Мцяллифдян
Yüklə 7,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
1.7. Dünya şərabçılığının müasir vəziyyəti Dünya üzrə üzüm istehsalı və üzüm sahələri 1950-1980-ci illərdə sabit Ģəkildə artmıĢ, 1983-cü ildən isə əksinə, azalmağa baĢlamıĢdır. Üzümlüklər altında olan sahə 1976-1980-ci illərdə maksimum olub, 10 milyon 213 min hektar təĢkil etmiĢdir. 1992-ci ildə bu göstərici 8,2 mln hektara, 2005-ci ildə isə 8 mln hektara düĢmüĢdür. Lakin bu müddətdə (1992-ci ildən sonra) Ģərab istehsalı demək olar ki, dəyiĢməz qalmaqla, yüksək keyfiyyətli Ģərabların payı sabit Ģəkildə yüksəlmiĢdir. 2004-2009-cu illərdə dünyada orta illik Ģərab istehsalı 260-300 mln hl (1 hektalitr=100 litr) arasında dəyiĢmiĢdir ki, onun yarıya qədəri ənənəvi Ģərabçılıq reqionları olan Ġtaliya, Fransa və Ġspaniyanın payına düĢür. Dünyada istehsal olunan üzümün 5-6%-i qurudulmuĢ (mövüc – kiĢmiĢ), 10%-i təzə halda, 84-85%-i isə Ģərab, konyak və brendi istehsalı (texniki sortlar) üçün istifadə edilir. Ġstehlakın isə 30%-dən artığı (ildə 75 mln hl) bu ölkələrdədir. Eyni zamanda aparıcı Ģərab idxalçı ölkələri – Almaniya, Böyük Britaniya və ABġ dünya Ģərab həcminin 1/4 hissəsini (ilə 57 mln hl) istehlak edir. Dünya regionları üzrə Ģərab istehlakı belə paylanır (2008-ci ildə): Avropa 66%, Asiya 7%, Amerika 22%, Afrika 3%, Okeaniya və Avstraliya 2%. Dünya Ģərabçılığının mərkəzi Avropa ölkəsi olan Fransadır. Çünki burada hər il dünya Ģərab buraxılıĢının təqribən ¼ -i qədər
~ 63 ~
Ģərab istehsal olunur. Dünyada ən iri Ģərab istehsalçısı yeri uğrunda mübarizədə Fransanın rəqibi Ġtaliyadır. Burada istehsal olunan Ģərabın miqdarı Fransadan yalnız bir qədər geri qalır. Lakin Ģərab ixracına görə Ġtaliya mübahisəsiz liderdir. Üçüncü iri istehsalçı ildə 34 milyon hektolitr Ģərab istehsalı ilə Ġspaniyadır. Bu ölkə üzümlüklərinin sahəsinə görə dünyanın ən nəhəngidir (1,45 milyon hektar). Almaniyada üzümlüklərin sahəsi 100 min hektardır. Lakin burada 3000 ada yaxın Ģərab qeydiyyatdan keçmiĢdir ki, bu da hətta dünya səviyyəsində iri göstəricidir. Portuqaliyada üzümlüklər altındakı sahə 360 min hektar, illik Ģərab istehsalı isə 10 milyon hektalitrdir. Qeyd etmək lazımdır ki, bunun çox hissəsini Portuqaliyalılar özləri içirlər. Qədim Ģərabçılıq ənənəsi olan Avropanın digər ölkələrindən Yunanıstan və Kipr (Ģərabın vətəni hesab olunur), Macarıstan (Tokay Ģərabının vətəni), Rumıniya (bir vaxtlar Ģərab istehsalına görə Ģərqi Avropada ikinci yeri tuturdu) qeyd olunmalıdır. Son illər Bolqarıstan, Ukrayna, Moldova və Gürcüstanda Ģərabçılığın inkiĢafına xeyli sərmayə qoyulmaqdadır. Az miqdarda Ģərab istehsal edən ölkələr PolĢa, Çexiya, Sloveniya, Yuqoslaviya, Avstriya, Ġsveçrə, Malta, Niderland, LextenĢteyn və Ġngiltərədir. Ġngiltərə Ģərab istehsal edən ən Ģimal ölkədir. Burada Ģərab istehsalı ilə əsasən fərdi təsərrüfatlar məĢğul olur (Üzümlüklərinin sahəsi 1000 hektara yaxındır). Avstraliya və Yeni Zenlandiyada Ģərabçılıq keçən əsrin ikinci yarısından inkiĢafa baĢlamıĢdır. Aparıcı Ģərab istehsalçısı olan Afrika ölkələrindən Cənubi Afrika Respublikasını göstərmək olar. Burada üzümlüklərin sahəsi 100 min hektar olub, hər il 9 milyon hektolitr Ģərab istehsal olunur və onun 1/10 hissəsi ixrac edilir. Əlcəzairdə Ģərab demək olar ki, iki dəfə az istehsal olunur, lakin dinlə əlaqədar məhdudiyyətlərlə bağlı hamısı ixrac edilir. Tunisdə və Misirdə də pis olmayan keyfiyyətdə Afrika Ģərabları istehsal olunur.
