Maxsus fanlarni o‘qitishning asosiy tamoyillari

Ko‘rgazmalilik tamoyili. Bu hammaga ma’lum va tushunarli bo‘ladigan tamoyillardan biri bo‘lib, u qadimiy zamonlardan qo‘llanilib kelingan. Buning asosida quyidagi qonuniyatlar yotadi: birinchidan, ko‘rish va eshitish orqali olingan axborotlar miyaga turlicha ta’sir etib, turlicha xotirada saqlanadi. Qisqacha qilib aytganda, ko‘z bilan ko‘rganda qulok bilan eshitgandagiga nisbatan besh-olti barobar ko‘p axborot olinib, uning miyada saqlanish darajasi ham yuqori. Ikkinchidan, ko‘zdan borgan axborot qayta ishlashga muhtoj emas.
Tizimlilik va muntazamlilik tamoyili.
Bu tamoyil quyidagi ob’ektiv qonuniyatlarga suyanadi:

• 
  inson, faqat tashqi dunyoni o‘z tafakkurida aniq aks ettirgandagina, haqiqiy va faol bilimlarga ega bo‘la oladi;
  
• 
  bilim berish jarayoni bosqichma-bosqich amalga oshirilganligi tufayli, bilim berish samarasi, bu bosqichlar orasidagi vaqtning qanchalik qisqa bo‘lishligiga bog‘liq, bosqichlar orasidagi masofa vaqt nihoyatda oshib ketsa, bilim berish samara bermaydi;
  
• 
  agar bilim va uning negizida shakllangan ko‘nikmalar mashq orqali takrorlanib turilmasa, bilim va ko‘nikma yo‘qolib ketadi;
  
• 
  talabalarni mantiqiy fikrlashga o‘rgatilgan bo‘lmasa, ular doimo fikr yuritishda qiyinchiliklarga duch keladilar;
  
• 
  O‘qitishda tizimlilik va muntazamlikka amal qilinmasa, ta’lim-tarbiya jarayoni susayadi.
  

Mustahkamlik tamoyili. Bu tamoyilda barcha ilg‘or o‘qituvchilar va pedagog olimlarning ko‘p yillik izlanishlari o‘z ifodasini topgan. Unda nazariy bilimlar bilan amaliy bilimlar birlashib mustahkamlangan (kafedra o‘qituvchilari va soha amaliyotchilari birgalikda bajargan ishlarini keltirish kerak).
Bilimlarni mustahkam egallash jarayoni juda murakkab bo‘lib, keyingi yillardagi tadqiqotlar bu jarayonga o‘zgarishlar kiritdi. Bilimni mustahkam egallash jarayoniga hozirgi kunda quyidagi yangi qoidalarni kiritishni taqozo etdi:

1. 
   Bugungi kungi ta’limda fikr yuritish eslab qolishdan ustunlik qilishi isbotlangan. Shuning uchun talabalar aqliy quvvatini tejash maqsadida, ulardan keraksiz va kam e’tiborli narsalarni eslab qolishiga kamroq e’tibor berib, uning hisobiga fikr yuritishiga ko‘proq kuch sarflashiga yordam berish.
   
2. 
   Talabalar tushunib yetmagan yoki noto‘g‘ri tushunib qolgan narsalarni eslab qolmasliklariga e’tibor berish lozim. Talaba faqat yaxshi tushunib yetib, uning to‘g‘riligiga ishonch hosil qilgan narsasini xotirasida saqlash.
   
3. 
   Talaba xotirasini kam e’tiborli axborotlarni eslab qolishdan holi qilish maqsadida, ularni turli lug‘at va soha ensiklopediyalardan foydalanishga o‘rgatish.
   
4. 
   Eslab qolinadigan narsalarni nihoyatda qisqa qilib, yod olishga oson bo‘lishi uchun, ravon, iloji bo‘lsa she’r vazniga solib turib esda saqlashga talabalarni o‘rgatish.
   
5. 
   Yod olishni uyga vazifa qilib bermay, uni amaliy ishlarga qiziqtirib qo‘yish va vaqti- vaqti bilan bu qiziqishni yangilab turish.
   
6. 
   Takrorlash mashqlarini talaba yangi bilimni egallagan paytdan boshlash. Chunki, bu narsalar keyin esdan chiqib ketishi aniq.
   
7. 
   Dangasalik kasali bilan tinmay kurash olib borish, bilim olish sur’atini pasaytirmaslik.
   
8. 
   Bilimni egallash sur’ati pasaya boshlashi bilan uning sababini aniqlash va bartaraf etish. Odatda, bilim olish sur’atining pasayishi charchashdan yoki zerikishdan keyin paydo bo‘ladi.
   
9. 
   Qaytarish darslarini shunday tashkil qilish kerakki, u faqat bilimni xotirada tiklashga xizmat qilmay, fikr yuritishga ham qaratish zarur.
   
10. 
    Berilgan bilim xotirada mustahkam saqlanishi uchun, uni qiziqarli qilib, ko‘rgazmali qurollardan foydalanish.
    
11. 
    Talabalarni o‘z mehnatini nazorat qilish va baholashga o‘rgatish.