Mavzu: Sovuq olgan oftob urgan, issiqlik eltgan va gazandalar chaqqanda birinchi tibbiy yordam ko'rsatish Mundarija Kirish



Yüklə 260,02 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə5/10
tarix28.04.2023
ölçüsü260,02 Kb.
#104383
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10
FERUZA

Asosiy qism 
2.Bob. Birinchi tibbiy yordam ko'rsatish va oldini olish 
to'g'risida. 
2.1 Issiqlik elitishni oldini olish to'g'risidagi chora tadbirlar 
Inson organizmining tashqi uhitga moslashuvi
Sanoat korxonalarining ishlab chiqarish zonalari havo muhitining 
ob-havo sharoitini havoning quyidagi ko'rsatkichlari belgilaydi:
1. Havoning harorati, °C bilan o'lchanadi.
Havoning nisbiy namligi, % bilan aniqlanadi.
Havo bosimi, P mm sim.ust. yoki Pa bilan o'lchanadi.
Ish joylaridagi havo harakati, m/s bilan o'lchanadi
Bulardan tashqari, ob-havo sharoitiga ta'sir qiluvchi – ishlab 
chiqarish omillari ham mavjud, bular har xil
mashinamexanizmlar va ishlov berilayotgan materiallar yuzalaridan
tarqaladigan issiqlik nurlari ham havo haroratini oshirishga olib keladi.
Bu omillar ta'siridan hosil bo’ladigan ishlab chiqarish 
zonasidagi havo muhitini sanoat mikroiqlimi deb yuritiladi.
Ob-havo omillari har biri ayrim holda yoki bir necha birlikda 
insonning mehnat qilish qobiliyatiga, sog'lig'iga juda katta ta'sir ko'rsatadi. 
Ishlab chiqarish sharoitida ob-havo omillarning deyarli hammasi bir 


19 
vaqtda ta'sir qiladi. Ba'zi sharoitlarda bunlay ta'sir ko'rsatish foydali 
bo'lishi, masalan, sovuq sharoitda quritish natijasida kamaytirilishi 
mumkin, ba'zi vaqtlarda esa bir-biriga qo’shilishi natijasida zararli ta'sir 
darajasi ortib ketishi mumkin, masalan, nisbiy namlik va haroratning ortib 
ketishi inson uchun og'ir sharoit vujudga keltiradi. Bundan tashqari ish 
joylaridagi havo harakatini oshirish harorat yuqori bo'lgan vaqtda ijobiy 
natija beradi, harorat past bo'lgan vaqtda esa salbiy natija beradi.
Bundan ko'rinib turibdiki, ob-havo omillari ba'zi bir hollarda inson 
uchun ijobiy va ba'zi bir hollarda esa salbiy ta'sir ko'rsatib, inson 
organizmi tashqi muhitga moslashuvini buzib yuborishi mumkin. Tashqi 
muhitga moslashuv — bu inson organizmining fiziologik .va kimyoviy 
jarayonlar asosida tana haroratining bir xil chegarada (36-37°C) saqlab 
turish qobiliyati demakdir.
Ob-havo sharoitning doimo o'zgarib turishi natijasida tana 
haroratining o'zgarmasligini saqlash, inson hayotining asosi bo'lgan 
organizmdagi biokimyo jarayonlarning normal sharoitini ta'minlaydi. 
Tana haroratining yuqorida ko'rsatilgan darajadan ortib ketishi issiqlash, 
sovishi esa sovish deb ataladi. Issiqlash va sovish hayot faoliyatini 
buzuvchi halokatli holatni vujudga keltirishi mumkin.
Shuning uchun ham inson organizmida tashqi muhit bilan moslashuvi 
fiziologik mexanizmi mavjud bo'lib, u markaziy nerv sistemasining 
nazoratiostida bo'ladi. Bu fiziologik mexanizmning asosiy vazifasi 


20 
organizmda modda almashinuvchi natijasida ajralib chiqayotgan 
issiqlikning ortiqchasini tashqi muhitga chiqarib, issiqlik balansini saqlab 
turishdir. Tashqi muhitga moslashuv ikki xil: fizik va kimyoviy bo'lishi 
mumkin. Kimyoviy tashqi muhitga moslashuv organizmning issiqlash 
davrida modda almashinuvini kamaytirishi va sovishi natijasida modda
almashinuvini oshirish mumkin. Ammo kimyoviy tashqi muhitga 
moslashuvi tashqi muhitning keskin o'zgarishi borasida fizik tashqi - 
muhitga moslashuvga nisbatan ahamiyati katta emas. Asosan, tashqi 
muhitga issiqlikni almashtirishda fizik tashqi muhitga moslashuvning 
ahamiyati katta.
Organizmning tashqi muhitga issiqlik chiqarishi uch yo'l bilan o'tishi 
mumkin:
l.Odam tanasiningfumumiy yuzasida infraqizil nurlanish orqali 
(radiatsiya orqali havo almashinuvi).
2.Tanani o'rab turgan havo muhitini isitish (konveksiya).
3.Terining terlab, bug'lanishi va nafas olish yo'llari orqali 
suyuqliklarning bug'lanishi natijasida.
Normal sharoitda, kuchsiz havo harakati bo'lgan holatda harakatsiz 
odam organizmi radiatsiya yo'li bilan organizm ishlab chiqarayotgan 
issiqlikning 45%, konveksiya natijasida 30% g va terlash orqali 25% 
yo'qotishi aniqlangan. Bunda teri orqali umumiy issiqlikning 80% dan 


