Mavzu№1. Ko‘rish analizatori va uning yordamchi a’zolari klinik anatomiyasi va fiziologiyasi

Ko`z atrof tukimalari va ko`z olmasining yaralanishi 
Ko`z atrof tukimalarining yaralanishi avvalom bor, ko`zga ko`rinadigan yara yuzasi, qon 
kuyilishi, qon ketishi, shish va tegishli a’zo faoliyatining buzilishi, shuningdek keskin ogrik sindromi 
bilan xarakterlanadi. 
Birinchi shifokorgacha bulgan yordam tezlik bilan iloji boricha aseptik bosmaydigan boglam 
kuyish va tezda maxsus klinikaga yuborishdan iborat. Birinchi shifokor yordami koksholga karshi 
anatoksinni yuborish, dezinfeksiyalovchi eritmalar bilan yarani yuvish, antibiotik eritmalarini tomizish, 
antibiotiklarni mushak ostiga yuborish, aseptik boglam kuyish. Morfologik va faoliyat natijalari 
yaralanishning lokalizatsiyasi, shuningdek jarroxlik ishlovlarini uz vaktida va tulaqonlik bilan iloji 
boricha plastika va reqonstruksiya bilan kilina olishiga boglikdir. 
Ko`z olmasining yaralanishi kesib utuvchi va kesib utmaydigan bulishi mumkin. Kesib 
utmaydigan yaralanish ko`z kapsulalari yaralanishi bilan tumtok shikastlanish orasidagi xolatni egallaydi. 
Uning tashxislanishi tumtok shikastlanishi kabi usullar bilan amalga oshiriladi. Shuningdek, birinchi 
shifokor yordamini va maxsus oftalmologik yordamni ko`rsatishda, keyinchalik davolashda xam 
prinsipial farklik yuk. Lekin yarani joylashishi va yarani xarakterida farklik bor. Uning chetlari 
moslashgan buladi va birlamchi bitish bilan choklar kuyilmasdan tuzaladi. Ko`rsatma: bemorni tezlik 
bilan ko`z shifoxonasiga yotkizish. 
Davolash okibati odatda yaxshi, lekin katta kesib utmaydigan yaralanishda shox pardani keskin 
xiralashishi va notugri astigmatizm ko`zatilishi mumkin, bular ko`rish utkirligini pasaytiradi va 
korreksiyaga berilmaydi. 
Ko`z olmasini kesib utuvchi xar kanday kattalikdagi va lokalizatsiyali yaralanishi, ogir va 
infeksiyalangan xisoblanadi. Shikastlanishi chuko`rligi buyicha oddiy va murakkab – ko`zni ichki 
tuzilmalarini shikastlanishi yoki yaraga tushib kolishi, xamda ko`zga begona jism tushganda yoki tez 
ikkilamchi infeksiya yuzaga kelganda asoratlangan buladi. 
Ko`z olmasini yaralanishini tashxislash odatda oddiy, xamma kila oladi va yaralanish kesib 
utadiganmi yoki kesib utmaydiganmi, degan savolga javob berish imqonini beradi. Ko`zni kesib utadigan 

---

yaralanishining asosiy belgisi, ochilib kolgan yara yoki moslashgan yaradir. Agar u shox parda zonasida 
joylashgan bulsa, unda deyarli doim ko`zning oldingi kamerasi yuk yoki sayoz buladi va unda qon bulishi 
mumkin. Bundan tashkari, yarada ko`zni ichki tuzilmalari, rangdor parda, gavxar, shishasimon tana 
kisilib kolishi mumkin, biroz paypaslaganda, ko`zni keskin gipotoniyasi aniklanadi. 
Ko`rish utkirligi katta yoshdagi bolalarda aniklanishi mumkin bulsa, juda xam past buladi. 
Agar, yara sklera zonasida joylashgan bulsa, unda sklera atrofida deyarli doim qon kuyilishlar buladi. 
Yarada ko`zni ichki tuzilmalari: kipriksimon tana, xorioideya, tur parda, shishasimon tana, gavxar kisilib 
kolishi mumkin. Skleral shikastlanishda oldingi kamera normadan chuko`rrok, ko`zni paypaslaganda 
gipotonik. Ko`rish utkirligi sezilarli uzgarmasligi mumkin. Ko`zni kapsulalarini xar xil bulimlaridagi 
kesilgan yaraga shubxalanishda asosan shikastlanish anamnezi beradi. Anamnestik ko`rsatmalar ko`zni 
orka bulimidagi kesib utuvchi yaralarni aniklashda xam asosiy rolni uynaydi. 
Ularning belgilari: oftalmotonusni pasayishi, oldingi kameraga qon kuyiishi, korachik soxasida 
xiralanish, ko`z tubidan refleksni pasayishi. Ko`z olmasini xar kanday kesib utuvchi yaralanishi korneal 
sindrom bilan birga kechadi. 
Birinchi shifokorgacha bulgan yordam, ko`zni boshka shikastlanishlari kabi, fakat 
boylash ko`zni xarakatchanligini pasaytirish uchun binokulyar kuyiladi. Ko`z kasalliklari shifoxonasida 
oftalmolog birlamchi jarroxlik amaliyotini utkazishi kerak. Undan keyin. Albatta, orbitaning obzor 
rentgenoskopiyasi ko`zni ichida yot jism bor-yukligini aniklash uchun kilinadi. Agar yot jism bulsa, 
ko`zni Komberg-Baltin buyicha rentgenlokalizatsiya usuli bilan tekshiriladi. £ar kanday yot jism olib 
tashlanishi kerak va xamma reqonstruktiv-kayta tiklash amaliyotlari mikrojarroxlik komplekslari 
utkazilishi kerak. Operatsiyadan sung, keng spektrda ta’sir kiladigan antibiotiklar bilan 
antibiotikoterapiya utkaziladi. Shunga karamay, kesib utuvchi yaralanishning eng ogir asoratlaridan: 
endoftalmit, panoftalmit, simpatik oftalmiya (protsess sog ko`z kushilishi) ko`zatiladi. Odatda, simpatik 
oftalmiya kesib utuvchi yaralanishdan sung birinchi xaftalarda rivojlanadi va tez avj oladi, ko`rishni 
tuxtovsiz pasayib borishi, xattoki ko`rlikkacha rivojlanib boradi. Kup yillik oftalmologik tajriba shuni
ko`rsatadiki, morfofunksional yaramaydigan, shikastlangan ko`zni uz vaktida olib tashlash, simpatik 
oftalmiyani rivojlantirmaydi. 
Kesib utadigan yaralanishdan sung xamma bemorlar doim maxsus reabelitatsion dispanser 
xizmatida bulishlari shart.