Mavzu: Xalq o`g`zaki poetik ijodi. Xalq o`g`zaki ijodi janrlari

Lof.
Lof- bir voqeani o`ta bo`rttirib aytish,
hazil- mutoyibaga asoslangan janr.
Doston.
Doston – xalq og`zaki ijodining eng
murakkab, yirik va keng tarqalgan
janrlaridan biri. Dostonlar tarixiy
voqelikni, xalq hayotini fantaziya
asosida umumlashtirilgan ideal
obrazlarda ob’ektiv – bayoniy tarzda
tasvirlovchi, kuy va ijro bilan mahkam
bog`langan yirik hajmli va keng
ko`lamli asarlar, o`tmish zamonlar
to`g`risidagi hikoyalar va rivoyatlardir.

---

29
«Doston» so`zi «qissa», «hikoya»,
«shonu shuxrat», «sarguzasht», «ta’rif»,
«maqtov» ma’nolarida ishlatiladi. Bu
so`z adabiy atama siftadia xalq og`zaki
ijodi va yozma adabiyotdan yirik hajmli
epik asalarni anglatadi. Folklor va
yozma adabiyotdagi dostonlar bir – biri
bilan hayotni tasvirlash vositasi va
usullariga ko`ra jiddiy farqlanadi.
Doston dastlab xalq og`zaki ijodida
vujudga kelgan. U liro – epik turga
kiradi. Xalq do`mbira jo`rligida ijro
etuvchi va kuylovchi san’atkor shoir
yoki baxshi (mo`g`ulcha «baxsha»,
«bagsha» so`zidan olingan bo`lib,
«ustod», «ma’rifatchi» demakdir.
Sanskritcha «bxik shu» so`zdidan kelib
chiqqan, degan fikr ham bor) deb
atalgan. Xalq ijodkorlarning o`zbek
chalik baxshi va shoir, qozoq xalqi
oqin,
Qorakalpoqlar
jirov,

---

30
ozarbayjonlar
oshiq deb ataydilar.
Dostonni ijro etuvchi baxshilar minglab
she’riy misralarni, katta- katta nasriy
parchalar yoddan bilishi, birorta
musiqiy asbobni chala olishi lozim.
Xalq dostonlarini ijro etish uslubiga
ko`ra Bo`lung`ur, Qo`rg`on,
Shaxrisabz,
Sherobod, janubiy
Tojikiston va Xorazm dostonchilik
maktablari mavjuddir.
Folklorshunos tomonidan 150 dan ortiq
(variantlari bilan 400 dan ortiq) xalq
dostonlari yozib olingan bo`lib,
ularning ko`pchiligi kitob holida nashr
qilingan. Dostonlar quyidagi turlarga
bo`linadi:
1. Qaxrmonlik dostonlari: Bunday
dostonlar urug`chilik zamonlari bilan,
xalqning ko`chmanchilik hayot bilan
bog`liq. Qabila va urug`lar orasidagi
kurashlar, nizo va adovatlar, qabila va

---

31
urug`larning xalq sifatida birlashishi,
davlatchilik kurtaklarning paydo
bo`lishi, urug` va qabilalarning chet el
bosqinchilariga qarshi oliborgan
kurashlari bu turdagi dostonlarning
maydonga kelishiga sabab bo`lgan.
Misol: «Alpomish», «Yodgor»
2. Jangnoma dostonlari:Bunday
dostonlarida o`zaro jangu jadallar,
afsonaviy yoki tarixiy urushlar, bunday
urushlardagi qo`shin yoki yakka
shaxsning jasoratlari tasvirlangan.
Misol: «Yusuf va Ahmad», «Alibek
bilan Bolibek», «Xoldorxon» va h. k.
3. Romantik (ishkiq-