Mavzu Qishloq xo’jaligi entomologiyasi. Reja: Qishloq xoʻjaligi entomologiyasi Qishloq xoʻjaligi meteorologiyasi Tayanch iboralar

6.2 Qishloq xoʻjaligi meteorologiyasi
Qishloq xoʻjaligi meteorologiyasi - qishloq xoʻjaligi uchun ahamiyatli boʻlgan 
iqlim, meteorologik, gidrologik va tuproq sharoitlari bilan qishloq xoʻjaligi ishlab 
chiqarishi obʼyektlari va jarayonlari oʻrtasidagi oʻzaro munosabatlarni 
aloqadorlikda oʻrganuvchi fan. Agroiqlimshunoslik, agrogidrologiya, qishloq 
xoʻjaligi fenologiyasi agrometeorologik xizmat koʻrsatishni oʻz ichiga oladi. 
Qishloq xoʻjaligi meteorologiyasi fizika, geogr., biol., tuproqshunoslik va boshqa 
qishloq xoʻjaligi fanlari bilan chambarchas bogʻliq.
Qishloq xoʻjaligim.ning asosiy vazifalari:
qishloq xoʻjaligi ishlab chiqarishidagi meteorologik va iklim sharoitlari shakllanish 
qonuniyatlarini geografik va vaqt jihatlaridan oʻrganish;
-
meteorologik omillarning agrobiotsenozlar rivoji, holati va mahsuldorligiga, 
qishloq xoʻjaligi ekinlari zararkunandalari va kasalliklarining rivojlanishi va 
tarqalishiga taʼsirini tadqiq qilish;
-
iqlim resurslaridan toʻliq foydalanish maqsadlarida qishloq xoʻjaligi 
ekinlarini joylashtirish va ularni parvarish qilishning agrotexnik tadbirlarini 
agrometeorologik asoslash;
-
agrometeorologik prognoz usullari va tavsiyalar ishlab chiqish;
-
ob-havo va iqlimning noqulay hodisalarini oʻrganish va ularga qarshi qurash 
choralarini ishlab chiqish va boshqa 
Qishloq xoʻjaligi ekinlarining rivojlanish sharoiti va hosildorligini belgilovchi tashqi 
muhitdagi asosiy va ikkinchi darajali omillarning miqdoriy qiymatlarini aniqlash 
uchun
Qishloq xoʻjaligi meteorologiyasida quyidagi tadqiqot usullari qoʻllaniladi:
-
muddatlarni oralatib ekish - ekin muayyan bir punktda har xil muddatlarda (5-
10 kundan oralatib) ekiladi;
-
geografik ekish - muayyan oʻsimlik navlari iqlim sharoitlari turlicha boʻlgan 
punktlarda ekiladi;

---

-
eksperimental dala usuli - dala tajriba maydonlarida oʻsimlikni parvarish 
qilishning agrometeorologik sharoitlari oʻzgartiriladi;
-
distansion (nokontakt) oʻlchash - vertolyot, samolyot va Yer yoʻldoshlarida 
oʻrnatilgan asboblar yordamida katta maydonlardagi ekinlar va tuproqning 
holati aniqlanadi;
-
fitotron usuli - sunʼiy iqlimxonalarda oʻsimliklarning gidrometeorologik 
omillarning turli kompleksiga reaksiyasini oʻrganishga imkon beradi 
(qarang 
Fitotron
);
-
matematik (dinamik) statistik modellashtirish - matematik apparat yordamida 
meteorologik omillarning oʻsimliklarning oʻsishi, rivojlanishi va 
hosildorligiga taʼsiri oʻrganiladi.[2] 
Qishloq xoʻjaligi meteorologiyasi amaliy fan sifatida 19-asrning 2-yarmida 
paydo boʻldi. Oʻrta Osiyoda dastlabki agrometeorologik tadqiqotlar 20-asr 
boshlaridan olib borildi. 1921-yilda Toshkentda Turkiston meteorologiya instituti 
(Turkmet; hozirgi Gidrometerologiya instituti) tashkil etildi. Gʻoʻza, gʻalla, beda, 
sabzavot, poliz va boshqa ekin maylonlari, bogʻ, tokzor, yaylovlarning mikroiklimi, 
radiatsion va issiqlik balansi oʻrga-nildi, ularning shakllanish qonupiyatlari 
B.A.Ayzenshtat, Ye.A.Lopuxin, I.V.Zuyev, V.V.Karnauxova, F.A.Moʻminov, 
B.Ye.Milkis, G.A.Ahmedov, E.A.Ibrohimova, A.I.Kostenko, A.G. Toropova, 
A.Sh.Jalilov va boshqa olimlarning asarlarida sritib berildi. 60-yillardan boshlab, 
qishloq xoʻjaligi ishlab chiqarishining yangi talablari asosida qishloq xoʻjaligi 
ekinlarining holati va ularning hosildorligini hududlar miqyosida baholash va 
prognozlash metodikasi ishlab chiqildi, qisqa muddatda katta maydonlardagi 
ekinlarning holati va hosildorligini aviatsiya yordamida fotometrik usul bilan 
baholash amalga oshirildi. Soʻnggi yillarda qishloq xoʻjaligi ekinlarining 
biologiyasi, ekologiyasi, biometriyasi asosida "ob-havo - hosildorlik" prognoz 
modellari tadqiq qilinmoqda.[1,2,3]
Nazorat uchun savollar 
1 Qishloq xoʻjaligi entomologiyasi 
2 Qishloq xoʻjaligi meteorologiyasi 
Adabiyotlar
1. H.X.Kimsanboyev, S.F.Ergashev, R.Sh. O‘lmasboyeva, B.A. Sulaymonov. 
“Entomologiya”, o’quv qo’llanma. O’qituvchi nashiryoti. 2006 y 
2. Кулиева Х.Ф. “ЭНТОМОЛОГИЯ” конспект лекций, Б А К У – 2017 

---

 3. Abuladze K. I. i dr., Parazitologiya i invazionnie bolezni selskoxozyaystvennix 
jivotnix, M., 1990; Akbayev M. Sh. i dr., Parazitologiya i invazionnie bolezni 
jivotnix, M., 2000.