Mazmuni: kirisiw I bap ózbekstan respublikasiniń paydali qazilmalari…6

2.3. Taw-ximiyalıq hám taw-metalli shiyki zatlar
Taw-ximiyalıq shiyki zati Qirǵizstandaǵı Shu wálayatındaǵı sap altınkukirt, pirit, flyuorit, barit hám As duzı kánlerinen ibarat. Sap altınkukirt, Shaǵırtas neft kánide ushraydı, bunda ol paleogen jatqiziqlariniń neft-altınkukirtli aymaǵinda jaylasqan. Altınkukirt, qazip alıw ushın Qırǵız dizbeginiń qubla janbawırında jaylasqan Ashshıtas altınkukirt-kolchedanli káni ásirese áhmiyetli.
Flyuoritli metallasiw Qirǵizstanda talay keń rawajlanǵan, biraq onıń sanaatliq bahalaniwi tek sınap-surmali hám polimetalli kánlerde ǵana ótkerilgen.
Barit.Qirǵizstanda barit mineralizatsiyasiniń tiykarinan eki gruppası: barit-flyuoritli hám polimetalli yamasa polimetalsiz mineralizatsiyali barit-kvarsli tamırlar hám de karst boslıqlarındaǵı baritli tuwındılar málim.
Duz kánleri. Qirǵizstan aymaqlarında As duzı kánleri neogen (joqari kórsetkishke iye), por hám karbon jatqiziqleri arasında bar.
Karbon jasındaǵı duz kánleri Jergalan rayonında (Jergalan káni) hám Kyokyomeren dáryasınıń tómen aǵımında (Kyokyomeren, Burumjar kánleri), por jasındaǵı kánler - tek Alay oypatlıǵınıń batıs bóleginde (Shan-Alay káni) málim. Neogen jasındaǵı tiykarǵı duz kánleri arasında (Shan-Duz, Ketmentóba hám basqalari) tómendegi túrleri: taza as duzı kánleri, saz hám glauberit qospasına iye hám de tenardit, gips-mirabilitli kánler ajratıladı. Adette duz kánleri 2-3 túrdegi duzlardı óz ishine aladı hám kompleks kánler esaplanadi, biraq as duzı kánleri joqari kórsetkishke iye.
Metalli emes industrial shiyki zati Qirǵizstan aymaǵında ólshemi úlken bolmaǵan magnezit, talk, korund kánlerin quraydı.
Magnezit sanaat áhmiyetine iye bolǵan muǵdarda tek Shórob kánide (Kókshaǵaltaw dizbeginiń arqa janbawri) qalıńlıǵı 1, 5-2 sm hám uzınlıǵı 5 m ge shekem amfibol-asbest tamırshaları formasında serpentinlarda baqlanadı.
Talk Aqduz qórǵani qasındaǵı Tuktugurbulaq kánide hám de Shematalkazi kánide málim, bunda serpenitlerde 18 metalli deneler bar.
Korundniń Qirǵizstanda Shorqumtaw (Turkstan dizbegi) hám Surmatas (Alay dizbegi) kánlerinde bar.
Qurılıs materialları paydalı qazilmalarniń hár túrlı túrlerinen ibarat. Kánler turpayı keramika sazları (BasQarasuw, Jalolabad, Ósh, Saribulaq hám b.) hám de bir bólekli tas, graviy, maydalanǵan tas, qum kánleri ámelde respublikanıń barlıq rayonlarında ushraydı.
Rezervleri iri bolǵan hák tas, mramor, mergel, qurılıs hám qatlam (tiykarinan reńli) taslar hám de túrli saz, qum hám qumtas kánleri keń tarqalǵan. Qurılıs materiallardıń basqa túrlerinen derlik barlıq qońir kómir kánlerinde ushraytuǵın portlandtsementga aktiv mineral qosımsha retinde paydalaniletuǵın gliejlar hám de gips hám uglerod -gilli slanetsler ámeliy áhmiyetke iye.

III BAP TAJIKSTAN RESPUBLIKASI PAYDALI QAZILMALARI

1.