~ 64 ~
Amerikanın hər iki hissəsində yerləĢən ölkələrdə Ģərab istehsalına görə birinci yeri 300 min hektar üzümlüyü ilə Argentina tutur. Ġstehsal olunan Ģərabın miqdarına görə ikinci yeri – 13 milyon hektolitrlə ABġ tutur. Keyfiyyətə görə Çili Ģərabları tanınır. ġərab həmçinin Braziliya, Kanada, Meksika, Ekvador, Venesuela, Peru, Kolumbiya və Uruqvayda istehsal olunur. Yaxın Ģərq üzüm üçün yaxĢı iqlim Ģəraitinə baxmayaraq, din amilinə görə burada Ģərab hazırlanmır. Yalnız bəzi istisnalar vardır. Belə ki, Ġsrail Ģərabları beynəlxalq sərgilərdə tanınır, Suriya və Livanın ən yaxĢı üzümlükləri isə hərbi əməliyyatlar gedən Beka vadisində yerləĢir. Asiya ölkələrindən Ģərabçılığı fəal inkiĢaf edən Türkiyədir. Burada dinlə bağlı qadağan keçən əsrin əvvəllərindən götürülmüĢdür. Digər ölkə Çindir ki, burada üzümün aqrotexnikası və Ģərab hazırlanmasının təkmilləĢdirilməsi üzərində xarici mütəxəssislər iĢləməkdədir. Yaponiyada Ģərabçılıqla bir neçə məĢhur Ģirkətlər məĢğuldur. Onların Avropa və Amerikada üzümlükləri vardır. Hindistan və Cənubi Koreyada da az miqdarda Ģərab hazırlanması məlumdur. Son illər Ģərab istehsal və istehlakı coğrafiyasında struktur dəyiĢilkikləri baĢ verir. Belə ki, ənənəvi istehsal reqionlarında istehlakın azalması və ―yeni‖ reqionlarda istehlak və istehsalın artımı müĢahidə olunmaqdadır. Qeyd etmək lazımdır ki, ―yeni‖ reqionlarda (Almaniya, ABġ, Yaponiya) əvvəllər baĢqa içkilər (pivə, yerli xammaldan tünd içkilər və s.) ənənəvi idi. Son vaxtlar Ģərab istehsalının artım səviyyəsi Çində xüsusilə yüksək olmuĢdur. Belə ki, 2009-cu ildə bu ölkədə 12 mln hl Ģərab istehsal olunmuĢdur (son 10 ildə istehsalın artım həcmi 110% təĢkil etmiĢdir). ġərab istehsal və istehlakı balansının təhlili 3 əsas qrup ölkələr ayırmağa imkan verir.
