Мцяллиф адлы кимйяви реаксийалар

.
100=40% 
ω
.
100=6,67% 
ω
.
100=53,3% olur. 
d) Elementlərin mol nisbətlərini. Elementlərin mol nisbətləri onların 
kimyəvi formuldakı indekslərinin (atomların mol sayının) sadə tam natural 

---

Kimya məktəbdə 
77
 
ədədlərlə ifadə olunmuş nisbəti kimidir. Məsələn, tərkibində 6 C, 12H və 6O 
atomu olan (C
6
H
12
O
6
formullu) maddədə ν(C):ν(C):ν(C)=6:12:6=1:2:1 kimi 
hesablanır. 
e) Elementlərin mol paylarını. Elementlərin mol nisbətləri onların kimyəvi 
formuldakı indekslərinin (atomların mol sayının) formuldakı bütün element 
atomlarının ümumi mol saylarına nisbətini 100-ə vurmaq lazımdır (faizlə ifadə 
etmək üçün). Məsələn, tərkibində 6 C, 12H və 6O atomu olan (C
6
H
12
O
6
formullu) 
maddədə: 
.
100=25% 
ν
.
100=50% 
ν
.
100=25% olur. 
 
Və ya əksinə, maddənin miqdari tərkibi, yəni maddənin hansı elementlərdən 
və hansı kütlə və ya mol nisbətində təşkil edildiyi, yaxud elementlərin kütlə 
nisbəti və ya kütlə payı məlum olduqda onun sadə formulunu müəyyən etmək 
olar. 
Maddələrin sadə və həqiqi formulu mövcuddur. Sadə formul dedikdə 
maddənin tərkibindəki element atomlarının mol miqdarının ən kiçik tam natural 
ədədlər nisbətilə ifadə olunmuş formul nəzərdə tutulur. Məsələn, benzolun 
(C
6
H
6
), asetilenin (C
2
H
2
), stirolun (C
8
H
8
) sadə formulu CH, etanlnkı (C
2
H
6
), - 
CH
3
, butanınkı (C
4
H
10
) - C
2
H
5 
kimidir və s.. 
Sadə formulu müəyyən etmək üçün maddənin tərkibinə daxil olan hər bir 
elementin kütlə nisbətini və ya kütlə payını onun nisbi atom kütləsinə bölüb, tam 
natural ədədlərə qədər yuvarlaqlaşdırmaq lazımdır. Məsələn: 
Məsələ 1. Tərkibi m(C):m(H):m(O)=6:1:8 kimi olan birləşmənin sadə 
formulunu müəyyən edin. (A
r
(C)=12; A
r
(H)=1; A
r
(O)=16). 
Həlli: C, H və O elementlərindən ibarət bu birləşmənin formulunu şərti 
olaraq, C
x
H
y
O
z
kimi qəbul edək. 
x:y:z=6/12:1/1:8/16=0,5:1:0,5 
x, y və z kimyəv formuldakı indekslərdir və tam natural qiymətlər 
almalıdır. Ona görə də yuxarıdakı nisbəti tam natural ədədlərə qədər 
yuvarlaqlaşdırmalıyıq. Bunun üçün nisbətin hər həddini 2-yə vursaq, tam natural 
ədədlər alınar və x:y:z=1:2:1 olar. Beləliklə, bu birləşmənin sadə formulu CH
2
O 
kimi olar. 
Həqiqi formulu müəyyən etmək üçün isə əvvəlcə, maddənin molyar kütləsi 
hesablanıb tapılmalıdır. Sonra isə sadə formul yuxarıdakı qaydada müəyyən 
edilərək, molyar kütləyə uyğunlaşdırılmalıdır. Məsələn: 
Məsələ 2. Tərkibi m(C):m(H):m(O)=6:1:8 kimi olan birləşmənin 
buxarlarının hidrogenə görə nisbi sıxlığının 90 olduğunu bilərək onunn həqiqi 

---

1(65)2019 
78 
formulunu müəyyən edin. (A
r
(C)=12; A
r
(H)=1; A
r
(O)=16). 
Həlli: Əvvəlcə, bu birləşmənin molyar kütləsini hesablayaq: 
M=2∙D
H2
=2∙90=180 q/mol 
Bu birləşmənin formulunu şərti olaraq, C
x
H
y
O
z
kimi qəbul edək: 
x:y:z=6/12:1/1:8/16=0,5:1:0,5=1:2:1; Beləliklə, bu birləşmənin sadə 
formulu CH
2
O kimi olur. 
Deməli, şərtə görə M(C
x
H
2x
O
x
)=180 
12x+2x+16x=180 
30x=180 
x=6 
Beləliklə, bu birləşmənin həqiqi formulu: C
6
H
12
O
6
kimi olur.