21 
ortig'i, nafas olish a'zolari orqali 13% taxminan 5% issiqlik, ovqat, suv 
va havoni isitishga sarflanadi.
Radiatsiya va konveksiya orqali issiqlikni yo'qotish, faqat tashqi 
muhit harorati tana haroratidan kam bo'lgan hollarda bo'lishi mumkin. 
Shuni aytib o'tish kerakki, tashqi muhit harorati qancha past bo'lsa, 
issiqlik yo'qotish shuncha kuchli bo'ladi.
Tashqi muhit harorati tana haroratidan yuqori yoki teng bo'lsa, u 
holda issiqlik ajratish terlab bug'lanish hisobiga bo'ladi.
1-gramm term bug'latishthisobiga 2,5 kJ/(0,6 kkal) issiqlik- 
yo'qotilishi mumkin.
Organizmdan chiqadigan terning miqdori tashqi muhit haroratiga va 
bajariladigan ish kategoriyasiga bog'liq. Harakatsiz organiznida, tashqi 
muhit harorati 15 °C ni tashkil qilsa, terlash juda kam miqdorni (soatiga 
30 ml) tashkil qiladi. Yuqori haroratlarda esa (30 °C va undan yuqori), 
ayniqsa, og'ir ishlarni bajarganda organizmning terlashi juda ortib ketadi.
Masalan, issiq sexlarda, og'ir ishlarni bajarish natijasida terlashni 
miqdori soatiga 1—1,5 litrga yetadi va bu miqdor terni bug'lanishi uchun 
2500- 3800 kJ (600-900 kkal) issiqlik sarflanadi.
Shuni aytib o'tish kerakki, terlash yo'li bilan issiqlik sarflash 
faqatgina tana yuzasida ter bug'langandagina amalga oshadi. Terni 


22 
bug'lanishi esa havoning harakatiga va nisbiy namligiga, kiygan 
kiyimining materialiga bog'liq.
Issiqlik yo'qotish faqat terlash yo’li bilan amalga oshirilayotgan 
sharoitida havoning nisbiy namligi 75-80 bizdan ortiq bo'lsa, terning 
bug'lanishi qiyinlashadi va organizm tashqi muhitga moslashuvi buzilishi 
natijasida issiqlash yuz berishi mumkin. Issiqlashning birinchi belgisi tana 
haroratining ko'tarilishidir. Kuchsiz issiqlash tana haroratining yengil 
ko'tarilishi, haddan tashqari ter chiqishi, kuchli suvsash, nafas olish va qon 
tomirlarning urishini tezlanishi bilan chegaralanishi mumkin. Agar kuchli 
issiqlash yuz bersa, unda nafas olish qiyinlashadi, qattiq bosh og'rig'i 
tutadi va bosh aylanadi, nutqi qiyinlashadi.
Tashqi muhitga moslashishning bu xildagi buzilishi va tana 
haroratining keskiu ko'tarilishi issiqlik gepatermiyasi deb ataladi.
Issiqlashning ikkinchi belgisi teriash natijasida organizmining ko’p 
miqdorda tuz yo'qotishi natijasida kelib chiqadi. Bu holat teri 
hujayralarida tuzning kamayishi orqasida, terining suvni ushlab qolish 
qobiliyati susayganligidan kelib chiqadi. Ichilayotgan suv tinmay ter
bo’lib chiqib ketganligi sababli organizm kuchli chanqoqlik sezadi, 
ichilgan suvning tezda chiqib ketishi chanqoqlikni yana kuchaytiradi va 
bu suv bilan zaharlanish holatini vujudga keltirishi mumkin. Bunda 
organizmning paylarida qaltirash paydo bo'ladi, kuchli terlash va qonning 
quyuqlanishi kuzatiladi. Bu holat qaltirash kasalligi deb yuritiladi. Keyin 


23 
issiq urish vujudga keladi, tana harorati, 40-41 °C ga ko'tarilib, odam 
hushini yo'qotadi va qon tomirlarining urishi kuchsizlashadi. Bu vaqtda 
organizmdan ter chiqish butunlay to'xtaydi. Qaltirash kasali va issiq urish 
o'lim bilan tugashi mumkin.
Sanoat korxonalarida olib borilayotgan gigienik chora-tadbirlar 
natijasida ishlab chiqarish sharoitida qaltirash kasalligi va issiq urish 
deyarli yo'qolib bormoqda. Issiq sexlarning hammasida organizm 
yo'qotgan tuzni tiklash uchun maxsus ichimliklar tashkil qilingan.
Inson organizmiga faqatgina yuqori harorat ta'sir ko'rsatib qolmasdan, 
balki uzoq vaqt past harorat ta'sirida bo'lish ham asosiy fiziologik 
jaraybnlarning 
buzilishiga, 
ish 
qobiliyatining 
susayishiga 
va 
organizmning kasallanishiga olib keladi. Past harorat ta'sirida qon 
tomirlari torayadl uzoq vaqt ta'sir qilishi natijasida esa kapilyar qon 
tomirlarining faoliyati buziladi (birinchi belgilari sifatida oyoq va qo'l 
panjaiarining achishib og'rishi, quloq va burunning achishishini keltirish 
mumkin), shundan keyin butun organizmning sovuqqa, qotishi seziladi.
Tashqi nerv sistemalarining sovuq qotishi natijasida suyak 
sistemalarida radikulit, oyoq, qol va bel bo’g'inlarida hamda paylarda 
revmatizm kasalligi, shuningdek, plevrit, bronxit va boshqa shamollash 
bilan bog'liq bo'lgan yuqumli kasalliklar kelib chiqish mumkin.
Odam organizmga sovuqning ta'siri, ayniqsa, havo harakati kuchli 
bo'lib, havoning nisbiy namligi yuqori bo'lgan vaqtda kuchli bo'ladi. 


24 
Chunki sovuq haroratdagi nam havo issiqlikni yaxshi o'tkazadi va 
konveksiya orqali issiqlik yo'qotishni kuchaytiradi.
Issiq olishni oldini olish uchun quydagi chora-tadbirlarga rioya 
qilishimiz zarur. 
Dam olish vaqtida ishchi ob-havo sharoitlari normal (18-20 0C) 
haroratda, dam olish uchun maxsus o'rindiqlari, stullari, kreslolari 
bo’lgan xonada bo’lishi kerak.
Agar alohida xonada dam olishnii tashkil qilishning iloji bo'lmasa, 
ish joyi yaqinida dam olish zonalari-oazislar tashkil etilib, bunda 
shamollatish vositalari bilan normal harorat va havo harakati saqlab 
turiladi. Kiyim boshni ho'llash, suv bilan bog'liq tadbirlar (smena 
mobaynida 2—3 marta) organizmdan ortiqcha issiqlikning tez 
chiqaradigan qo’shimcha vositalar hisoblanadi. Shu maqsadda ish 
joylariga yaqin yarim dushlar quriladi.
Oqilona ichimlik rejimini tashkil qilish yo'qotilgan namlik, tuzlar va 
darmondorilarni o'rnini qoplash uchun kerak. Bir smenada 4—4,5 kg tana 
massasini yo'qotadigan issiq sexlarning ishchilari tuz qo'shilgan gazli 
suv (0,5% NaCl eritmasi) bilan ta'minlanishi zarur. Bir smenada 3— 3,5 
kg gacha tana massasini yo'qotadigan ishchilarga tuz ovqat ratsioniga 
qo'shib beriladi. Ular oddiy gazli suv, ba'zan issiq choy va organizm 
faoliyatini oshiradigan hamda yo'qotilgan darmondorilar o'rnini 
qoplaydigan boshqa ichimliklar bilan ta’minlanadilar.


25 
Issiqlab ketish va issiqlik nurlanishning boshga hamda ko'zga 
yoqimsiz ta'sirini kamaytirishda shaxsiy muhofaza vositalari muhim rol 
o’ynaydi. Korxona keng, mo’l va qulay tikilgan, matosi esa bug’lanish va 
konveksiya bilan issiqlik berishini qiyinlashtirmaydigan bo'lishi kerak. 
Ipgazlama, zig'ir poyasidan to'qilgan, dag'al jun matolar shu talablarga 
javob beradi.
Issiqlik nurlanishidan himoya qilish uchun yuzasiga tushadigan 
infraqizil nurlarni asosiy qismini qaytaradigan yupqa metall qatlamli,
odatda alyuminiy qatlami sepib tayyorlangan matolar qo'llaniladi, 
Korjoma pishiq va chidamli bo'lishi kerak. Boshni issiqlik 
radiatsiyasidan himoya qilish uchun fibro va dyuraledan tayyorlangan
kaskalar, gardishlari enlik kigiz qalpoqlar, ko'zni himoya qilish uchun esa 
ko'zoynaklar qo'llaniladi. Turli xil ishlar uchun yorug'lik flltrlari tanlash 
GOSTda belgilangan.
Ochiq havoda ishlaganida — doimiy ish joylarida ravonlar qurish, 
vaqti-vaqtida bo'linadigan joylarga esa quyosh nurlaridan himoya 
qiladigan suriluvchan soyabonlar qurish zarur. Mashina kabinalari ochiq 
ranglarga bo'yaladi, issiqlikni muhofaza qiladigan materiallar ba'zan esa 
havoni mo'tadillashtirish vositalari bilan jihozlanadi. Dam olish joylarini 
ish joylari yoniga quriladi, quyosh va shamoldan pana qilinadi, dush 
moslamalari quriladi, kushetkalar, kreslolar bilan ta'minlanadi. Bu yerda 
muzdek suv va issiq choy hamisha bo'lishi kerak.


26 

Yüklə 260,02 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin