Mavzu: Uzluksiz ta’limda o‘smirlar ijodiy qobiliyatini rivojlantirishning ijtimoiy psixologik xususiyatlari
Yüklə 423,5 Kb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Qatnashuvchilar
- Foydanilgan adabiyotlar
- Intellektual psixologik topishmoq
- Intellektual psixologik topishmoqning javobi Ong
- Qobiliyat va uning xususiyatlari
2-gurux (tajriba)
Shaxsiyatdagi iroda xususiyati shakllanganlik darajasining namoyon bo‘lishiga oid test (Natijalarni qayta ishlash metodikasi testlar oxirida beriladi). Har bir savol uchun keyingi ballar beriladi: 1 - bunday bo‘lmaydi; 2 - balki, extimol; 3 - bo‘lishi mumkin; 4 - extimol, xa; 5 - ishonamanki, ha.
1. Aniq maqsad va vazifalar qo‘ya bilish: a -kasbiy maxoratni oshirish bo‘yicha 3-4 yil oldin mo‘ljallangan aniq istiqbolli maqsadga egaman; b - kelgusi yil uchun o‘qituvchim bilan xamkorlikda muvaffaqiyatlar darajasini rejalashtiryapman; tayyorgarlikning tegishli bosqichlari uchun aniq vazifalar qo‘yaman; v - navbatdagi mashgulot, sinov va imtixonlar uchun galdagi vazifalarni qo‘yaman. 2. O‘z faoliyatini muntazam amalga oshira olish: a - aloxida uy vazifalari rejalarini bajaraman; b -va imtixon topshirish rejalarini bajaraman; v - o‘tkazilgan mashgulotlar, o‘tgan sinov va imtihonlarni baxolayman; belgilangan rejalarni tahrir qilaman. 3. Qo‘yilgan maqsadlarga yetishish uchun o‘zini yo‘naltira
a - maqsadga erishish uchun qat’iy tartibga amal qilaman; b ~ kasbiy ko‘tarilish maqsadi va vazifasi men uchun kuchli faollik manbasi bo‘lib hisoblanadi; v - o‘zimning musiqiy mashg‘ulotlarim jarayonidan katta qoniqish xis etaman, K,at’iyat va matonat 4. Qo‘yilgan maqsadga muntazam erisha olish: a - men musiqiy cholg‘uda muntazam shug‘ullanaman va dars uchun mo‘ljallangan soatlarim miqdorini qat’iy kuzatib boraman; b - o‘yin xarakatlari texnikasini puxta egallashga bilan, muntazam harakat qilaman; v - professional maxoratimdagi kamchiliklarimni ^at’iylik bilan ketma-ket bartaraf etishga xarakat qilaman. 5. Yomon kayfiyatni bartaraf qilish: a - charchash xissi ortib borganda men sabr qilaman va ish sur’atini pasaytirmasdan mashgulotni davom ettiraman; b -kayfiyatim yomon bo‘lsa-da, «istamayman» yoki «qilolmayman»lardan o‘tib, o‘zimni faoliyatga undayman; v - zerikarli, lekin kerakli mashqlarni sabr bilan va uzoq muddat qaytarishim mumkin. 6. Omadsizlik va boshqa qiyinchiliklarga qaramay faoliyatni davom ettira bilish; a - asar ijrosidagi omadsizljk meni maqsadga erishish -yaxshiroq chalishga safarbar etadi; b - omadsizlik paytida o‘z mashg‘ulotlarimning davomiyligi bilan talg‘ishga moyil bo‘laman; v - imtixonda bir narsani muvaffaqiyatsiz ijro etib, men ruxan cho‘kmayman va keyingi asarlarni yaxshiroq chalishga xarakat qilaman. Dadillik va jasurlik 7. O‘z vaqtida kerakli qarorni qabul qila bilish: a - men paysalga solish mumkin bo‘lmagan paytda biror xarakat, maqsad, ishni amalga oshirish xaqida o‘z vaqtida qaror •• qabul qila olaman; b - men tavakkal sharoitida xam zarur xarakat xaqida o‘z vaqtida qaror qabul qila olaman; v - o‘z xamkasblarim (ansambl va orkestr) oldida ma’naviy mas’uliyat sharoitida o‘z vaqtida qaror qabul qila olaman. 