ġərab istehsalı səviyyəsi istehlakdan aĢağı olan ölkələr, onlar eyni zamanda Ģərab idxalçılarıdır (ABġ, Almaniya, Çin);
Ġspaniya, Ġtaliya və yaxın vaxtlardan Argentina);
Əsasən ixracatçı ölkələr (CAR, Avstraliya, Çili). ~ 65 ~
Hələ bir neçə il bundan əvvəl belə məlum olmuĢdur ki, Avropa Ģərabçıları «həddindən artıq Ģərab istehsal edirlər ki, onun da təchizat bazarı» yoxdur. Həmin vaxt artıq Ģərab istehsalına son qoymaq və AB-yə məxsus 400 min hektar (3,4 mln ha-dan) üzümlükləri kökləmək təklif olunmuĢdur. Lakin Avropa komissiyasına Ģərab istehsalçı ölkələrin təsiri altında həmin rəqəm 2 dəfəyə qədər azaldılaraq 175 min hektara salındı. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, AB ölkələrində adambaĢına illik Ģərab istehlakı da azalmaqdadır. Bu, avropalıların son illər ayıq həyat tərzinə üstünlük vermələri ilə də əlaqələndirilə bilər. Lakin bununla belə burada yeni dünya ölkələrinin iĢlərinin pis getməməsi də qeyd olunmalıdır. Belə ki, Beynəlxalq Üzümçülük- ġərabçılıq TəĢkilatının (OĠV) məlumatına görə dünya Ģərab satıĢında yeni dünya ölkələrinin payı 3%-dən (1990-ci il) 30%-ə (2008-ci il) yüksəlmiĢdir. Son 18 ildə (1990-2008) Avstraliya və Çilidən Avropaya Ģərab ixracı 2000% artmıĢdır. Yeni Dünya ölkələri adlandırılan Latın Amerikası ölkələri və Avstraliya iri Ģərabçılıq Ģirkətlərinin yüksələn rolu fonunda Avropa istehsalçıları ənənəvi qaydada, çoxlu sayda xırda Ģərabçılıq müəsisələri ilə təmsil olunur və birincilərlə rəqabət qabiliyyətinə malik olmurlar. Nəticədə tarixi nailiyyəti Ģərabçılıq olan Avropa, o cümlədən Fransa ciddi itkilərə məruz qalır. Beləliklə Avropa Ģərabları aparıcı bazarlarda öz mövqeyini itirir. Böhrandan sonrakı Ģəraitdə Avropa Ģərabçılıq Ģirkətləri öz rəqabət stratageyasını dəyiĢməlidir. Bu, Ģərabçılıq bazarında yeni iĢtirakçıların meydana çıxması ilə əlaqədardır. Bu Ģirkətlər yeni dünya ölkələri, Bolqarıstan, Rumıniya, Gürcüstan, Türkiyə, Hindistan və Çinə aiddir. Bu ölkələrin Ģərabçıları ənənəvi Ģərabçılıq ölkələrinin texnoloji təcrübəsindən bəhrələnərək Kali- forniya, Çili, Avstraliya, Argentina və CAR-dan innovasiyyaları tətbiq etməklə yüksək nəticələr əldə edə bilərlər. Bununla əlaqədar olaraq, Avropa Birliyində (AB) digər dəyiĢikliklərlə birgə isla- hatlara baxılmıĢ,yuxarıda qeyd olunduğu kimi üzümlüklərin sahəsinin azaldılması, Ģirəyə Ģəkər əlavə olunma normasının
~ 66 ~
(Ģaptalizasiya) aĢağı salınması, markalanmanın sadələĢdirilməsi və reklamın yaxĢılaĢdırılması nəzərdə tutulmuĢdur. Bu gün əsas Ģərab istehsalçıları olan Avropa ölkələri inkiĢaf etməkdə olan iri ölkələrin bazarlarında möhkəmlənməyə çalıĢırlar. Məsələn, Fransa, Almaniya və Ġtaliya Ģirkətləri Çində üzümçülük- Ģərabçılıq sahəsinin inkiĢafı üçün sərmayə qoymaqdadırlar (yeni avadanlıqlar göndərirlər, iĢləməyə təcrübəli məsləhətçi- Ģərabçılar verirlər və s.). Təhlillər göstərir ki, dünya Ģərabçılıq bölməsi aqrar kompleksi qarĢısında müxtəlif planlı problemlər durur. Onlardan biri reklam və digər xidmətlər tərəfindən iĢlənən Ģərab istehlakının artmasına dair qeyri dəqiq məlumatdır. Halbuki, Ģərab istehlakının mövcud səviyyəsi demək olar ki, sabitdir. Dünyada Ģərab istehlakının artımı deyil, ölkələr və reqionlar arasında yenidən paylanması getməkdədir. Ümumən istehlakçılar mühitində yeni tendensiyaların meydana gəlməsi Ģərabçılıq biznesinin və dövlətlərin sosial- iqtisadi siyasətinin qarĢılıqlı təsiri olmadan mümkün deyildir. |