Mavzu: sifat so`z turkumi

TERMIZ DAVLAT UNIVERSITETI

TERMIZ DAVLAT UNIVERSITETI

IJTIMOIY FANLAR FAKULTETI

BOSHLANG‘ICH TA'LIM YO‘NALISHI

3-KURS 720-GURUH TALABASI

YO’LDOSHEVA SEVARANING

ONA TILI O‘QITISH METODIKASI FANIDAN TAYYORLAGAN

KURS ISHI

Sifatning ta`rifi va umumiy xususiyatlari.

Otga bog`lanib uning belgisini bildiradigan va qanday?,qanaqa? so`roqlariga javob bo`ladigan so`zlarga

SIFAT deyiladi.

Barcha mustaqil so`z turkumlari singari morfologik, semantik ,sintaktik

xususiyatlarga ega.

Sifat o`ziga xos so`z yasovchi va lug`aviy shakl yasovchi qo`shimchalarga ega,ammo sintaktik shakl yasovchi qo`shimchalarga ega emas.

Sifat o`ziga xos so`z yasovchi va lug`aviy shakl yasovchi qo`shimchalarga ega,ammo sintaktik shakl yasovchi qo`shimchalarga ega emas.

Sifat otlashishi, boshqa mustaqil yoki mustaqil bo`lmagan so`z turkumlariga ko`chishi mumkin.

SIFATNING MA`NO GURUHLARI

Sifatlar qanday belgini ifodalashiga

ko`ra quyidagi guruhlarga bo`linadi:

• Xususiyat sifatlari;
• Rang-tus sifatlari;
• Ma`za –ta`m sifatlari;
• Hajm- o`lchovlari;
• Hid sifatlari;
• Makon-zamon belgisini bildiruvchi sifatlar.

SIFATNING TUZILISHIGA KO’RA TURLARI

Sifat tuzilishiga ko’ra 4 xil bo’ladi:

• Sodda sifatlar
• Qo’shma sifatlar
• Juft sifatlar
• Takroriy sifatlar

Sifatni o‘rganish sistemasi materiali leksik va grammatik tomondan izchillik bilan boyitib, murakkablashtirib borish ko‘zda tutadi. O‘quvchilar 1-sinfda sifatning leksik ma’noni ko‘zatadilar, sifatga qanday? qanaqa? So‘rog‘ini berib o‘rganadilar; 2-sinfdv sifat so‘z turkumi sifatida o‘rgangan 3-sinfda ilgari o‘rganilganlar takrorlanib, grammatik materialga bog‘liq holda –roq qo‘shimchasi bilan yasalgan qiyosiy va orttirma darajadagi sifatlarning yozilishi o‘rgatiladi (termin aytilmaydi). Ona tili va o‘qish darslarida o‘quvchilar nutqi yangi sifatlar bilan boyitiladi, oldindan ma’lum bo‘lgan sifatlaning ma’nosiga aniqlik kiritiladi.

Sifatni o‘rganish sistemasi materiali leksik va grammatik tomondan izchillik bilan boyitib, murakkablashtirib borish ko‘zda tutadi. O‘quvchilar 1-sinfda sifatning leksik ma’noni ko‘zatadilar, sifatga qanday? qanaqa? So‘rog‘ini berib o‘rganadilar; 2-sinfdv sifat so‘z turkumi sifatida o‘rgangan 3-sinfda ilgari o‘rganilganlar takrorlanib, grammatik materialga bog‘liq holda –roq qo‘shimchasi bilan yasalgan qiyosiy va orttirma darajadagi sifatlarning yozilishi o‘rgatiladi (termin aytilmaydi). Ona tili va o‘qish darslarida o‘quvchilar nutqi yangi sifatlar bilan boyitiladi, oldindan ma’lum bo‘lgan sifatlaning ma’nosiga aniqlik kiritiladi.

Bir asosdan tashkil topgan sifat sodda sifat deyiladi.

Ikki va undan ortiq asosdan tashkil topgan sifatlar qo’shma sifatlar deyiladi:

Sodda sifatlar
qizil
shirin
oilaviy
tinch
Qo`shma
sifatlar
suvosti
erksevar
Bodom-
qovoq
kulrang
Juft sifatlar
Eski-tuski
Boy-badavlat
Baland-past
Pishiq-puxta
TAKRORIY
SIFATLAR
Baland-baland
Katta-katta
barra-barra
Shirin-shirin

SIFATLARDA DARAJA KATEGORIYASI.

ODDIY DARAJA

ORTTIRMA DARAJA

OZAYTIRMA DARAJA

ODDIY DARAJA
BELGINING ODDATDAGI ME`YORDA EKANLIGINI BILDIRADI.
BOSHQA DARAJALAR
UCHUN ASOS BO`LIB XIZMAT QILADI.
BUNDAY SIFATLARDA MAXSUS DARAJA HOSIL QILUVCHI VOSITA BO`LMAYDI.

ORTTIRMA DARAJA.

BELGINING ME`YORDAN ORTIQ EKANINI BILDIRADIGAN SIFAT SHAKLI ORTTIRMA DARAJA SHAKLI DEYILADI.QUYIDAGI

YO`LLAR BILAN HOSIL QILINADI:

• LEKSIK USUL: G`OYAT GO`ZAL
• FONETIK USUL: YAM-YASHIL

OZAYTIRMA DARAJA.

BELGINING MEYORDAN KAMLIGINI BILDIRUVCHI SHAKL SIFATNING OZAYTIRMA SHAKLI HISOBLANADI. QUYIDAGI YO`LLAR BILAN HOSIL QILINADI:

• LEKSIK USUL BILAN: BIROZ YAXSHI
• MORFOLOGIK USUL: OQIMTIR
• LEKSIK-MORFOLOGIK BILAN: OCH QIZIL.

SIFAT SO`Z TURKUMI HAQIDA XULOSA QILIB SHUNI AYTISHIMIZ MUMKINKI,SIFAT MUSTAQIL SO`Z TURKUMIGA KIRIB, SHAXS VA PREDMEDLARNING BELGISINI BILDIRADI.SIFAT

SIFAT SO`Z TURKUMI HAQIDA XULOSA QILIB SHUNI AYTISHIMIZ MUMKINKI,SIFAT MUSTAQIL SO`Z TURKUMIGA KIRIB, SHAXS VA PREDMEDLARNING BELGISINI BILDIRADI.SIFAT

SO`Z TURKUMIDAGI SO`ZLARNI NUTQIMIZDA

QANCHALIK TO`G`RI QO`LLASAK ,NUTQIMIZ SHUNCHALIK JOZIBALI BO`LADI.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:

• RAHMATULLAYEV SH. HOZIRGI O`ZBEK ADABIY TILI T. “UNIVERSITET”, 2006.
• ABUZALOVA M.,YO`LDOSHEVA D. TILSHUNOSLIKKA KIRISH. T. 2005
• SAYFULLAYEVA R.,QURBONOVA M VA BOSHQALAR . HOZIR-

GI O`ZBEK ADABIY TILI. TOSHKENT. 2010

• XOLMANOVA Z. TILSHUNOSLIKKA KIRISH TOSHKENT 2005

Sayfullayeva R.R., Mengliyev B.R., Boqiyeva G.H., Qurbonova M.M., Yunusova