Maxsus talim vazirligi samarqand davlat universiteti inson resurslarini boshqarish fakulteti

MAVZU 5: Xalqaro ishchi kuchi migratsiyasi

1. 
   Xalqaro ishchi kuchi migratsiyasining nazariy asoslari, mohiyati, omillari, sabablari va turlari
   
2. 
   Xalqaro ishchi kuchi migratsiyasining tarkibi, dinamikasi va pul o’tkazmalari
   
3. 
   Xalqaro ishchi kuchi migratsiyasining tarkibi, dinamikasi va pul o’tkazmalari
   

Xalqaro ishchi kuchi migratsiyasining nazariy asoslari, mohiyati, omillari, sabablari va turlari

Xalqaro iqtisodiy munosabatlar tizimining muhim elementi bu ishchi kuchi migrasisysi hisoblanadi. Migratsiya so’zi lotincha “migration” so’zidan olingan bo’lib, “ko’chib yurish ma’nosini bildiradi. Umuman olganda aholi migrasiyasini ichki va tashqi migrasiyaga, tshqi migrasiyani esa migratsiya maqsadlaridan kelib chiqqan holda turlarga bo’lish mumkin.

Aholi migratsiyasi sohasidagi ilk tadqiqotchilardan biri Ye. Ravenshteyn bo’lib, 1885-1899 yillarda Londonda nashr etilgan ilmiy asarida “migratsiya qonunlarini ishlab chiqqan:

• 
  ikki geografik punkt o’rtasidagi migratsiya oqimining davomiyligi punktlar o’rtasidagi masofaga teskari proporsional;
  
• 
  uzoq masofaga ketayotgan migrantlar savdo va sanoat jigatdan taraqqiy etgan yirik shaharlar tomon intilishadi;
  

yirik shaharlarga intilishadi:
• migratsiya bosqichli jarayon hisoblanib, u avval geografik jihatdan yaqin shanarlar tomon, keyin esa jadal sur’atlarda rivojlanib borayotgan shaharlar tomon yuz beradi;
• har qanday migratsion oqim teskari oqimni yuzaga keltiradi;
• texnologik taraqqiyot va kommunikatsiyaning rivojlanishi aholi migratsiyasi- ni kuchaytiradi;
• migratsiya rivojlanishining asosiy omili iqtisodiy omil hisoblanadi.
Xalqaro migratsiya muammosini 1960-yillarning oxiridan boshlab iqti­sodiy o'sishning modeli sifatida nazariy jihatdan o‘rganish faollashdi. Uning asosiy g'oyasi ishchi kuchining xalqaro migratsiyasi ishlab chiqarishning bir omili bolib, iqtisodiy o'sishga ta’sir qilishi va uni keltirib chiqaruvchi sababi sifatida davlatlararo ish haqi miqdoridagi farqning mavjudligi ko‘rsatildi. Ishchi kuchining xalqaro migratsiyasining iqtisodiy sabablarini tadqiq etish uchun xalqaro kapitallar migratsiyasini tahlil elishda qollaniladigan usullardan foydalanish mumkin. Faraz qilaylik, ishchi kuchi xalqaro migratsiyasining asosiy sababi rivojlangan mamlakatlarda ortacha ish haqi miqdori o‘rtasidagi farq hisob­lanadi. Masalan, faqat ikki mamlakat mavjud. Birinchi mamlakat LA hajmda mehnat resurslariga ega, ikkinchi mamlakat esa AL¹ hajmdagi mehnat resurslariga ega (2.1-rasm).Ikkala mamlakatning mehnat resurslari hajmi birgalikda LL^l ni tashkil etadi. S1 va S2 to‘g‘ri chiziqlar ishchi kuchidan foydalanib yaratitgan mahsulot hajmi qiymatining o^lsishini ifoda etadi. Agar ishchi kuchining xalqaro migratsiyasi mavjud bolmasa, unda birinchi mamlakat o‘zidagi mavjud mehnat resurslaridan foydalangan holda LC hajmdagi o‘rtacha ish haqini ta’minlab beradi. Shu tariqa ikkinchi mamlakat ham L^]D hajmdagi o‘rtacha ish haqini ta’minlab beradi.
Birinchi mamlakat mehnat resurslari yaratgan mahsulot hajmi a+b+c+d+e+fni, ikkinchi mamlakatda yaratilgan mahsulot hajmi esa i+j+k ni tashkil etadi. LC XD tengsizlik esa birinchi mamlakatda ishchi kuchi qiymatining ikkinchi mamlakatga qaraganda pastroq ekanligini ko’rsatadi.
2.1 rasm

Agar ikkala mamlakat ham ishchi kuchining xalqaro migratsiyasi yolidagi to‘siqlarni olib tashlasa, birinchi mamlakat mehnat resurslarining AB qismi ikkinchi mamlakatga ko’chib o’tadi. Natijada ikkala mamlakatda ham ish haqi BR darajada balanslashadi.

Bir tomondan birinchi mamlakatda qolgan va ikkinchi mamlakatga ko‘chib o’tgan mehnat resurslari yaratgan mahsulot hajmi a+b+c+d+e+f+h ni, shundan a+b+c+d qismi ushbu mamlakat mehnat resurslari tomonidan, e+f+h qismi esa ikkinchi mamlakatga ko’chib kelgan chet ellik migrantlar tomonidan yaratiladi. Bunda ikkinchi mamlakatga ko'chib kelgan ishchilardan foydalanib yaratilgan mahsulot avvalgi hajmidan h segmentga ko‘proq boladi. lshchilarning daromadi a+b+d+e+f+h ni tashkil etib, ishlab chiqarishning qolgan omillarining daromadliligi s segmentga kamayadi.
Ikkinchi tomondan esa, birinchi mamlakatdan ikkinchi mamlakatga ish­chi kuchining oqib o‘tishi ikki mamlakatda ish haqining LD dan LF gacha kamayishiga olib keladi.
Shunday qilib, xalqaro ishchi kuchi migratsiyasi deganda mehnattta layoqatli aholining bir davlatdan ikkinchi davlatga iqtisodiy va boshqa sabablarga kora bir yildan ortiq muddatga ko’chib o’tishi tushuniladi. Ishchi kuchi migra- tsiyasi tutayli lurli mamlakatlardagi ish haqi darajasi o'rtasidagi farqlar qisqaradi. Ishchi kuchi migratsiyasi natijasida jahon ishlab chiqarish hajmi mehnat resurslarini mintaqalar bo yicha qayta taqsimlash va ulardan samarali foydalanish evaziga ko’payadi.