Maxsus talim vazirligi samarqand davlat universiteti inson resurslarini boshqarish fakulteti

(5.3 -diagramma). Pul o’tkazmalarini qabul qiluvchi yetakchi mamlakatlar, mlrd. doll., 2016 yil



Pul o’tkazmalarining mamlakat yalpi ichki mahsulotidagi ulushi, 2016 yil, %
2010-2013-yillarda rivojlanayotgan mamlakatlar yalpi ichki mahsulotida «migratlar»larning ulushi o‘rtacha 2,0 %ni tashkil etgani holda, bu ko‘rsatkich ba’zi mamlakatlarda juda yuqori darajani tashkil etmoqda va o s.b borish tendensiyasisi esa Jumladan, 2013-yilda «migrantlar»larning yalpi ichki mahsulotdagi ulu­shi Tojikistonda — 48 %ni (2010-yilda 35 %), Qirg‘izistonda-- 31 % ni (2010-yil- da 15,4 %), Lesotoda 25,0 %ni, Moldovada — 24 %ni (2010-yilda (23,1 /o) tashkil etgan. Pul o‘tkazmalarini jo‘natuvchi mamlakatlar guruhi ichida AQSh yetakchilik qiladi. 2013-yilda AQSh dan boshqa mamlakatlarga 51,1 mlrd. dollar pul o‘tkazma- lari amalga oshirilgan. Keying! o‘rinlarni Saudiya Arabistoni (29,5), Rossiya (31,6), Shveysariya (28,6), Germaniya (15,4), Italiya (10,7), Lyuksemburg (11,0), Ispaniya (10,5), va boshqa mamlakatlar egallashadi.
Jo‘natilayotgan pul o'tkazmalarining yalpi ichki mahsulotga nisbatan ulushi 20 %gacha bodgan mamlakatlarga Lyuksemburg (20 %) va Livan (17 %), 6 %dan 10 %gacha bolgan mamlakatlarga Omon, Quvayt, Baxrayn va Saudiya Arabistoni, 5 %gacha bo‘lgan mamlakatlarga boshqa mamlakatlar kiradi.
Xalqaro mutaxassislar fikricha, pul o‘tkazmalarining umumiy hajmini aniqlash uchun rasmiy pul o‘tkazmalari hajmini 50 %ga ko‘paytirish tavsiya etiladi.
Nazariy jihatdan ishchi kuchini eksport qiluvchi mamlakatlar daromadi emigrantlarning xorijdan jo‘natadigan pul o‘tkazmalari bilangina cheklanib qolmaydi. Ularga firmalarning xorijda ishga qabul qilishlari, emigrantlarning oz vatanlari- ga investitsiya olib kirishlari, qayta malaka oshirish xarajatlarining qisqarishiga solinadigan soliqlar va emigrantlar uchun boshqa mamlakatlar tomonidan amal- ga oshirilayotgan turli ijtimoiy xarajatlar kabi mamlakat to‘loy balansiga ljobiy ta’sir etuvchi daromad turlari ham kiradi. Bundan tashqari ishchi kuchinii eks­portqiluvchi mamlakat xorijda tajriba orttirib qaytgan yuqori malakali kadrlarga ham ega bo‘ladi.
Xalqaro ishchi kuchi migratsiyasi jarayonini lartibga solishm ikki turga bo'linadi:
• ishchi kuchining xalqaro migratsiyasini xalqaro tashkilotlar yordamida tartib-
• davlal tomonidan tashqi migratsiyani turli usullar orqali tartibga solish.
Tashqi mehnat migratsiyasini tashkil ctishda, tajribalar va axboro ar bilan ayir-
boshlashda, bu jarayonni tarlibli va rcjali amalga oshmshni taminlashda^migratsiya bo'yicha xalqaro tashkilotlarning o^lrni alohida ahamiyatga ega. Bu tashkilotlar tarkibida XMT alohida orin tutadi.
2.3-rasm.

XMT 1919-yilda tashkil etilgan bo‘lib, hozirda uning tarkibida 71 ta a’zo mamlakatlar bor va bu mamlakatlarda dunyo aholisining 98 % yashaydi. Har bir a’zo mamlakatdan XMT ga hukumat, mchnatkashlar va tadbirkorlarning vakillari kira- di. XMT ga azo mamlakatlar XMT Nizomini bajarishlari shart. faoliyatining maqsadi aholi turmush darajasini oshirishga erishish, irqi, dini va jinsidan qat’i nazar, insonlarning ma’naviy rivojlanishini ta’minlashga imkon beradigan shart-sharoitlarni shakllantirishga ko‘maklashishdan iborat. Ushbu maqsadga erishish uchun tashkilot o‘z oldiga quyidagi vazifalarni qo‘yadi (2.4-rasm).
Bu tashkilot a’zo mamlakardagi (35 a’zo) o’z bo’limlari orqali bo’lajak muhojirlar uchun til o‘rganish kurslarini taskil etidi. Ushbu yo‘nalishda XMT ham o‘z ishini faollashtirib 174 ta Konvensiya 181tavsiyalar qabul qildi. XMT ga a zo bo’lgan va uning asosiy hujjatlariga imzo chekkan mamlakatlar, qayd etilgan hujjatlarda qabul qilingan tartib-qoidalarga amal qilishlari va milliy mehnat qonunchiliklarini ularga muvofiq o‘zgartirishlari lozim.
Demak, xalqaro mehnat bozorini davlat tomonidan tartibga solish ishchi kuchini qabul qiluvchi va ishchi kuchini eksport qiluvchi mamlakatlarning milliy qonunchiligi asosida amalga oshiriladi. Bundan tashqari ishchi kuchi xalqaro migratsiyasi xalqaro tashkilotlar va davlatlararo kelishuvlar tomonidan ham tartibga solinadi.