BOSHLANGʻICH SINFLARDA SIFATNI OʻRGATISH JARAYONIDA DIDAKTIK MATERIALLARDAN FOYDALANISH
TERMIZ DAVLAT UNIVERSITETI
TERMIZ DAVLAT UNIVERSITETI
IJTIMOIY FANLAR FAKULTETI
BOSHLANG‘ICH TA'LIM YO‘NALISHI
3-KURS 720-GURUH TALABASI
YO’LDOSHEVA SEVARANING
ONA TILI O‘QITISH METODIKASI FANIDAN TAYYORLAGAN
KURS ISHI
Sifatning ta`rifi va umumiy xususiyatlari.
Otga bog`lanib uning belgisini bildiradigan va qanday?,qanaqa? so`roqlariga javob bo`ladigan so`zlarga
SIFAT deyiladi.
Barcha mustaqil so`z turkumlari singari morfologik, semantik ,sintaktik
xususiyatlarga ega.
Sifat o`ziga xos so`z yasovchi va lug`aviy shakl yasovchi qo`shimchalarga ega,ammo sintaktik shakl yasovchi qo`shimchalarga ega emas.
Sifat o`ziga xos so`z yasovchi va lug`aviy shakl yasovchi qo`shimchalarga ega,ammo sintaktik shakl yasovchi qo`shimchalarga ega emas.
Sifat otlashishi, boshqa mustaqil yoki mustaqil bo`lmagan so`z turkumlariga ko`chishi mumkin.
SIFATNING MA`NO GURUHLARI
Sifatlar qanday belgini ifodalashiga
ko`ra quyidagi guruhlarga bo`linadi:
Xususiyat sifatlari;
Rang-tus sifatlari;
Ma`za –ta`m sifatlari;
Hajm- o`lchovlari;
Hid sifatlari;
Makon-zamon belgisini bildiruvchi sifatlar.
SIFATNING TUZILISHIGA KO’RA TURLARI
Sifat tuzilishiga ko’ra 4 xil bo’ladi:
Sodda sifatlar
Qo’shma sifatlar
Juft sifatlar
Takroriy sifatlar
Sifatni o‘rganish sistemasi materiali leksik va grammatik tomondan izchillik bilan boyitib, murakkablashtirib borish ko‘zda tutadi. O‘quvchilar 1-sinfda sifatning leksik ma’noni ko‘zatadilar, sifatga qanday? qanaqa? So‘rog‘ini berib o‘rganadilar; 2-sinfdv sifat so‘z turkumi sifatida o‘rgangan 3-sinfda ilgari o‘rganilganlar takrorlanib, grammatik materialga bog‘liq holda –roq qo‘shimchasi bilan yasalgan qiyosiy va orttirma darajadagi sifatlarning yozilishi o‘rgatiladi (termin aytilmaydi). Ona tili va o‘qish darslarida o‘quvchilar nutqi yangi sifatlar bilan boyitiladi, oldindan ma’lum bo‘lgan sifatlaning ma’nosiga aniqlik kiritiladi.
Sifatni o‘rganish sistemasi materiali leksik va grammatik tomondan izchillik bilan boyitib, murakkablashtirib borish ko‘zda tutadi. O‘quvchilar 1-sinfda sifatning leksik ma’noni ko‘zatadilar, sifatga qanday? qanaqa? So‘rog‘ini berib o‘rganadilar; 2-sinfdv sifat so‘z turkumi sifatida o‘rgangan 3-sinfda ilgari o‘rganilganlar takrorlanib, grammatik materialga bog‘liq holda –roq qo‘shimchasi bilan yasalgan qiyosiy va orttirma darajadagi sifatlarning yozilishi o‘rgatiladi (termin aytilmaydi). Ona tili va o‘qish darslarida o‘quvchilar nutqi yangi sifatlar bilan boyitiladi, oldindan ma’lum bo‘lgan sifatlaning ma’nosiga aniqlik kiritiladi.
Bir asosdan tashkil topgan sifat sodda sifat deyiladi.
Ikki va undan ortiq asosdan tashkil topgan sifatlar qo’shma sifatlar deyiladi:
Sodda sifatlar
qizil
shirin
oilaviy
tinch
Qo`shma
sifatlar
suvosti
erksevar
Bodom-
qovoq
kulrang
Juft sifatlar
Eski-tuski
Boy-badavlat
Baland-past
Pishiq-puxta
TAKRORIY
SIFATLAR
Baland-baland
Katta-katta
barra-barra
Shirin-shirin
SIFATLARDA DARAJA KATEGORIYASI.
ODDIY DARAJA
ORTTIRMA DARAJA
OZAYTIRMA DARAJA
ODDIY DARAJA
BELGINING ODDATDAGI ME`YORDA EKANLIGINI BILDIRADI.
BOSHQA DARAJALAR
UCHUN ASOS BO`LIB XIZMAT QILADI.
BUNDAY SIFATLARDA MAXSUS DARAJA HOSIL QILUVCHI VOSITA BO`LMAYDI.
ORTTIRMA DARAJA.
BELGINING ME`YORDAN ORTIQ EKANINI BILDIRADIGAN SIFAT SHAKLI ORTTIRMA DARAJA SHAKLI DEYILADI.QUYIDAGI
YO`LLAR BILAN HOSIL QILINADI:
LEKSIK USUL: G`OYAT GO`ZAL
FONETIK USUL: YAM-YASHIL
OZAYTIRMA DARAJA.
BELGINING MEYORDAN KAMLIGINI BILDIRUVCHI SHAKL SIFATNING OZAYTIRMA SHAKLI HISOBLANADI. QUYIDAGI YO`LLAR BILAN HOSIL QILINADI:
LEKSIK USUL BILAN: BIROZ YAXSHI
MORFOLOGIK USUL: OQIMTIR
LEKSIK-MORFOLOGIK BILAN: OCH QIZIL.
SIFAT SO`Z TURKUMI HAQIDA XULOSA QILIB SHUNI AYTISHIMIZ MUMKINKI,SIFAT MUSTAQIL SO`Z TURKUMIGA KIRIB, SHAXS VA PREDMEDLARNING BELGISINI BILDIRADI.SIFAT
SIFAT SO`Z TURKUMI HAQIDA XULOSA QILIB SHUNI AYTISHIMIZ MUMKINKI,SIFAT MUSTAQIL SO`Z TURKUMIGA KIRIB, SHAXS VA PREDMEDLARNING BELGISINI BILDIRADI.SIFAT
SO`Z TURKUMIDAGI SO`ZLARNI NUTQIMIZDA
QANCHALIK TO`G`RI QO`LLASAK ,NUTQIMIZ SHUNCHALIK JOZIBALI BO`LADI.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:
RAHMATULLAYEV SH. HOZIRGI O`ZBEK ADABIY TILI T. “UNIVERSITET”, 2006.
ABUZALOVA M.,YO`LDOSHEVA D. TILSHUNOSLIKKA KIRISH. T. 2005