Maxsus ta’lim vazirligi alisher navoiy nomidagi toshkent davlat o‘zbek tili



Yüklə 3,95 Mb.
səhifə9/82
tarix24.10.2023
ölçüsü3,95 Mb.
#160082
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   82
baxtiyor abdushukurov.qadimgi turkiy til

I harfi. Bu harf bir ilgakli tayoqchadan iborat bo‘lib, ilgak yuqoriga va o‘ng tomonga qaragan: i. Agar ilgak chapga qaragan bo‘lib yuqorida bo‘lsa, p ni bildiruvchi harf, pastda bo‘lsa qalin l tovushini anglatuvchi harf bo‘ladi. I harfi til oldi i va til orqa ï tovushini bildiradi va a harfidan farq qilib, so‘z boshida ham ishlatiladi: ini ini - uka, zks säkiz - sakkiz, ixY yağï – yov (Toʻn).
Lablanmagan unlilar uchun qo‘llanadigan bu ikki harf tovushlarning qatordagi farqini aks ettirmaydi, faqat tor-kengligini ko‘rsatadi. Ikki ilgakli a harfi keng unlilarni va bir ilgakli i harfi tor unlilarini anglatadi. Lablangan unlilarni bildiruvchi harflar unlilarning qatordagi farqini ifodalab, ko‘tarilishdagi farqini korsatmaydi. Shuninig uchun ularning biri oqu, ikkinchisi ökü harfi bilan ko‘rsatiladi.
O (o‘qu)harfi. Bu harf uchi o‘ngga qaragan burchak shakliga o ega. O‘qu harfi lablangan til orqa o va u unlilarini bildiradi: zGu oğuz - oʻgʻiz, zquT toquz - toʻqqiz, uxDQ qadğu – qayǧu (BX).
Ö (o‘ku) harfi. Bu harf bir butun va ikki yarim tayoqchadan tuzilib, yarim tayoqchalar burchak hosil qilgan holda butun tayoqchaning o‘ng tomoniga, yarmidan yuqorisiga quyidagi ilgaklarda birlashtiriladi: w. Bu harf lablangan til oldi ö va ü unlilarini bildiradi: wrtw ötrü - keyin, Frwt türk - turk, xLv uluğ - ulugʻ (KT).
E harfi. Bu harf O‘rxun yodgorliklarida yo‘q. Buning shakli ayqashgan yoki yondoshgan ikki yoy yoki burchakdan iborat: e. Bu harf e tovushinibildiradi.
Quyidagi harflar lab undoshlarini bildiradi:
P (pi) harfi. Bu harf p harfidan ilgagining chap tomonga qaraganligi bilan farqlanadi p va p fonemasini anglatadi: ap apa – opa (O‘ngin), poQ qop – butunlay (KT), pL alp – pahlavon (To‘n).

Yüklə 3,95 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   82




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin