Mavzu: Tabiiy tolali gazlamalar. O’simlik tolasidan tayyorlangan gazlamalar, ularning xususiyatari mavzusini o’qitish metodikasi. Tabiiy tolali gazlamalar. O’simlik tolasidan tayyorlangan gazlamalar, ularning xususiyatari Dars maqsadi

Darsning borishi
I Tashkiliy qism.  
1.Salomlashish. o’quvchilarning darsga tayyorgarligini nazorat qilish.(2 
daqiqa). 
2.Davomatni aniqlash. (3 daqiqa). 
3.O’tilgan mavzu yuzasidan savol-javob o’tkazish. ( 15 daqiqa). 
II Asosiy qism. 
Reja:
1.Tabiiy gazlamalarning turlari. (10 daqiqa). 
2.O’simliklardan olinadigan tolalar va ularning olinishi. (15 daqiqa). 
3.O’simlik tolasidan tayyorlangan gazlamalarning xususiyatlari. Amaliy 
mashg’ulot (25 daqiqa). 

III. Dars yakuni. 
1.Yangi mavzuni mustao’kamlash.(15daqiqa) 
2.Uyga vazifa berish. (3daqiqa) 
3.Ish o’rnini yig’ishtirish. (2 daqiqa) 


Dars konspekti. 
Barcha gazlamalar tolalardan to’qiladi. Inson o’ayotida gazlamalar muo’im 
ao’amiyat kasb etadi. Gazlamalardan tikilgan kiyimlar insonni issiq va sovuqdan 
kuchli yoruo’likdan o’imoya qilib organizm temperaturasining mo’tadil bo’lishiga 
yordam beradi. Gazlamalar tabiiy va sun`iy tolalardan to’qilgan bo’ladi. Tabiiy 
tolalardan to’qilgan gazlamalar ikki guruxga bo’linadi, O’simliklardan olingan 
tolalardan to’qilgan gazlamalar, qayvonlardan olingan tolalardan to’qilgan 
gazlamalar. O’simliklardan olingan tolalarga paxta o’amda zig’ir kirdi.
Paxta o’simligi asosan Amerika Qo’shma Shtatlarida, Xitoy, Hindiston, 
Braziliya va O’zbekistonda etishtiriladi. Paxta tolasi ingichka va o’rta tolali 
bo’ladi. O’zbekistonda etishtiriladigan paxtaning 10% ni ingichka tolali paxta 
tashkil qiladi va eng yuqori sifatli tola o’isoblanadi. Paxta o’simlig asosan issiq 
o’lkalarda etishtiriladi. Paxtaning saralangan chigiti erta bao’orda, aprel,may 
oylarida ekiladi. Yozning iyun, iyul oylarida gullay boshlaydi. Kuz faslida paxta 
chaman bo’lib ochiladi. Paxtani yig’ib-terib olish ancha mashshaqatli ish 
o’isoblanadi. Paxta mashinalar yordamida va qo’lda teriladi. Qo’lda terilgan paxta 
tolasi sifatli ya`ni ingichka o’amda uzun bo’ladi. 
8 Paxta tolasi deb chigitning ustida joylashgan ingichka tolani aytamiz. 
chigitdan ajratilgan tola xomashyo deyiladi. Paxta tolasidan gazlamalar to’qiladi 
uning chigitidan turli turli sano`at mollari tayyorlanadi. Dalalardan terib olingan 
paxta paxta tozalash zavodlariga olib boriladi. U erda paxtani chigitidan, turli xil 
ifloslardan tozalanadi va quritiladi, presslanadi. Unga ishlov berish yigirish 
fabrikasida turli mashinalar yordamida bajariladi, ya`ni uni tozalanadi, 
aralashtiriladi, tarab, tola qilinadi, ingichka tekis lenta qilib tsilindr idishlarga 
tushiriladi. Lentalar yigirish mashinasida ip qilib chihariladi. Yigirib tayyorlangan 
ipni katta naychalarga o’raladi. Bu ishlar bajariladigan tsex yigirish tsexi deb 
ataladi. Tayyor yigirilgan ip to’qimachilik tsexlariga yuboriladi, yigirilgan iplarni 
to’qish dastgoxiga qo’yib gazlama to’qiladi. Paxta tolasining asosiy moddasi 
tsellyuloza bo’lib, u qancha ko’p bo’lsa tola shuncha pishiq bo’ladi. Paxta 
tolasidan chit, batist, bumaze, satin kabi gazlamalar to’qiladi. 
Zig’ir tolasi paxta tolasi kabi bir yillik o’simlik bo’lib, asosiy moddasi 
tsellyuloza. Balandligi 60-70sm bo’lib asosan Rossiyada o’sadi. 
Gazlamalarning fizik xossalariga uning gigroskopiklik, havo 
o’tkazuvchanligi, bug’ o’tkazuvchanligi, suv o’tkazuvchanligi, xo’llanuvchanligi, 
chang tortishi, issiqlik saqlashi, kirishishi, cho’ziluvchanligi va boshqa xossalari 
kiradi.
Gigroskopiklik – bu gazlamaning o’ziga namlikni tortishi. Gigroskapiklik 
namlik formulasi bilan aniqlanadi. Bir xil gazlamalar yuvilgandan keyin 
gigroskapikligi oshadi. Bir xil mao’sulotlar ipni ikki tomonlama tarash usuli bilan 
qalinligi oshiriladi, unda gigroskopiklik kamayadi. Ich kiyim va yozgi kiyim 
assortimentida gigroskopiklik eng muo’im xossa o’isoblanadi. Tabiiy tolali 
gazlamalarning gigroskopikligi yuqori o’isoblanadi.
havo o’tkazuvchanlik – xususiyati uning tola tarkibi zichligi va pardoziga 
bog’liq bo’ladi. Siyrak to’qilgan gazlamalar havoni yaxshi o’tkazadi, zich to’qilgan 
gazlamalar havoni o’tkazmaydi. Polotno to’qilishi havoni yomon o’tkazadi.
Bug’ o’tkazish – xossasi odam organizmidan ajraladigan bug’ni o’zida 
saqlashi kiradi. Masalan jun tolasidan to’qilgan gazlamalar o’zidan bug’ni kam 
o’tkazadi va boshqa gazlamalarga haraganda kiyim ostidagi havoning nisbiy 
namligini ushlab turadi.
Suv o’tkazish - qobiliyati gazlamalarning suv o’tkazishga harshilik 
qobiliyati. Suv o’tkazmaslik maxsus gazlamalarga muo’imdir.
Chang tortish- xossasi bu gazlamalarning kirlanishi. U tolaning tarkibiga, 
zichligiga, pardozlanishiga boo’liq. Chang oluvchanlik bo’yicha tukli gazlamalar 
eng yuqori ko’rsatkich beradi. Shishali gazlamalar changni umuman tortmaydi. 
Changni gilam va gilam maxsulotlari juda yaxshi tortadi, sababi ular o’am tukli. 
Ularni tozalash va qoqish qiyin.