Mavzu: rim tarixiga oid manbalar

Rim tarixiga oid ma'lumotlar

Qadimgi Rim — qadimiy davlat. Rivoyatlarga koʻra, Rim shahriga aka-uka Romul va Rem tomonidan miloddan avvalgi 754/753 yilda asos solingan. Rivoyatlarda 8 — 6-asrlarda hukmronlik qilgan 7 podshoh qayd etilgan. Soʻnggi podshoh Tarkviniy Takabbur quvilgach, respublika tuzumi oʻrnatilgan (miloddan avvalgi 510/509 yil). Miloddan avvalgi 3-asr oʻrtalariga kelib, butun Italiya hududini tobe etgan Rim yirik davlatga aylangan. U Oʻrta dengiz havzasida gegemon boʻlishga intilgan, bu Rim ni Karfagen bilan toʻqnashuviga sabab boʻlgan. Puni urushlaridan soʻng miloddan avvalgi 146 yil Karfagen ustidan gʻalaba qozongan Rim Oʻrta dengiz havzasining eng yirik davlatiga aylangan. Yirik yer egaligi va qulchilikning rivojlanishi dehqonlar ommasini xonavayron boʻlishiga, qishloq kambagʻallari, qullar qoʻzgʻolonining avj olishiga (Spartak qoʻzgʻoloni) sabab boʻlgan. Rim shahri koʻchalarida fuqarolar urushi boshlanib ketish xavfi tugʻilgan. Rimning ijtimoiy-siyosiy hayotida miloddan avvalgi 1-asrda armiya va uning yoʻlboshchilari (L. K. Sulla, G. Mariy, G. Pompei va boshqalar) katta rol oʻynay boshlaganlar. 49—45 yillardagi fuqarolar urushi davrida Sezar davlatning mutlaq hukmdoriga aylangan; 44 yil respublika tarafdorlarining fitnasi natijasida Sezar oʻldirilgan. Fuqarolar urushining yangi davri Oktavian gʻalabasi bilan tugagan. U miloddan avvalgi 27 yil senatdan Avgust unvonini olgan. Avgust hukmronligi davridan boshlab Rim imperiyaga aylangan. Milodiy 2-asrda Trayan davrida imperiya sarhadlari oʻzining yuqori choʻqqisiga yetgan. Bosib olingan yerlarda mahalliy aholining qoʻzgʻolonlari, ayni vaqtda varvarlarning mamlakat xududiga bostirib kirishlari bir qancha provinsiyalarni mustaqil boʻlib ajralib chiqishiga va imperiyani Sharqiy va Gʻarbiy qismlarga boʻlinib ketishiga (395) olib kelgan. 476 yil german yollanma askarlari sardori Odoakr Gʻarbiy Rim imperiyasining soʻnggi imperatori Romul Avgustulni taxtdan agʻdargan. Sharqiy Rim imperiyasi Vizantiya nomi bilan yana 1000 yilga yaqin mavjud boʻlgan.

Yumshoq iqlim va qulay geografik joylashuv Rim davlati vujudga kelgan Apennin yarim orolini azaldan ko'plab qabilalar jalb qilgan. Vaqt o'tishi bilan bu qabilalar umumiy til topdilar, birlashdilar va Qadimgi Rim aholisining asosini tashkil etdilar va ularning vakillari patrislar deb nomlana boshlandi. Keyinchalik ko'chib kelganlar plebeylar mulkini tashkil etishdi. Rim xalqining koʻpayishi manbai italiyaliklar qo'shni davlatdagi va chet ellik qullar edi. Rivojlanayotgan davlatda barcha barcha kuch patrislarga tegishli edi. Uzoq vaqt davomida plebeylar o'zlarining huquqlarida juda cheklangan edilar va hokimiyatdan foydalana olmadilar. Bu ularning noroziligiga sabab bo'ldi va ularning huquqlari uchun ochiq kurash olib bordi. Oxir oqibat, patrislar va plebeylar bir-birlari bilan kelishib oldilar va yakka Rim xalqlariga birlashdilar. Ular o'z davlatlarini Rim deb atashdi. Uning asosiy shahri - Rim edi. Qadimgi Rim tarixi miloddan avvalgi 753 yildan boshlanadi va 476- yilgacha davom etadi. Nima uchun Rimning ramzi - bo'ri Rimliklar o'z shaharlarining kelib chiqishini qanday izohlashdi? Qadimgi davrlarda haqiqiy bilim ko'pincha afsona va rivoyatlar bilan almashtirilgan. Ushbu afsonalardan biri Rimning paydo bo'lishini tushuntiradi."... Qizim, o'ldirilgan hukmdorlardan biri o'g'illarni tug'di" - egizaklar Remus va Romulus. Ammo qasos olishdan qo'rqib, yangi hokim yangi tug'ilgan chaqaloqlarni o'ldirishni buyurdi. Biroq, ularni bo'ri qutqarib, katta qildi. Aka-ukalar cho'pon oilasida o'sgan va kuchli, tajribali jangchilarga aylanishgan. Va bo'ri ularni topgan joyda, shaharni qurishga qaror qilishdi. Shahar tashkil etildi lekin ular janjal qilishdi: Romulus Remusni o'ldiradi va shaharni o'z nomi bilan Rim deb ataydi ...Boʻri birodarlarimizni qutqargan deb Rimning timsoliga aylandi. Minnatdor avlodlar Italiya milliy muzeyi - Kapitoliyda unga haykal o'rnatdilar.Rim dastlab kichik shahar-davlat edi. Uning aholi uch sinfdan iborat edi: patrislar - jamiyatda imtiyozli mavqeni egallagan tubjoy xalqlar;plebeylar - keyinchalik ko'chib kelganlar; chet el qullari - ular Rim davlati tomonidan olib borilgan ko'plab urushlar natijasida asirga olingan, shuningdek, qonunni buzganlik uchun qulga aylangan fuqarolar.Barcha sinflar uchun yangi kun tongda boshlandi. Qullar uy ishlarida, eng og'ir ishlarni bajarishgan qishloq xo'jaligi, karerlarda ishlagan. Rim davlatining butun 12-asrdagi yo'li bir necha davrlardan iborat bo'lgan. Dastlab, bu qirol boshchiligidagi saylangan monarxiya edi. Qirol tinchlikni ham, urushni ham boshqarib, davlatni boshqargan va oliy ruhoniy vazifasini bajargan. Imperatorlik birdamligi bilan bir qatorda, Senat ham bor edi, ular orasida o'zlarining oqsoqollari orasidan patritsiylar tomonidan tanlangan 300 senator ham bor edi. Dastlab, jamoat yig'ilishlarida faqat patrislar qatnashgan, ammo keyingi davrda plebeylar ushbu huquqlarga erishdilar.

So'nggi podshohni quvib chiqargandan keyin vI asr oxirida Miloddan avval Rimda respublika tizimi tashkil etilgan. Yagona monarxning o'rniga har yili Senat bilan birgalikda mamlakatni boshqaradigan 2 konsul saylanar edi. Agar Rimga jiddiy xavf tug'ilsa, cheksiz hokimiyatga ega bo'lgan diktator tayinlangan.Rim ta'lim tizimiga tajriba katta ta'sir ko'rsatdi. Uning asosiy maqsadi kuchli, sog'lom, o'ziga ishongan avlodni tarbiyalash edi. Otalar kam ta'minlangan oilalardagi o'g'il bolalarni haydash va ekishga o'rgatishgan, turli hunarmandchilik bilan tanishganlar.

Qizlarga xotini, onasi va uy bekasi roli o'rgatildi - ularga ovqat pishirish asoslari, tikish qobiliyati va boshqa sof ayollik ishlari o'rgatildi. Rumda uch bosqichli maktablar mavjud edi: Boshlang'ich o'quvchilarga faqat o'qish, yozish va matematik bilimlarni o'rgatadigan maktablar. Grammatik 12 yoshdan 16 yoshgacha bo'lgan o'g'il bolalar o'qigan maktablar. Bunday maktablarning o'qituvchilari ko'proq ma'lumotga ega va jamiyatda yuqori mavqega ega. Ushbu maktablar uchun maxsus darsliklar va antologiyalar yaratildi. Aristokratlar o'z farzandlariga klassikani berishga intilishdi ritorik maktablarda ta'lim. O'g'il bolalarga nafaqat grammatika va adabiyot, balki musiqa, astronomiya ham o'qitildi. Ularga tarix va falsafa bilimlari berildi, tibbiyot, notiqlik va qilichbozlik o'qitildi. Bir so'z bilan aytganda, Rimning martaba uchun zarur bo'lgan barcha narsalar.