Mədəniyyət və turizm Mündəricat

2
-də  95x95-130x130  ilmə  sıxlığı,  zəngin  koloriti, 
kompozisiyalarının medalyonlu, ornamentlərini nəbati elementlərin təşkil etməsi ilə xarakterizə olunur. 
Yüksək  peşəkar  istehsalın  təmərküzləşmiş  olduğu  Təbrizdə  və  Ərdəbildə  ipək  xalçalar,  orta  əsrlərdə  isə 
həmçinin metal (gümüş və qızıl) saplardan toxunan xalçalar istehsal edilirdi. 
XIX  əsrin  ortalarından  etibarən  Azərbaycan  xalçaları  müxtəlif  beynəlxalq  sərgilərdə  nümayiş  etdirilmiş, 
azərbaycanlı sənətkarlar bu sərgilərdə dəfələrlə qızıl, gümüş, bürünc medallara layiq görülmüşlər. Xalçalar ilk dəfə 
1852-ci ildə Moskvada  Ümumrusiya  kənd təsərrüfatı  və kənd sənayesi sərgisində, sonra isə  1872-ci ildə Moskvada 
politexnik sərgidə nümayiş etdirilmişdir. 1882-ci ildə Moskvada Ümumrusiya sənaye və incəsənət sərgisində, 1872-ci 
və 1889-cu illərdə Moskvada və Tiflisdə Qafqaz kənd təsərrüfatı və sənaye məmulatları sərgisində Azərbaycan 
xalçaları böyük müvəffəqiyyət qazanmışdır. Şuşalı Bayram Məşədi Qurban oğlu, Kərbəlayı Əhməd Dəmirçal 
oğlu, Cabbar Hacı Əkbər oğlu, Fatma Şərif qızı, Əhməd Daşdəmir oğlu, Soltan Əli qızı, cəbrayıllı Mehdi Miriş 
oğlu, Fərqanə İmanqulu qızı, bakılı Kərbəlayı Qurbanalı Soltan Əhməd oğlu, Məcid Zal oğlu, Kərbəlayı Talib 
Molla  Kirxar  oğlu,  şamaxılı  Hacı  Əhməd  Şirin  oğlu  və  b.  dövrün  tanınmış  sənətkarları  olmuşlar.  Çar 
Rusiyasında Azərbaycan xalçaları sonuncu dəfə 1912-13-cü illərdə S.-Peterburqda keçirilən ikinci Ümumrusiya 
kustar sərgisində nümayiş etdirilmişdir. 
Azərbaycan  xalçaları  1862-ci  və  1913-cü  illərdə  Londonda,  1872-ci  ildə  Vyanada,  1911-ci  ildə  Turində 
keçirilmiş beynəlxalq sərgilərdə nümayiş etdirilmişdir. 
Çar  hökuməti  ölkə  iqtisadiyyatındakı  mühüm 
əhəmiyyətini nəzərə alaraq xalçaçılığın inkişafına xüsusi maraq 
göstərmişdir.  1899-cu  ildə  təşkil  olunan  Qafqaz  Kustar 
Komitəsi  xalça  sənayesinə  rəhbərlik  edirdi.  Qubada  və 
İmamqulukənddə  xüsusi  təcrübə  -  nümunəvi  emalatxanalar 
açılmışdı. 1924-cü ildə təşkil olunan Zaqafqaziya Dövlət Ticarət 
Cəmiyyəti (Zaqdövticarət) isə xalçaçılıq sənayesini gücləndirmək, 
yerlərdə  toxunan  xalça  nümunələrini  dünya  bazarına  çıxarmaqla 
məşğul idi. 
1927-ci ildə Azərbaycanda "Azərsənətbirliyi" mərkəzi 
yaradıldı və "Azərxalça" Birliyi də oraya daxil edildi. 
Zaqdövticarət  cəmiyyətinin  alış-satış  məntəqələri, 
əsasən,  Gəncə,  Quba,  Qazax  (1926),  Kürdəmir,  Şamaxı  və 
Salyanda (1928) təşkil olundu. 
1931-32-ci  illərdə  Şuşada,  Bakıda,  Gəncədə  iri 
həcmdə, Ağdam, Cəbrayıl, Qazax və Laçında isə nisbətən kiçik 
emalatxanalar açıldı. 
1933-cü  ildə  Azərbaycanın  ən  məhsuldar  xalçaçılıq 
mərkəzi  sayılan  Qubada  "Azərsənətbirliyi"nin  xalça  tədris 
kombinatı  açıldı.  Bu,  Azərbaycanda  xalça  sənətinin  tərəqqisi 
üçün əhəmiyyətli hadisə idi. 
1954-cü ildə xalça ustaları və təlimatçıları hazırlayan iki 
məktəb açıldı. 
Hazırda "Azərxalça" Birliyinin  
emalatxanlarında  qədim  xalçalara  və  rəssamların  eskizlərinə  əsasən  klassik  nümunələri  təkrarlayan  nəfis  naxışlı 
xalçalar  toxunur.  "Azərxalça"  Birliyində  xalça  istehsalı  ilə  məşğul  olan  fabrik  və  kombinatlarda  minlərlə  xalq 
sənətkarı çalışır və əvəzsiz xalça nümunələri yaradır. 
Müasir  dövrdə  xalçaçılıq  sənəti  ölkənin  müxtəlif  tədris  müəssisələrində  -  Azərbaycan  Dövlət 
Mədəniyyət və İncəsənət Universitetində, Azərbaycan Dövlət Rəssamlıq Akademiyasında və Ə.Əzimzadə adına 
Rəssamlıq  Məktəbində  öyrədilir.  AMEA-nın  Memarlıq  və  İncəsənət  İnstitutunun  müvafiq  şöbələrində 
unudulmuş klassik kompozisiyaları bərpa etmək,  yeni naxışlı və süjetli xalçalar yaratmaq sahəsində əməli və 
nəzəri iş aparılır. 
L.Kərimov adına Azərbaycan Xalçası və Xalq Tətbiqi Sənəti Dövlət Muzeyi bir neçə min xalça və xalça 
məmulatından ibarət kolleksiyaya malik olan nadir xəzinədir. 
Azərbaycanın  xalq  rəssamı  Lətif  Kərimov  xalça  mədəniyyətinin  mahiyyətinə  güclü  təsir 
göstərmişdir. O, ənənəvi motivlərin traktovkasında yeniliyi ilə səciyyələnən bir sıra ornament və portret - xalça 
kompozisiyaları yaratmışdır. L.Kərimovun əsərləri - "İslimi", "Xətai", "Firdovsi", "Əcəmi", "Əsrlərin nəğməsi" 
xalça sənətinin böyük həyati qüvvəsinə, onun misilsiz bədii dəyərinə parlaq sübutdur. 
Azərbaycanın xalq rəssamı Kamil Əliyevin "Füzuli", "Nəsimi", "Butalı", "Ləçəktürünc" əsərləri parlaq 
dekorativliyi, ənənələrin və novatorluğun çulğaşması ilə fərqlənən ornamental kompozisiyalardan ibarətdir. 

---

98 
 
Rəssam  Cəfər  Müciri  keçmiş  xalça  sənətkarlarının,  bu  sənətin  müasir  qabaqcıl  ustalarının  bədii 
üsullarını  yaradıcılıqla  mənimsəmişdir.  Onun  "Saib  Təbrizi",  "Sütunlu",  "Ləçəktürünc"  xalça  kompozisiyaları 
naxışlarının yaraşığı, ideyanın yüksək texniki təcəssümü ilə fərqlənir. 
Müasir  sənətkarların  yaradıcılığında  Azərbaycan  xalça  sənətinin  milli  özünəməxsusluğu,  əsrlərdən 
gələn xalq sənəti ənənələri qorunub saxlanmaqdadır. 
Xalqın milli qürurunun göstəricisi olan Azərbaycan xalçası özünəməxsus milli bədii xüsusiyyətləri ilə 
dünya mədəniyyətinin inkişafına güclü təsir göstərən bir faktor kimi bəşər mədəniyyətinin böyük nailiyyətinə 
çevrilmişdir. 
Röya Tağıyeva