8. Qo‘rquv xissini yenga bilish: a - mas’uliyatli chiqish paytida tavakkal qilish va ishni boshlash xoxishi paydo bo‘ladi (tanlovda nisbatan tez sur’atlarda ijro etishim mumkin); b - mas’uliyatli chiqish paytida xayolan tashvishlarimdan soqit bo‘laman va divdatimni butunlay o‘z ijro xarakatlarimga qarataman; v - ma’naviy mas’uliyat sharoitida ongli ravishda yomon kechinmalarni yengib o‘taman va qat’iyat bilan xarakat qilaman (betob solist o‘rniga partiyani ijro etib berishim mumkin). 9. Qabul qilingan qarorlarni rad etmasdan bajara bilish: a - mas’uliyatli ishni (vazifani) bajarish haqida qaror qabul qilinganidan so‘ng zudlik bilan uni amaliy bajarishga kirinshmaya; b - murakkab epizod yoki pesani o‘ynay boshlasam, xatto xatolarga yo‘l qo‘ysam ham, bu ishni bajarishda davom etaman, me’yoriga yetkazaman, oxirigacha ijro etaman; v - murakkab narsalarni ijro etishdagi muvaffaqiyat-sizlik qayta xarakat qilganda muvaffaqiyatga erishishga safarbar etadi. Sabot va o‘zini tuta bilish 10. Fikrlar tiniqligini saqlay bilish: a - sinov yoki imtixonda ijro paytida xayajonli sharoitga qaramay diqqatimni yaxshi jamlay olaman, e’tiborimni taqsimlab o‘zgartira olaman. b - sinov va imtixonlarda muvaffaqiyatsizlik va xatolar ta’siri ostida «marlubiyatchi» fikrlar va salbiy tasavvurlarga yo‘l qo‘ymayman; v - imtixondagi tarang sharoitda men bilgan va qila oladigan narsalarga muvofiq tazda o‘ylab harakat qila olaman. 11. O‘z xissiyotlarini boshqara bilish: a - apatiya, o‘zini yo‘qotish, vahima va bezovtalik sharoitida o‘z emotsional faolligimni oson ko‘tara olaman; b - o‘zimning emotsional xayajonimni yengil pasaytira olaman (xayajonlanishda, orriqda, g‘azablanganda, mas’uliyat xaqida ortiqcha tasavvurda); v - sinf yoki imtixonda asarni muvaffaqiyatli ijro etsam, ortiqcha o‘z-o‘ziga ishonch, beparvolik va boshqalar ustidan soxta ustunlik namoyon etmayman. 12. Uz xarakatlarini nazorat qila bilish: a - xatto charchash, asabiylashish, o‘zimdan qoniqmaslik hissi paydo bo‘lganda. xam o‘z ijro xarakatlarim ustidan nazoratni saqlab qola olaman; b - sinovdagi muvaffaqiyatsizliklarga qaramay, men barcha imkoniyatlarim darajasida omma oldida chiqish qilishni davom etgirishga xarakat qilaman; v - ziddiyatli vaziyatlarda o‘zimni axloqsiz ish va xarakatlardan oson tiya olaman (qo‘pol so‘zlar, tortishish, sinfdan chiqib ketish).
