Mavzu: Xalq o`g`zaki poetik ijodi. Xalq o`g`zaki ijodi janrlari

3. Lirik qo`shiqlar: Bunday
qo`shiqlarda insonlarning ruhiy olami,
ishqiy kechinmalari aks etadi, to`rn
misralik bandlardan tashqil topadi, ular
kasb, payt, o`rin tanlamaydi: ularni
istagan paytda xohishga ko`ra baland
ovoz bilan yoki hirgoyi qilib
aytaveradi. Masalan,
Beqasam to`nlar kiyib,
Buncha meni kuydirasan.
Har zamonda bir qarab,
Voy, beajal o`ldirasan. . .
Lirik qo`shiqlar xalq qo`shiqlari orasida
juda qadimiyligi, sonining ko`pligi va
badiiy saviyasining yuksakligi bilan
ajralib turadi.
Havoni bo`lut bosdi,
Oyni ko`rmasam bo`lmas,
Yurakni g`am bosdi,
Yorni ko`rmasam bo`lmas.

---

14
Lirik qo`shiqlar1072- 1074- yillarda
yaratilgan “Devonu lug`otit- turk”
asarida ham ko`plab uchraydi.
4. Termalar: Terma o`zbek janri bo`lib,
uning yaratilishida baxshilarning roli
nihoyatda kattadir, ko`p hollarda ular
dostonchilarning individual ijodi
hisoblanadi. Pand- nasihat, odob- axloq,
soz va so`z haqida yaratilgan, ijtimoiy
hayotdagi turli hodisalar, shaxs va
jonivorlarning ta`rifi yoki tanqidiga
bag`ishlangan, baxshalar tomonidan
kuylanadigan 10-12 satrdan 150-200,
ba`zan undan ham ortiq misralargacha
bo`lgan lirik, lirik- epik she`rlarga
terma deyiladi. Terma so`zining
ma`nosi terib, tanlab tizish demakdir,
ya`ni nisbiy mustaqillikka ega bo`lgan
shakl va mazmun jihatidan bir- biriga
yaqin bandlarni (har bir band 3, 4, 5, 6
va undan ortiq misralardan iborat

---

15
bo`lishi mumkin) kompozitsion
jihatdan yaxlitlashtirishdir.
Baxshilarning o`zlari ham “Terma shu
, terib aytib berasan” deydilar. Ular
ba`zan “Nima aytay ? ” termasini
ikkinchi bir nom bilan “Doston terish”
deb yuritadilarki, bu ham yuqoridagi
fikrni tasdiqlaydi. Dostonlardan olib
ayrim holda aytilgan parchalar ham
terma deb yuritiladi. Masalan:
Uch- to`r og`iz maqtab qo`yay man sani
Qovurg`angdan qirib slogan randani,
Xonish qilsam yolg`iz qo`ymaysan
mani
Xonishimga yordam bergan dutorim