Mavzu: Qon yaratuvchi va immun ximoya a’zolari. Limfa tugunlari

TALOQ 
Taloq immun-himoya sistemasining periferik a‟zosi bo„lib, organizmda bir 
qancha muhim vazifalarni o„taydi: 
1.  Taloqda T- va V-limfotsitlarning ko„payishi hamda ularning mikromuhit 
hujayralari bilan hamkorlikdagi faoliyati kuzatiladi.
2. Taloqda yot zarrachalar ushlanib qolib, makrofaglar tomonidan emiriladi.
3. Embrion taraqqiyoti davomida taloqda granulotsitlar, eritrotsitlar va qon 
plastinkalari ham hosil bo„ladi.
4. Taloqda yashash muddatini o„tagan eritrotsitlar va qon plastinkalari 
emiriladi.
5. Taloqda bir qancha biologik aktiv moddalar ishlanib, ular qizil suyak 
ko„migida kechadigan eritropoez va trombotsitopoez jarayonlarini boshqarib 
turadi.
6. Taloq - qon deposi. 
Taraqqiyoti. Taloq kurtagi dastavval embrion taraqqiyotining 5—6- 
haftasida paydo bo„ladi. U rivojlanayotgan katta charvi ichidagi mezenxima 
hujayralarining zich to„plamidan hosil bo„la boshlaydi. 7—8- haftalarga borib 
taloqda makrofaglar, 11 —12-haftalarda esa V-limfotsitlar paydo bo„ladi. Embrion 
taraqqiyotining 
5-oyigacha 
taloqda 
granulotsitopoez, 
eritropoez 
va 
trombotsitopoez jarayonlari faol kechadi. So„ngra bu jarayonlar asta-sekin 
susayadi, limfotsitopoez esa, aksincha, kuchayadi. 
Tuzilishi. Taloq toq organ, shakli cho„ziq, qonga to„lib turishi tufayli to„q 
qizil rangli bo„ladi. U sirtdan seroz parda va zich fibroz kapsula bilan o„ralgan. 
Kapsuladan organ ichiga yo„g„on to„siqlar trabekulalar o„sib kiradi. Sekin-asta 
ingichkalashib boruvchi bu trabekulalar taloqni unchalik yaxshi ifodalanmagan 
bo„lakchalarga bo„ladi. Kapsulada ayrim silliq mushak hujayralari bo„ladi. 
Taloqda qon tomirlar kiradigan joyda kapsula qalinlashib a‟zoning darvozasini 
hosil qiladi. 
Taloq trabekulalari orasida parenxima joylashib, unda oq va qizil pulpa farq 

---

4 
qilinadi. Taloqning oq va qizil pulpalari asosini retikulyar hujayralar va retikulin 
tolalardan iborat retikulyar to„qima tashkil qiladi. Organning beshdan bir qismini 
tashkil etuvchi oq pulpa limfatik follikulalardan iborat. Organ kesib ko„rilganda oq 
pulpa tarqoq joylashgan, och kulrang, yumaloq tanachalar shaklida ko„rinadi. 
Ularning morfologik tuzilishi limfa tugunlarining po„stloq moddasida-gi 
follikullarga o„xshydi. Bu erda yirik limfotsitlar va limfoblastlar joylashib, 
ularning ko„pchiligi mitoz bo„linishning turli bosqichida bo„ladi. Limfatik 
follikulning chekka qismida arteriya joylashadi. Oq pulpaning shu ekssentrik 
joylashgan, lekin markaziy arteriya deb ataluvchi tomirining atrofi (periarterial 
zona) taloq limfatik follikulining timusga tobe qismi hisoblanadi va bu erda T-
limfotsitlar, makrofaglar va IDX joylashadi. 
Taloqning ok pulpasida kuyidagi zonalar ajratiladi: 
1) kupayish markazi; 
2) periarterial zona; 
3) yopqich (mantiy) zona; 
4) qirg„oq zona. 
Ko„payish markazi va yopqich (mantiy) zona asosan V-limfotsitlardan, V-
limfoblastlardan, plazmotsitlardan, makrofaglardan iborat. Bu zonalar V-zonalar 
bo„lib, bu erda V-limfotsitlar uchun mikromuhit hosil qiluvchi FDX joylashadi. 
Qirgoq zona qizil pulpa bilan chegaradosh bo„lib, unda T- va V- limfotsitlar va 
yakka makrofaglar uchraydi. Qirgoq zonani qirg„oq sinusoidal tomirlari o„rab 
turadi. 
Qizil pulpa taloqning asosiy qismini tashkil etib, retikulyar to„qima va unda 
joylashgan qon hujayralaridan iborat. Qizil pulpa sinusoid tipdagi qon tomirlarga 
juda boydir. Qizil pulpaning sinusoidlar orasida joylashgan qismi pulpar yoki taloq 
tasmalari deb ataladi. Bu tasmalarda V-limfotsitlar va ulardan hosil bo„lgan 
plazmotsitlar uchraydi. 
Qizil pulpaning retikulyar stromasida monotsitlardan hosil bo„lgan fagoaitoz 
qiluvchi hujayralar — makrofaglar (splenotsitlar) va eritrotsitlar juda ko„p bo„ladi.