasida xalqaro aloqalarni kengaytirish va mustahkamlash, xalqaro turistik tashkilotlar bilan aloqalarni yoʻlga qoʻyish, turizm sohasiga xorijiy investitsiyalar va xalqaro kreditlarni jalb qilish boʻyicha keng chora-tadbirlar tizimini ishlab chiqish;
  
• 
  yangi mehmonxonalar, kempinglar, turbazalar, otellar, motellar qurish va mavjudlarini taʼmirlash hamda zamonaviylashtirish hisobiga turizmning xalqaro talablarga javob bera oladigan moddiy-texnika bazasi va zamonaviy xalqaro turizm infratuzilmasini barpo etish va ulardan samarali foydalanish;
  
• 
  aeroportlarda, temiryoʻl vokzallarida, avtobus stansiyalarida xalqaro terminallar qurish, ularni taʼmirlash va kengaytirish, shuningdek, barcha turistlarni qabul qilish markazlarida zamonaviy kommunikatsiya tizimlarini barpo etish;
  
• 
  xalq amaliy sanʼati, hunarmandchilik, ustaxonalar, anʼanaviy milliy buyumlar, suvenirlar va turistlar tomonidan talab yuqori boʻlgan mahsulotlar ishlab chiqarish bilan shugʻullanuvchilarni har tomonlama qoʻllab-quvvatlash;
  
• 
  respublikamizning tabiiy, iqtisodiy va tarixiy salohiyatidan kelib chiqqan holda turizmning turli shakllari — ekskursiya va oʻrganish turizmi, arxeologik turizm, rekreatsion turizm, sarguzasht turizmi, ekzotik turizm, ekologik turizm, konferens-turlar, diniy turizm, etnik va nostalgiya turizmini rivojlantirish;
  
• 
  turizm sohasini axborot bilan taʼminlash va turistik biznesda eng yangi texnologiyalardan foydalanish asosida respublikamizning turistik imkoniyatlari toʻgʻrisidagi maʼlumotlarni internet saytlari orqali xorijiy mamlakatlarga tarqatishdir