Xulosa. Yuqorida bayon etilgan fikrlarga asoslanib quyidagi xulosalarga kelishimiz mumkin: Shuni ta’kidlash joizki, ijtimoiy muhitda ta’lim-tarbiyaga shaxsning o‘zi faol ishtirok etgandagina uning tug‘ma layoqatini uyg‘otadi, iste’dod, qobiliyatlarini o‘stira oladi. Agar kishi o‘z ishini sevsa, uning shu sohadagi iste’dodi tezroq va kuchliroq ro‘yobga chiqa boshlaydi. - o‘smir bilan munosabatda bo‘lishda sabr-toqat, vazminlik zarur. Unga mustaqillik berish, buyruq emas, aksincha, maslahat berish bu yoshdagi o‘quvchilarni to‘g‘ri tarbiyalashning garovidir. 1. Shaxs ongli faoliyat bilan shug‘ullanuvchi ijtimoiy mavjudot bo‘lib, ijtimoiy munosabatlar mahsuli sanaladi. 2. Shaxsning shakllanishi irsiy-ijtimoiy omillar hamda tarbiyaga bog‘liqdir. 3. Shaxsning shakllanishida faoliyat o‘ziga xos, muhim xususiyatga egadir. Zero, shaxs faoliyat yordamidagina ijtimoiy borliq bilan bo‘ladigan munosabatni yo‘lga qo‘yadi, shu asosda uning bilish qobiliyati rivojlanadi. 4. Shaxs jismoniy va psixologik jihatdan kamol topib borar ekan, fiziologiya, pedagogika va psixologiya fanlarida “yosh davrlari” deb nomlangan bosqichlarni bosib o‘tadi. Yosh davrlari shaxsning yosh va psixologik xususiyatlariga ko‘ra quyidagicha guruhlanadi: go‘daklik davri, yasli davri, maktabgacha tarbiya yoshi, kichik maktab yoshi, o‘smirlik davri va o‘spirinlik davri. Ijodkor yoshlarni tarbiyalash jarayonida quyidagi holatlar yuzaga keladi: 1. . Tarbiya yordamida muhitning salbiy ta’siri natijasida yuz bergan kamchiliklarni ham tugatish mumkin. 2. Tarbiya inson faoliyatining istiqbol maqsadini belgilaydi. Shu bois u shaxs kamolotini ta’minlashda yetakchi rol o‘ynaydi. 3.Insonning ma’naviy o‘sishi sodir bo‘ladi, muhitni stixiyali ta’siri bera olmaydigan sifatlar shakllanadi. Masalan, bola o‘z ona tilini atrofni o‘rab turgan muhitning ta’sirida o‘rganib olishi mumkin. Lekin o‘qish va yozishni maxsus ta’lim yo‘li bilangina o‘rganadi. Ma’lum bilim, ko‘nikma va malakalar faqat tarbiya jarayonida egallanadi. 4. Tarbiya yordamida hatto kishining ba’zi tug‘ma kamchiliklarini ham ijobiy tomonga o‘zgartirish mumkin. Chunonchi, ba’zi bir bolalar ayrim kamchiliklar bilan tug‘iladi (kar, ko‘r, soqov va hokazo). Lekin maxsus tashkil etilgan tarbiya yordamida ularning aqli to‘la taraqqiy qiladi, tug‘ma kamchiligi bo‘lmagan kishilar bilan barobar faoliyatda bo‘lishi mumkin.
Tabiiyki, ўқuvchilarning ўz maқsadlariga erishishlari uchun ta’lim maskanida olgan bilim, kўnikma va malakalari kamlik қiladi. Ular yuksak maқsad yўlida ўz ustilarida tinmay izlanishlari, ijtimoiy munosabatlar jarayonida faol ishtirok etishlari lozim. Fanlarda o‘zlashtira olmagan o‘quvchilarni qobiliyatsiz deyish xato, o‘qituvchining birinchi galdagi vazifasi – har bir o‘quvchining yosh va psixologik xususiyatini chuqur o‘rganish, uning qiziqishi va istaklarini aniqlash, ularni hisobga olgan holda pedagogik chora-tadbirlarni ko‘rishdir. Umuman, pedagogik jihatdan to‘g‘ri uyushtirilgan har qanday faoliyat bola shaxsining aqliy, axloqiy, estetik, jismoniy hamda irodaviy rivojlanishiga ijobiy ta’sir etadi. Bola shaxsining rivojlanishi uchun faol kundalik faoliyat zarur. Faoliyat yordamidagina bola atrof-muhit bilan munosabatni tashkil etadi, shu orqali uning bilish qobiliyati rivojlanadi, xarakter sifatlari takomillashib, kamol topadi. Bundan tashqari quyidagi ishlarning sifatini ta’minlash lozim: O‘smirlar bilan individual faoliyat olib borish; tushintiruv va targ‘ibot ishlarida yangi texnologiyalarni qo‘llash; ijtimoiy o‘zgarishlar mohiyatini o‘smirlar ongiga aniq yetkazish; auditoriyadan tashqari tarbiya ishlarini takomillashtirish; mustaqil fikrlash jarayonini rivojlantirish; talabalarning bo‘sh vaqtini maqsadli rejalashtirish. Foydanilgan adabiyotlar Karimov LA. Barkamol avlod - O'zbekiston kelajagining poydevori.T. 1997. Barkamol avlod orzusi. T. 1999 . Karimov I. Vatanimizning tinchligi va qavfsizligi o'z kuch - qudratimizga, halqimizning hamjiqatligi va buqilmas irodasiga boqliq. T. "O’zbekiston"nashriyoti. 2004. 32 b. Davletshin M.G. Umumiy psixologiya. T. ToshDPU.2002.(o'quv qo'llanma). Davletshin M.G. "O'quvchilarning texnika qobiliyati psixologiyasi" Toshkent 1971 Karimova V. Ijtimoiy psixologiya va ijtimoiy amaliyot. T. 1999. Karimova V. Akramova F. Psixologiya. T. 2000. Karimova V. Psixologiya. (o'quv qo'llanma).T. 2002. Kap-Kalik. Uchitelyu o pedagogicheskom obqenii. M. "Prosveqenie". 1987. ( o'quv qo'llanma). Karimov I.A. Yuksak malakali mutaxassislar taraqqiyot omili. T.: O‘zbekiston, 1995. -23 b. B.Ziyomuxammadov .Komillikka eltuvchi kitob.“Turon-iqbol nashryoti”, Toshkent, 2006. 189-262betlar Iragimov X.I.Abdullaeva Sh.A.Pedagogika.(o‘quv qo‘llanma). Toshkent:”Fan” ,2004. 184-bet. I.A.Karimov. Barkamol avlod-O‘zbekiston taraqqiyotining poydevori. Tosh.: “Sharq”nashryoti,1997,42-bet. Iragimov X.I.Abdullaeva Sh.A.Pedagogika.(o‘quv qo‘llanma). Toshkent:”Fan” ,2004. 184-bet. Davletshin M.G. va boshqalar. qobiliyat va uning diagnostikasi. -T.:O‘qituvchi, 1997. -134 b. Gumanisticheskie idey otrajenы v psixologicheskoy teorii lichnosti . MO Rossii. - A.N.Leonteva i S.L Rubinshteyna,1981. E.G‘oziev. Pixologiya.(o‘quv qo‘llanma) T.:O‘qituvchi,1994.224 b. E.G‘oziev. Oliy maktab pixologiyai. T.O‘qituvchi,1997. 104 b. E.G‘oziev, G.To‘laganova. Pedagogik psixologiya asolari.(o‘quv metodik qo‘llanma) T.:Univeritet, 1997. 80 b. Z.T.Nishonova .Ijodiy mustaqil fikrni tarbiyalashda o‘qituvchining rolini yanada oshirish // Ta’lim va tarbiya. – 2001. -№1-2 . -B. 40-42. Z.T.Nishonova. Mustaqil ijodiy fikrlash. – T.: Fan.- 2003.-114 b. Panasyuk A.Yu. Psixologicheskaya nauka na slujbe u rukovoditelya. M. 1990. (o'quv qo'llanma). G'oziev E. Muomala psixologiyasi. T. 2001 . G’oziev E. Tafakkur psixologiyasi. T. 1999. G'oziev E E. Psixologiya. T. "O'qituvchi" nashriyoti. 2003. (darslik) G'oziev E . Umumiy psixologiya. (ma'ruzalar matni) N. 2002. Maxsudova M. Oilaviy munosabatlar psixologiyasi. (uslubiy qo'llanma) N.2003. Maxsudova M. Ko'rbonova Z. Umumiy psixologiya. N. (muammoli ma'ruzalar matni). 2004. Maxsudova M. Muloqot psixologiyasi. (muammoli ma'ruzalar matni). N. 2004. Inteirnetdan foydalanilgan axborotlar ro’yxati Iste’dod fondi Markaz xodimlarining maqolalari «Intellektual salohiyat» Markazi xodimlarining maqolalari Pardayev A.X. i... 11.01.2007 - 40 Kb - http://www.istedod.uz/qpage&pid=33&submenu=38&lang... - Iste’dod fondi 1.4. Intellektual salohiyat, inson kapitalini oshirish borasidagi jahon va mahalliy tajribalarni qiyosiy...11.01.2007 - 10 Kb - http://www.istedod.uz/qpage&submenu=35&pid=33&lang... - Vosstanovit tekst - Nayti poxojie Iste’dod fondi ... O'zbekiston espublikasi Prezidentining «Iste'dod» jamg'armasi «Intellektual salohiyat» Markazi direktori o'rinbosari, Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti va... 11.01.2007 - 13 Kb - http://www.istedod.uz/qpage&pid=33&submenu=40&lang... - Vosstanovit tekst - Nayti poxojie Iste’dod fondi ... ilmiy kadrlarning malakasini oshirish «Iste'dod» jamg'armasi qoshidagi «Intellektual salohiyat» Markazi tomonidan vazirliklar, muassasalar,... 11.01.2007 - 11 Kb - http://www.istedod.uz/qpage&pid=33&submenu=36&lang... - Vosstanovit tekst - Nayti poxojie Marifat - Kuch bilim va tafakkurda ...dod» jamg‘armasi qoshida 2005 yildan buyon «Intellektual salohiyat» markazi faoliyat ko‘rsatmoqda. 30.12.2006 - 32 Kb - http://www.marifat.uz/manaviyat/istedod_fenomeni.m... - Vosstanovit tekst - Nayti poxojie www.marifat.uz (vsego 2) O'zbekiston Milliy teleradiokompaniyasi :: Yangiliklar » » Ezgu niyatlar ijobati – Bugungi zamonda intellektual salohiyat, intellektual boylik hal qiluvchi kuchga aylandi,... 07.02.2007 - 34 Kb - http://www.mtrk.uz/uz/news/qnewsid=349 - Vosstanovit tekst - Nayti poxojie www.mtrk.uz (vsego 8) ---EcoNEWS---... tayyorlash uchun barcha shart - sharoitlar mavjud : ilmiy va intellektual salohiyat ham , shunday jihozlarga bo'lgan talab ham ,... 17.01.2007 - 26 Kb - http://econews.uznature.uz/econews/uzb/news/july.h... - Vosstanovit tekst - Nayti poxojie econews.uznature.uz »»» qmii.uz » uzb » Tanlov shartlariga ko‘ra ishtirokchilar pazandalik, orastalik, intellektual salohiyat, ashula va raqs ijrochiligi bo‘yicha o‘... 11.01.2007 - 40 Kb - http://www.qmii.uz/uzb/NEWS/news.html - Vosstanovit tekst - Nayti poxojie www.qmii.uz (vsego 2) / o'zbekiston ovozi / maqolalar... endi unda harbiy qudrat emas, balki intellektual salohiyat, aql-idrok, fikr,... 11.12.2006 - 21 Kb - http://www.uzbekistonovozi.uz/qpart=publish&id=10&... - Vosstanovit tekst - Nayti poxojie Mafkuraviy muammolar: gyaoyaviy boyashliq va zararli gyaoyalarning jamiyatimizga ta'siri ... - yurtimizning geopolitik nuqtai nazardan gyaoyat qulay hududda joylashgani, intellektual salohiyat va tabiiy zahiralarga boyligidir. 23.04.2003 - 9 Kb - http://zamin.freenet.uz/mig/3_4.htm - Vosstanovit tekst - Nayti poxojie [PDF] el.tfi.uz/pdf/myuhbda_uzl.pdf Aql idrok va tafakkur, bilim va intellektual salohiyat, ma naviyat va ma rifat …23.11.2006 - 2 Mb - http://el.tfi.uz/pdf/myuhbda_uzl.pdf - Vosstanovit tekst - Nayti poxojie el.tfi.uz (vsego 3) Mahalla gazetasi ... kelajakda harbiy sohada ishlayman, degan fuqarodan aqliy salohiyat, ma’naviy yetuklik, intellektual saviya talab etilayapti. 26.01.2007 - 14 Kb - http://www.mahalla.uz/uzbl/tahlil_va_mulohaza/harb... - Vosstanovit tekst - Nayti poxojie Muqimiy nomidagi Qo'qon Davlat Pedagogika Instituti Web saytiga xush kelibsiz! ... yuqori malakali ilmiy-pedagogik kadrlarni maqsadli tayyorlash orqali ilmiy salohiyat ko’rsatkichini talab darajasiga ko’tarish bo’... Institutda «Tafakkur», «Zakovat» intellektual klublari muntazam faoliyat ktsrsatmoqda. 23.12.2006 - 43 Kb - http://www.qdpi.uz/Index/uz_qdpi_ta%27lim.html - Vosstanovit tekst - Nayti poxojie Gov.uz – Kursantlar bilan uchrashuv ... o‘quv dargohlaridan biri hisoblangan mazkur bilim yurti katta salohiyat, moddiy texnik-o‘quv bazasiga va malakali... ... to‘g‘ri qarorlar qabul qila oladigan, intellektual salohiyati yuksak, xalqimizga va milliy istiqlol g‘oyalariga... 17.01.2007 - 15 Kb - http://www.gov.uz/uz/content.scmqcontentId=25260 - Vosstanovit tekst - Nayti poxojie www.gov.uz (vsego 2) .:: Yosh kuch ::. 9 Soni ... ortiga yashiringan kuch-qudrat, jur’at va salohiyat bizni hayratga soldi. 03.11.2006 - 14 Kb - http://www.yoshkuch.uz/9/14.html - Vosstanovit tekst - Nayti poxojie Samarqand Qishloq Xo'jalik Instituti Fakultetda istiqbolli ilmiy salohiyat faoliyat ko’rsatib, jamoa ilm ahli «Respublikamizda... 24.01.2007 - 13 Kb - http://samai.uzpak.uz/fakultetlar/vetfak.htm - Vosstanovit tekst - Nayti poxojie Gazeta.uz ... madaniyat, sayyohlik sohalarida hamkorlik uchun katta salohiyat mavjud. Bu yo'nalishlardagi aloqalarni faollashtirish uchun ikki mamlakat o'rtasida... 04.01.2007 - 35 Kb - http://www.gzt.uz/uzbl/siyosat/islom_karimov_shht_... - Vosstanovit tekst - Nayti poxojie Ilovalar
Intellektual psixologik topishmoq O... ni ishlatib, D... ni to‘plab, I....dani mustaxkamlab, eshitgan, o‘qiganini I... qilib, X...ishga tushirib, T... taxlil etib, olingan natijani X... bilan aytib berish jarayoni bu I... dir. Ishlatilgan so‘zlarni quyidagi piramidaga qo‘yib chiqsangiz, darsni tashkil etishning “Oltin qoida”laridan biri (psixologik)kelib chiqadi. Sizga omad yor bo‘lsin!
Т..............................р Х...............................................а И..........................................................к Д.................................................................................т И......................................................................а Ҳ.........................................................................................т Dars o‘tishning “Oltin qoidasi”- psixologik qator Intellektual psixologik topishmoqning javobi Ongni ishlatib, Diqqatni to‘plab, Irodani mustaxkamlab, eshitgan, o‘qiganini Idrok qilib, Xotirani ishga tushirib, Tafakkur taxlil etib, olingan natijani Xissiyot bilan aytib berish jarayoni bu Imtixondir. Ishlatilgan so‘zlarni quyidagi piramidaga qo‘yib chiqsangiz, darsni tashkil etishning “Oltin qoida”laridan biri (psixologik)kelib chiqadi.
Т а ф а к к у р
Qobiliyat va uning xususiyatlari 1 Б.Зиёмухаммадов .Комилликка элтувчи китоб.“Турон-иқбол нашрёти”, Тошкент, 2006. 189-262бетлар Yüklə 423,5 Kb. Dostları ilə paylaş:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||