mavzu soat juftlik Bolalar rivojlanishining genetik asoslari

Irsiyat va atrof-muhit
Bolalar ichidagi yetuklik holatlariga javob berishdan tashqari genlar tashqi muhit ta`siridan kelib chiqadigan vaziyatlarda ham ishtirok etadi. Odatda bolalardagi genetik salohiyat ekologik ta`sirlar, jismoniy faollik, nurga ta'sir qilish, ba'zi viruslardan himoyalanish kabilarda namoyon bo`ladi.
Genlar o'ziga xos xususiyatlarni keltirib chiqaradi, ammo kafolatlanmaydi. Boladagi haqiqiy xususiyatlar unda mavjud bo'lgan genlarning to'liq tarkibiga va doimiy tajribalariga bog'liq. Sog'lom ovqatlanish va muntazam ravishda jismoniy mashqlar bilan shug'ullanish imkoniyatiga ega bo'lgan 6 yoshli qiz motorli ko'nikmalariga ega bo'ladi, ehtimol velosiped haydash va basketbol o'ynashni o'rganadi. Ushbu yangi ko'nikmalar boshqa rivojlanish uchun eshiklarni ochadi, yangi do'stlar orttiradi va atrofdagi mahalla bolalari bilan tanishadi. Zaif ovqatlanadigan va kam harakat hayot kechiradigan yana bir 6 yoshli qizcha faol jismoniy ko'nikmalarni egallash yoki ijtimoiy maqsadlarda sport ko'nikmalarini qo'lga kiritishi oson bo'lmaydi.
Multifaktorial xususiyatlarning dalillari shuni ko'rsatadiki, atrof-muhit omillari rivojlanish jarayonida har xil davrlarda ma'lum genlarni harakatga keltiradi. Bolalarning turli xil temperamentlarga genetik moyilligi bor, ular ayniqsa, quvnoq, xushchaqchaq, xavotirli yoki tajovuzkor bo'lishadi (Glen va Burdik, 2011; Rotbart, Posner va Kieras, 2006; AC Wood, Saudino, Rogers, Asherson & Kuntsi, 2007; MU Tsukerman, 2007).
Bolalar o'sib ulg'aygan sayin, ularning rivojlanish muhiti genetik ko'rinishda davom etadi, ammo ular o'zlarining xatti-harakatlari va tanlovlari bilan atrof-muhitni o'zgartirishga tobora qodir bo'la boshlaydilar.
Masalan: Beyzbol jamoasiga qo'shilib, mahalla o'yinlarini tashkillashtiradigan, ota-onalardan sport anjomlarini so'raydigan va boshqa yo'llar bilan sport mahorati bilan shug'ullanadigan sportchi bola haqida o'ylab ko'ring. Yana bir yosh yigit haqida o`ylang. U, ayniqsa, tezkor va xushchaqchaq, maktabdagi drama to'garagiga kiradi, tengdoshlari bilan antiqa qiliqlari tufayli xursand bo'ladi va maktabida komediya kechasini tashkil qiladi. Ikkala yigit ham atrof-muhitning ba'zi jihatlarini o'zgartirib, asosan o'zlarining genetik jihatdan asoslangan iste'dodlarini tikladi.
Yoshga qarab bolalar o'zlarining qiziqishlarini tanlashda tobora qat'iyatli bo'lishadi va shu sababli ham o'ziga xos xususiyatlarini namoyon etishda tobora ilgarilashadi.
Endi sizlarga ayon bo'lishi kerakki, genlar tashqi ko'rinishni, xulq-atvorni va hattoki hujayraning ishlashini oldindan belgilangan tarzda yo'naltirmaydi. Genlar bir-biriga mos ravishda ishlaydi: ovqatlanish, stress va atrof-muhitning boshqa omillari ta'siri, gormonlar va fiziologik hodisalar bilan faollashadi. Bundan tashqari, individual genlar rivojlanishning muayyan nuqtalarida muhim ahamiyatga ega bo'lib, to'satdan "yo'q joydan" keladigan xususiyatlarni keltirib chiqarishi mumkin. Umuman olganda, bolaning genlari boshqa genlarning xususiyatlariga va bolaning sog'lig'iga, maktabda o'qishga, shaxslararo munosabatlarga, atrof-muhit resurslariga va shaxsiy tanloviga qarab turli ko`rsatmalarni taqdim etadi.